Τίτλος διπλωματικής εργασίας: Augmented Santorini
Φοιτήτρια: Τίνα Μαρινάκη
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αγάπη Πρώιμου
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Πατρών | Νοέμβριος 2018
Φοιτήτρια: Τίνα Μαρινάκη
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αγάπη Πρώιμου
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Πατρών | Νοέμβριος 2018
Η σημερινή μορφή του νησιωτικού συμπλέγματος της Σαντορίνης είναι αποτέλεσμα της βίαιης δραστηριότητας του ηφαιστείου στα προϊστορικά χρόνια. Μετά τον τελευταίο μεγάλο σεισμό του 1956, μεγάλο μέρος του πληθυσμού εγκαταλείπει το νησί.
Ο πληθυσμός επιστρέφει στο νησί τη δεκαετία του 1960, όταν άρχισε να αναπτύσσεται ο τουρισμός στην Σαντορίνη, ο οποίος φτάνει στο αποκορύφωμά του στα μέσα της δεκαετίας του 1980, χάρη στο φυσικό ανάγλυφο του νησιού και την καλντέρα.
Η Σαντορίνη, πλέον, αποτελεί ένα brand name παγκόσμιου βεληνεκούς χάρη στα πολύ ιδιαίτερα γεωλογικά χαρακτηριστικά της. Ο τουρισμός στο νησί γνωρίζει συνεχή ανάπτυξη και η Σαντορίνη, σήμερα, αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους τουριστικούς προορισμούς σε διεθνές επίπεδο κι ένα από τα πιο πολυδιαφημισμένα μέρη της χώρας μας. Λειτουργώντας ως ένα αυτόνομο τουριστικό brand, η Σαντορίνη παρουσιάζει, το 2012, 5.5 εκατομμύρια διανυκτερεύσεις με το τζίρο του νησιού να υπολογίζεται ότι ξεπερνά το 1 δισ. ευρώ ετησίως και με αφίξεις 2 εκ. τουριστών, που αποτελεί το 10% του συνολικού τουρισμού της Ελλάδας.
Διαμέσου των ακτοπλοϊκών και αεροπορικών συνδέσεων, η Σαντορίνη δέχεται συνολικά επισκέπτες 4,5 φορές το πλήθος των κατοίκων. Στις ακτοπλοϊκες συνδέσεις περιλαμβάνονται ετησίως 512 αφίξεις κρουαζιερόπλοιων και έως και 25.000 επισκέπτες την ημέρα. Παράλληλα, το αεροδρόμιο της Σαντορίνης είναι μαζί με της Μύκονου οι δύο σημαντικότεροι συγκοινωνιακοί κόμβοι του Νομού Κυκλάδων. Η Σαντορίνη αποτελεί έναν παγκόσμιο πόλο έλξης τουριστικής κίνησης και διεθνή προορισμό με πολυάριθμες πτήσεις charter απευθείας από χώρες του εξωτερικού. Επιπλέον, το αεροδρόμιο της Σαντορίνης, χάρη στον αντίκτυπο που έχει στο εξωτερικό, μπορεί να αποτελέσει και ενδιάμεσο προορισμό για άλλα νησιά του Νοτίου Αιγαίου, αεροπορικά ή ακτοπλοικά. Σήμερα, περίπου το 16% της επιβατικής κίνησης που χρησιμοποιεί το αεροδρόμιο της Σαντορίνης, έχει τελικό προορισμό ένα άλλο νησί του Νοτίου Αιγαίου.
Η τουριστική ζήτηση των τελευταίων δεκαετιών, και ιδιαίτερα μετά το 2000, όταν η Σαντορίνη έγινε κορυφαίος τουριστικός προορισμός σε παγκόσμια κλίμακα, προκάλεσε μεγάλη οικοδομική δραστηριότητα. Ο τουρισμός εξελίχθηκε με διαφορετικό τρόπο στο νησί, με μεγάλη αύξηση της αυθαίρετης δόμησης, κυρίως κατά μήκος της καλντέρας, με συνέπεια την εξάπλωση των γραμμικών οικισμών, σε βαθμό που καθιστούν όλη την Καλντέρα ένα τεράστιο ξενοδοχείο. Η ζήτηση για κλίνες και στέγη στο νησί οδηγεί σε ραγδαία ανοικοδόμηση με το 11% του συνολικού εδάφους του νησιού να είναι δομημένο, ένα ποσοστό που μπορεί να συγκριθεί μόνο με αυτό της Αττικής.
