Τίτλος: Συν-κατοικώντας στο κέντρο
Υπότιτλος: Αναδυόμενα Μοντέλα Ζωής
Φοιτήτες: Αθανασία Μαργαρίτη, Σωτήρης Φράγκος
Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Αλεξάνδρα Αλεξοπούλου
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Φεβρουάριος 2018
Η εποχή των καθολικών, μεγάλων αφηγήσεων έχει τελειώσει. Όμως η συνολική κοινωνική αφήγηση πάντοτε θα αποτελείται και θα συντίθεται από τη συνάντηση των μικρών, ατομικών αφηγήσεων, οι οποίες ξεκινούν και περιστρέφονται γύρω από την καθημερινή ζωή των ατόμων στην οποία κεντρική έννοια είναι η κατοικία.
Το ζήτημα αυτό έχει απασχολήσει αρχιτέκτονες κάθε εποχής. Παρατηρούμε ωστόσο πως ενώ μπορούμε να διαπιστώσουμε τη συνεχή μορφολογική, τεχνολογική, λειτουργική και αισθητική εξέλιξη άλλων κτιριολογικών προγραμμάτων, σύμφωνη με τα κριτήρια της εποχής, η κατοικία παραμένει χωρικά δύσκαμπτη και χρονικά ασυνεπής.
Εμείς επιχειρούμε να δούμε στην κατοικία και κάτι ακόμα: την προοπτική εξέλιξής της για να ικανοποιεί τις ανάγκες της εποχής της. Η παρούσα εργασία αποτελεί έναν πιλοτικό σχεδιασμό μιας διαφορετικής κατοικίας σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο.
Άξονες Εξέλιξης
Ως άξονες εξέλιξης ορίζουμε τις τάσεις αυτές που παρατηρούνται στην κοινωνία και επηρεάζουν την καθημερινότητα όλων των ατόμων, και άρα επιδρούν στον σχεδιασμό όλων των κατοικιών, ανεξαρτήτου του ποιον καλούνται να εξυπηρετήσουν.
_ αστικοποίηση: Έως το 2050 αναμένεται να κατοικεί σε πόλεις το 70% του παγκόσμιου πληθυσμού. Η αστική κατοίκηση είναι επομένως μείζον ζήτημα, και η μεγέθυνση των πόλεων θα έχει, σαφώς, επιπτώσεις στην αστική καθημερινότητα. Το low density προάστιο δεν εξυπηρετεί τις μεγάλες πόλεις, καθώς το χρονικό και περιβαλλοντικό κόστος της μετακίνησης των κατοίκων δημιουργεί προβλήματα.
_περιβάλλον: Η αδιαμφισβήτητη ζημιά που έχει προκληθεί στο περιβάλλον έχει οδηγήσει σε μια γενικότερη ευαισθησία προς αυτό, με κανονισμούς να προβλέπουν πιο φιλικά κτίσματα και μεγαλύτερους συντελεστές πρασίνου. Η επαφή με τη φύση συχνά παραμελείται στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, παρ’όλα τα ευεργετικά της αποτελέσματα.
_εργασία: Το διαδίκτυο έχει πλέον δώσει τη δυνατότητα της εργασίας εξ αποστάσεως και έχει οδηγήσει σε μια θόλωση της παλαιότερης διάκρισης μεταξύ της εργασίας και της υπόλοιπης ζωής του ατόμου. Νέες δυνατότητες, επομένως, αλλά και νέες ανάγκες, τόσο χωρικές όσο και κοινωνικές: ο εργαζόμενος από το σπίτι ρισκάρει να απομονωθεί κοινωνικά.
_τεχνολογία: Πρωτοβουλίες όπως τα smart cities έχουν διερευνήσει την ενσωμάτωση των τεχνολογιών στο επίπεδο της πόλης. Στα πλαίσια της κατοικίας σίγουρα επηρεάζουν την έννοια της αποθήκευσης. Δισκοθήκες, ταινιοθήκες, βιβλιοθήκες πλέον ψηφιοποιούνται. Πολυσυσκευές που συνεχώς μικραίνουν σε όγκο, αντικαθιστούν παλαιότερες συσκευές.
