Τίτλος: Κέντρο Απεξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες_Θεραπευτική Κοινότητα στο Φίλυρο Θεσσαλονίκης
Φοιτητής: Πετρίδου Αναστασία
Επιβλέποντες καθηγητές: Παπαγιαννόπουλος Γεώργιος, Αμερικάνου Ελένη, Λουκόπουλος Δημήτρης
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία παρουσίασης: 8 Ιουλίου 2016
Το θέμα της παρούσας διπλωματικής είναι η δημιουργία ενός Κέντρου Απεξάρτησης από ναρκωτικές ουσίες, όπου συνυπάρχουν, χωρικά, τα τρία στάδια μιας θεραπείας απεξάρτησης: η Συμβουλευτική, η Ψυχική Απεξάρτηση [Θεραπευτική Κοινότητα] και η Κοινωνική Επανένταξη. Μετά από βιβλιογραφική μελέτη, επιλέχθηκε η θεραπεία να γίνεται ακολουθώντας «στεγνό» πρόγραμμα [εφαρμογή ψυχοκοινωνικών και εκπαιδευτικών τεχνικών, χωρίς υποκατάστατες ουσίες και φαρμακευτική αγωγή].
Βασική προϋπόθεση σε μία τέτοιου είδους θεραπεία αλλά και του κελύφους που την στεγάζει, είναι το άτομο να καταλάβει και να νιώσει ότι, παρόλο που ζει σε μια θεραπευτική κοινότητα, δεν είναι μέρος του προβλήματος αλλά αποτελεί μέρος της διαδικασίας επανένταξης του στη κοινωνία καθώς συμμετέχει ο ίδιος στις αποφάσεις σχετικά με τη θεραπεία του.
Το οικόπεδο που τοποθετείται η σύνθεση, βρίσκεται λίγο πιο έξω από το Φίλυρο, μια κωμόπολη βόρεια της Θεσσαλονίκης. Η επιλογή έγινε ύστερα από μελέτη των προϋποθέσεων που έχει ένα οικόπεδο αντίστοιχης χρήσης. Αρχικά, είναι εύκολα προσβάσιμο από το κέντρο μέσω ΜΜΜ καθώς ανατολικά, επί της Κωσταντινουπόλεως, βρίσκεται στάση ΟΑΣΘ, παράγοντας σημαντικός για τη Συμβουλευτική και Κοινωνική Επανένταξη με συχνή επισκεψιμότητα. Η μεγάλη υψομετρική διαφορά που εμφανίζεται στο οικόπεδο, δημιουργώντας κοιλότητα προς τα δυτικά, επιτρέπει την τοποθέτηση πτερύγων με ανάγκη απομόνωσης, αλλά και ένα σχετικό έλεγχο για την αποφυγή τριβής με εξωτερικούς αθέμιτους παράγοντες [Ψυχική Απεξάρτηση]. Τέλος, η περιοχή δεν είναι πυκνοκατοικημένη και βρίσκεται κοντά σε φυσικό τοπίο. Η επαφή με τη φύση είναι ένας παράγοντας σημαντικός καθ’ όλη τη διάρκεια απεξάρτησης.
Εξ αρχής, υπήρχε η πρόθεση δημιουργίας κοινής αυλής-πλατείας μεταξύ των τριών σταδίων απεξάρτησης, κοντά στο μέτωπο του δρόμου, γεγονός που συνέβαλε στην τοποθέτηση της κύριας εισόδου του Κέντρου σε εκείνη την πλευρά.
Η «βύθιση», χωρικά, της Ψυχικής Απεξάρτησης και η «άνοδος» της Κοινωνικής Επανένταξης, έχει και σημασιολογικό χαρακτήρα αφού το άτομο, μετά το στάδιο της Συμβουλευτικής, απομακρύνεται και αποκόπτεται, για κάποιο χρονικό διάστημα, από την κοινωνία διαμορφώνοντας μία νέα καθημερινότητα, και στη συνέχεια, απαλλαγμένος πια από ουσίες και έχοντας βρει τον εαυτό του, στέκεται στα πόδια του αναδημιουργώντας δεσμούς με τον έξω κόσμο.
Οι «μεταβατικοί πύργοι» [μεταλλικές ημιυπαίθριες σκαλωσιές] μπορούν να θεωρηθούν τα τοπόσημα του Κέντρου Απεξάρτησης ή «πύλες», μέσω των οποίων ο χρήστης μεταβαίνει από το ένα στάδιο θεραπείας στο άλλο. Συμβάλλουν παράλληλα και στην σύνδεση των διαφορετικών επιπέδων-αυλών.
Η Συμβουλευτική, τοποθετείται στη βορειοανατολική γωνία, στην υψηλότερη στάθμη, ώστε να είναι άμεσα προσβάσιμη και οπτικά αισθητή και αποτελεί το πρώτο στάδιο της θεραπείας [1-2 μήνες], με πλήρη αποχή από ουσίες, όπου ο ενδιαφερόμενος χρήστης έρχεται σε επαφή με ειδικούς με σκοπό τη διαμόρφωση προγράμματος θεραπείας, προσαρμοσμένο στις ανάγκες του. Πρόκειται για ένα κτίριο σχήματος Π με εσωστρεφή αυλή, γύρω από την οποία διαμορφώνεται η πορεία κίνησης εντός του κτιρίου.