Παράλληλα με την έκρηξη της οικοδομικής δραστηριότητας, παρατηρείται σύγκρουση χρήσεων γης, καθώς η αγροτική γη μετατρέπεται σε τουριστική με κίνδυνο να αλλοιωθεί η φυσιογνωμία του αμπελώνα της Σαντορίνης.
Επιπρόσθετα, η ανεξέλεγκτη και εκρηκτική δόμηση των τελευταίων δεκαετιών έχει προσθέσει ένα νέο πεδίο διερεύνησης, την παράφραση μορφολογικών χαρακτηριστικών για τη συντήρηση του μύθου του παραδοσιακού. Αν και ο ημικυλινδρικός θόλος ιστορικά και λειτουργικά κύρια εφαρμόζονταν στους όρμους και σκάλες της καλντέρας και δε δικαιολογείται στους υπόλοιπους οικισμούς, η οικοδομική δραστηριότητα μετά τους σεισμούς του 1956 έδωσε ιδιαίτερη έμφαση στις ημικυλινδρικές θολωτές υπέργειες στεγάσεις στην αρχιτεκτονική της Σαντορίνης. Πρότυπο αποτέλεσαν οι αναδομήσεις και οι νέοι οικισμοί που οικοδομήθηκαν από την Υπηρεσία Οικισμού του Υπουργείου Συγκοινωνιών και Δημοσίων έργων, που ιδρύθηκε μετά το σεισμό του 1956, στους οποίους περιλαμβάνεται και η πλήρης μεταφορά οικισμού στη θέση Καμάρι από την ομάδα αρχιτεκτόνων με επικεφαλή το Δεκαβάλλα.
Καθώς η τουριστική κίνηση γνωρίζει πρωτόγνωρη αύξηση, το νησί αντιμετωπίζει πλέον «αστικού τύπου» προβλήματα, όπως ζητήματα έλλειψης στέγης για τους εργαζόμενους, ζητήματα ενέργειας, ύδρευσης και κυκλοφοριακό πρόβλημα. Η αξιοζήλευτη επιμήκυνση της σεζόν προσέθεσε σε λιγότερο από μια πενταετία περίπου 15.000 μόνιμους κατοίκους, εργαζόμενους στον τομέα του τουρισμού, που άλλοτε επέστρεφαν στη μόνιμη κατοικία τους το φθινόπωρο.
Το αεροδρόμιο της Σαντορίνης παρουσιάζει έντονα φαινόμενα συμφόρησης σε όλα τα υποσυστήματα του αεροδρομίου και, κυρίως, στο δάπεδο στάθμευσης αεροσκαφών και στο κτίριο του αεροσταθμού. Επιπλέον, στο σχεδιασμό του, κατά τη δεκαετία του ’70 δεν λήφθηκε υπόψη η προοπτική της απ’ ευθείας σύνδεσης του με διεθνή αεροδρόμια της Ευρώπης.
Ήδη από το 2000 είχε εκπονηθεί μελέτη για τις προοπτικές ανάπτυξης του αεροδρομίου ως το 2020, καθώς υπήρχε η πρόβλεψη για διπλασιασμό του αερομεταφορικού έργου. Η πρόταση περιελάμβανε επέκταση του υφιστάμενου κτηρίου και δαπέδου στάθμευσης των αεροπλάνων, διαπλάτυνση αεροδιαδρόμων, διαμόρφωση και κυκλοφοριακή ρύθμιση του χώρου στάθμευσης των οχημάτων και κατασκευή νέου κτηρίου.
Το Δεκέμβριο του 2015 οριστικοποιήθηκε η ιδιωτικοποίηση του Κρατικού Αερολιμένα Σαντορίνης, καθώς και άλλων 13 περιφερειακών αεροδρομίων της Ελλάδος. Το 2017, η Fraport-Greece παρουσίασε τα σχέδιά της, τα οποία, όμως, περιορίζονται σε βελτίωση παρεχόμενων υπηρεσιών και ασφάλειας και ένα νέο κτήριο.