Μοντέλα Ζωής
Η multigenerational κατοικία έδωσε τη θέση της στη μεταπολεμική Ελλάδα στην πυρηνική οικογένεια. Πλέον όμως και αυτό το πρότυπο φαντάζει αν όχι ξεπερασμένο, σίγουρα λιγότερο καθολικό και αυτονόητο. Πολλά νέα μοντέλα ζωής συναντώνται στο σύγχρονο κόσμο, κάθε ένα με διαφορετικές απαιτήσεις και ανάγκες.
_νομάδες: Πρόκειται για άτομα, νεαρά σε ηλικία, που κατοικούν σε έναν τόπο για μικρό χρονικό διάστημα, κυρίαρχα για οικονομικούς και επαγγελματικούς λόγους. Μετακινούνται τακτικά χωρίς προσωπικό μέσο μεταφοράς κατά κύριο λόγο, και η προσωπική τους περιουσία είναι περιορισμένη. Έχουν ανάγκη για κοινωνικές συναναστροφές με ανθρώπους αντίστοιχης κατάστασης αλλά και ντόπιους και για ευέλικτο χώρο διαμονής.
_single: Πρόκειται για άτομα ηλικίας 20-35 ετών που μένουν σε μόνιμη βάση. μόνοι τους, από επιλογή ή όχι. Έχουν επιθυμία κοινωνικότητας σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο, ελεγχόμενη και σίγουρα μικρότερης κλίμακας από τον νομά. Εργάζονται συνήθως σε έναν τόπο και ο τόπος κατοικίας τους δεν αλλάζει τόσο συχνά όσο ενός νομά.
_flexible οικογένειες: Πρόκειται για σχηματισμούς που λόγω της εποχής ξεφεύγουν από μοντέλο της πυρηνικής οικογένειας, υπακούοντας στις ανάγκες της εποχής (κοινωνικοεικονική) και πειραματίζονται με νέους ρόλους. Συχνά δεν έχουν παιδιά και έχουν ανάγκη για χώρο φιλοξενίας, είτε τα παιδιά τους, σε ένα μέλλον προβλέπεται να φύγουν με μεγάλη πιθανότητα επιστροφής. Στην οποία περίπτωση αυτή η ανάγκη για ιδιωτικότητα τους είναι αυξημένη, κάτι που δεν καλύπτεται ούτε προδιαγράφεται στην τυπική κατοικία του σήμερα.
Κριτική Στην Κατοικία Του Σήμερα Και Έννοιες Προς Εξερεύνηση
Προαπαιτούμενη για μια συζήτηση σχετικά με τα νέα πρότυπα κατοικιών που θα ανταπεξέρχονταν στα νέα μοντέλα ζωής είναι μια κριτική εξέταση της κατοικίας του σήμερα.
Από την ανάλυση καταλήγουμε συνοπτικά στα εξής:
Προβληματική χαρακτηρίζεται η ψευδοδιχοτόμηση εννοιών, όπως το ιδιωτικό και δημόσιο αλλά και το εσωτερικό και εξωτερικό, που αντιμετωπίζονται ως δίπολα και όχι ως φάσματα, περιορίζοντας τις δυνατότητες σχεδιασμού. Τις σύγχρονες ανάγκες δεν εξυπηρετεί και ο άκαμπτος σχεδιασμός, που οδηγεί σε νεκρούς χώρους όταν η ανάγκη την οποία κλήθηκαν να καλύψουν δεν υφίσταται πλέον. Τέλος, οι κοινωνικές σχέσεις που εγγράφονται σε κάθε σχεδιασμό απαιτούν αναθεώρηση.