Ακολουθεί η Ψυχική Απεξάρτηση, η εισαγωγή στη Θεραπευτική Κοινότητα [9-12 μήνες]. Τους πρώτους μήνες, ο θεραπευόμενος δεν έρχεται σε επαφή με συγγενικά του πρόσωπα. Συμμετέχει ενεργά στη θεραπεία του [αυτοβοήθεια], συμβάλλει στην καθαριότητα του χώρου και τη σίτιση [αυτοδιαχείριση, υπευθυνότητα]. Επίσης, απασχολείται με δραστηριότητες που συνδυάζουν αναψυχή και δημιουργικότητα, στοιχεία που βοηθούν στην έκφραση συναισθημάτων και εμπειριών. Ο βασικός κτιριακός όγκος βρίσκει εκτόνωση στην αυλή στάθμης +11.00. Η πτέρυγα των κατοικιών χωρίζεται σε τέσσερις επιμέρους μονάδες, υπό την μορφή τριώροφων κτισμάτων από σκυρόδεμα, με έξι μονόκλινα δωμάτια το καθένα. Η σύνδεση των μονάδων επιτυγχάνεται με μεταλλική κατασκευή ξύλινης επικάλυψης [βασικός άξονας κίνησης]. Επίσης, υπάρχει διώροφος κοινόχρηστος χώρος στο κέντρο της πτέρυγας.
Τέλος, η Κοινωνική Επανένταξη, διάρκειας ενός έτους, προετοιμάζει το άτομο για την ομαλή επανένταξή του στη κοινωνία και, παράλληλα, στην αγορά εργασίας. Περιλαμβάνονται παραγωγικές μονάδες, όπου τα προϊόντα μπορούν να χρησιμοποιούνται για την κάλυψη αναγκών της κοινότητας. Στον τομέα της εκπαίδευσης, υπάρχει η δυνατότητα προετοιμασίας για τεχνικές σχολές ή ακόμα και το πανεπιστήμιο αλλά και, σε συνδυασμό με εξωτερικούς εξειδικευμένους φορείς, τεχνικής κατάρτισης του ατόμου.
Η τοποθέτηση της τραπεζαρίας πάνω στην κεντρική πλατεία του Κέντρου έγινε με το σκεπτικό φιλοξενίας σε αυτήν δραστηριοτήτων όπου θα συμμετέχουν και άτομα εκτός Κοινότητας, όπως εργαστήρια μαγειρικής και συλλογική κουζίνα. Η επαφή των κατοίκων της περιοχής με τα άτομα-πρώην χρήστες και η ανάπτυξη σχέσεων μεταξύ τους μέσω τέτοιων κινήσεων, μπορούν να συμβάλλουν στη εξάλειψη προκαταλήψεων για τους ναρκομανείς αλλά και να βοηθήσουν στη διαδικασία επανένταξης των ατόμων στην κοινωνία.
Η καλλιέργεια της γης αποτελεί ευεργετικό παράγοντα της θεραπείας. Έτσι συναντάται οργανωμένη έκταση για καλλιέργεια οπωροκηπευτικών φυτών και δέντρων. Τα προϊόντα μπορούν να καλύπτουν ανάγκες σίτισης αλλά και να συσκευάζονται στα εργαστήρια με σκοπό την προώθηση τους, μέσω των πωλητηρίων στην πλατεία ή bazaar, με τα έσοδα να χρησιμοποιούνται για την ενίσχυση του Κέντρου.
Η πτέρυγα των ξενώνων αποτελείται από δύο επιμέρους διώροφα κτίσματα, με δωμάτια δύο και τεσσάρων ατόμων, για τη στέγαση ατόμων της κοινότητας που το έχουν ανάγκη. Μεταξύ τους αναπτύσσεται ένα σύστημα πλατωμάτων μεταλλικής κατασκευής με ξύλινη επικάλυψη, το οποίο, μέσω κατακόρυφης επικοινωνίας, οδηγεί σε φυτεμένο δώμα, που λειτουργεί και σαν παρατηρητήριο.
Υπάρχει πρόθεση το Κέντρο Απεξάρτησης να γίνει βιοκλιματικό και ενεργειακά αυτόνομο. Ήδη στα πλαίσια της διπλωματικής, έχουν τοποθετηθεί φυτεμένα δώματα, δεξαμενές, για την συγκέντρωση βρόχινου νερού για πότισμα δέντρων και φυτών αλλά ίσως, με κάποια επεξεργασία, και για περαιτέρω ανάγκες της Συμβουλευτικής. Επίσης, θα μπορούσαν, στα πλαίσια αυτής της προσπάθειας, να υπάρξουν εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών συστημάτων.