Το σενάριο AUGMENTED SANTORINI διερευνά την περίπτωση της Σαντορίνης ως έναν προορισμό που πλήττεται από το φαινόμενο του υπερτουρισμού και προτείνει επεμβάσεις για τη βελτίωση της φέρουσας ικανότητας του νησιού. Η Σαντορίνη, λόγω υπερανάπτυξης, υπέστη μια σημασιολογική μετάλλαξη από μία αγροτική περιοχή σε μία κοσμοπολίτικη μητρόπολη, που λειτουργεί ως ένας αστικός χώρος μονίμως διογκούμενος.
Για την αντιμετώπιση του μεγάλου ποσοστού δόμησης, λαμβάνεται υπόψην η πρωταρχική πρόταση που είχε διαμορφώσει το DOCOMOMO για να κατατεθεί στην Unesco το 1984, με θέμα τη διατήρηση του νησιωτικού συμπλέγματος της Σαντορίνης ως όλον. Προτείνεται η διατήρηση των 15 παραδοσιακών οικισμών που χρήζουν ειδικής προστασίας, καθώς και ο οικισμός του Δεκαβάλλα στην αρχική του μορφή. Σε δεύτερο στάδιο προτείνεται η αφαίρεση των αυθαίρετων κατοικιών. Στη θέση τους επανατοποθετούνται καλλιέργειες.
Καθώς σήμερα οι περισσότεροι αυτόχθονες κάτοικοι έχουν εγκαταλείψει το νησί και έχουν αντικατασταθεί από επιχειρηματίες αλυσίδων, εργαζόμενους και τουρίστες, δημιουργείται ένα νέο τεχνητό νησί, που θα αποτελέσει τόπο κατοικίας των εποχιακών υπαλλήλων στο νησί. Το νέο σύστημα οργάνωσης των κατοικιών, με αναφορές στο σύστημα οργάνωσης στο φυσικό ανάγλυφο της καλντέρας, σχηματίζεται από έναν τεχνητό τρισδιάστατο κάνναβο, πάνω στον οποίο εδράζονται οι νέες μονάδες και αυξομειώνεται ανάλογα με τις εκάστοτε ανάγκες.
Προτείνεται, επίσης, η εγκατάσταση παράκτιων εναλλακτικών πηγών ενέργειας για την ενεργειακή αυτονομία του νησιού από οργανωμένα δίκτυα πλωτών αιολικών πάρκων, τα οποία μετατρέπουν τη δύναμη του αέρα σε αξιοποιήσιμη μορφή ενέργειας.
Για την κάλυψη των ενεργειακών απαιτήσεων του νέου αεροδρομίου χρησιμοποιείται ηλεκτρική ενέργεια, που προέρχεται από τη μετατροπή της κινητικής ενέργειας της θάλασσας, ενώ για την ύδρευση χρησιμοποιούνται συστήματα αφαλάτωσης που φέρουν ηλιακά πάνελ και μετατρέπουν το θαλασσινό μέσω ηλεκτρομαγνητικών πεδίων, με αποτέλεσμα να μην καταναλώνουν επιπλέον ηλεκτρική ενέργεια.
Στο χώρο του αεροδρομίου τοποθετείται hostel και οινοποιείο για την προβολή του τουριστικού προϊόντος του νησιού ακόμα και στους ολιγόωρους επισκέπτες με ενδιάμεση στάση τη Σαντορίνη.
Προτείνεται, τέλος, η δημιουργία δύο αεροσταθμών, ενός μόνιμου κι ενός αποσυναρμολογούμενου κτηρίου ως επέκταση για την υψηλή τουριστική περίοδο.
Σχεδιαστικά, το μόνιμο κτήριο έχει αναφορές στην αρνητική αρχιτεκτονική του υπόσκαφου, με την αφαίρεση όγκου από ένα συμπαγές, ενώ το πρόσθετο κτήριο σχεδιάζεται με την αντίστροφη λογική, ως ένα κέλυφος και μία ελαφριά κατασκευή.