Κάποιες έννοιες που θεωρήθηκε χρήσιμο να εξερευνηθούν σε μία τέτοια σύνθεση είναι η έννοια των micro-apartments και living units, οι μικρής κλίμακας κοινόχρηστοι χώροι, η προσφορά κατοίκησης ως υπηρεσία, οι flexible χώροι, η κατάρριψη του δίπολου πόλης-φύσης και η έννοια του devolution ως ένας τρόπος προσέγγισης του ανήκειν και της γειτονίας με έναν σύγχρονο τρόπο.
Αναγνώριση:
_αστικό περιβάλλον: Το σημείο επέμβασής μας βρίσκεται στο κέντρο της Θεσσαλονίκης, στο σημείο της Βασιλέως Ηρακλείου 45. Ο χαρακτήρας της περιοχής προσδιορίζεται από της εγγύτητα της στον μεγάλο άξονα της πλατείας Αριστοτέλους και από τις χρήσεις γης.
Στο ισόγειο των γύρω κτιρίων χωροθετούνται κυρίως αναψυχή, εμπόριο και εστίαση. Στους πάνω ορόφους συνυπάρχουν κατοικία με γραφεία. Συγκεκριμένα απέναντι από τον σκελετό του κτιρίου μας βρίσκεται το πολυκατάστημα “πλατεία” που φιλοξενεί όλες τις χρήσεις δημόσιας απεύθυνσης, από καταστήματα, γυμναστήρια μέχρι κινηματογράφο. Η εκτόνωση αυτής της ροής κίνησης προς την Βασιλέως Ηρακλείου δημιουργεί τις προοπτικές για την επέκταση της δημόσιας ζωής και στο ισόγειο του οικοπέδου μας.
_σημείο επέμβασης: Η σύνθεση τοποθετείται πάνω σε έναν ήδη υπάρχοντα σκελετό. Πρόκειται για την πρόταση “Green 45” του αρχιτεκτονικού γραφείου MAKRIDIS ASSOCIATES. Η ανέγερση ξεκίνησε το 2012, όμως δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Οι εργασίες έπαυσαν μετά την ολοκλήρωση του φέροντα οργανισμού.
Κατά τη διάρκεια της διάνοιξης των θεμελίων ανασκάφηκε τμήμα βυζαντινού οικισμού. Επιλέχθηκε η μέθοδος της κατάχωσης για την προστασία τους.
Ο φέροντας οργανισμός έχει ύψος τυπικού ορόφου 3 μέτρα, ενώ στο επίπεδο του ισογείου το ύψος είναι 6 μέτρα για τη δημιουργία καταστημάτων εμπορίου. Τα δύο στελέχη που τον αποτελούν διαθέτουν διακριτές και ασύνδετες κατακόρυφες κινήσεις. Στην όψη του κτιρίου προβλέπονταν τοποθέτηση μεταλλικού σκελετού στον οποίο θα αναρτώνταν στοιχεία πρασίνου.
Χωρική Διάρθρωση:
Το νέο συγκρότημα κατοικιών διαρθρώνεται ως ένα complex μόνιμης και εφήμερης κατοίκησης, σε μια προσπάθεια συνάντησης των πολλαπλών αυτών αφηγήσεων. Το δίπολο δημόσιου-ιδιωτικού αποδομείται για να αντικατασταθεί από ένα ευρύτερο φάσμα καταστάσεων.
_ισόγειο, μεσοπάτωμα: διαμορφώνονται σε σχέση με τον αρχαιολογικό χώρο που βρίσκεται από κάτω, σε μια αρχιτεκτονική συνδιαλλαγή με τον στραμμένο άξονα της παλιάς Εγνατίας. Στα επίπεδα αυτά χωροθετούνται η είσοδος του συγκροτήματος, μία λέσχη-εστιατόριο και ένα καφέ που προορίζεται να καλύπτουν τις ανάγκες των κατοίκων αλλά και των περαστικών τους οποίους προσκαλεί στο εσωτερικό η διαμόρφωση καθιστικών χώρων και χώρων πρασίνου γύρω από τα αρχαιολογικά ευρήματα.
_νομαδικές κατοικίες: Τοποθετούνται στους πρώτους ορόφους της σύνθεσης, πάνω από την δημόσια σφαίρα που περιγράφηκε παραπάνω. Ένα complex ύψους τεσσάρων ορόφων τοποθετείται σε κάθε ένα από τα δύο στελέχη του κτιρίου. Ο χαμηλότερος όροφος στεγάζει τις κοινόχρηστες λειτουργίες (κοινωνικός χώρος/χώρος εργασίας και κοινόχρηστη κουζίνα), ενώ οι 3 όροφοι που ακολουθούν στεγάζουν μικρές μονάδες κατοίκησης. Κάποιες από αυτές τις μονάδες έχουν τη δυνατότητα να ενωθούν σε περίπτωση που ένας χρήστης θέλει να επεκτείνει τον χώρο του ή δύο χρήστες επιθυμούν να συγκατοικήσουν. Το complex έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να διευκολύνονται οι συναντήσεις και νέες γνωριμίες κατά τη διάρκεια της καθημερινής πρακτικής των κατοίκων. Στον πρώτο όροφο υπάρχουν επίσης κοινόχρηστοι χώροι για ολόκληρη την πολυκατοικία ( πλυντήρια, playing-meeting room, χώρος γυμναστικής ή άλλης δραστηριότητας).
_flexible κατοικίες: Τοποθετούνται στους πάνω ορόφους της σύνθεσης. Στην είσοδό τους εντοπίζεται ένας μικρός χώρος ο οποίος μπορεί να λειτουργήσει ως φίλτρο, διαχωρίζοντας την υπό άλλες συνθήκες ενιαία κατοικία στα δύο, σε μία κατοικία δύο υπνοδωματίων και ένα πλήρως αυτόνομο studio, με δική του κουζίνα και τουαλέτα. Έτσι, για παράδειγμα, μια οικογένεια της οποίας τα παιδιά έχουν πάει σε άλλη πόλη να φοιτήσουν αλλά προβλέπεται να επιστρέψουν στο μέλλον μπορεί να νοικιάσει για τα χρόνια αυτά το αυτόνομο δωμάτιο. Κατόπιν επιστροφής του παιδιού, ο χώρος μπορεί να δώσει στο ενήλικο πλέον παιδί μια αυτονομία η οποία δε συναντάται στις σημερινές κατοικίες. Φυσικά, η flexible κατοικία μπορεί και να λειτουργεί ως δύο διακριτές κατοικίες σε μόνιμη βάση. Στο επίπεδο του έκτου ορόφου δημιουργούνται μικροί ιδιωτικοί κήποι πρασίνου που αντιστοιχούν στις κατοικίες του ορόφου αυτού.
_δώμα: Διαρθρώνεται γύρω από μια στεγασμένη διαδρομή που βλέπει στους ορόφους παρακάτω. Στο τελευταίο επίπεδο της σύνθεσης χωροθετούνται κοινόχρηστες λειτουργίες για τους ένοικους.Μια πισίνα μικρής κλίμακας με θέα στα κάστρα της πόλης, ένα μικρό μπαρ-κουζίνα για να καλύψει τις ανάγκες εστίασης και κοινωνικής συναστροφής και μικρής κλίμακας διαμορφώσεις για κηπουροκηπευτικές δραστηριότητες. Προβλέπονται για τους κατοίκους των τελευταίων ορόφων αλλά δεν αποκλείεται η χρήση στον οποιοδήποτε.
Η Εικόνα Στην Πόλη
Στην κύρια κύρια όψη τοποθετούνται ξύλινα παντζούρια, συρόμενα σε έναν μεταλλικό σκελετό. Η λειτουργία των παντζουριών αυτών είναι διττή: εξυπηρετούν τόσο την ηλιοπροστασία όσο και την ιδιωτικότητα των κατοικούν. Πάνω της επομένως αποτυπώνονται οι επιλογές των κατοίκων της σύνθεσης. Στις εσωτερικές όψεις χρησιμοποιούνται αντίστοιχα πετάσματα για να καλύψουν τις ανάγκες ιδιωτικότητας.
