Τίτλος: Ανάμεσα στο όριο και στο όρυγμα
Υπότιτλος: Μια γεωπολιτιστική συρραφή στη Διώρυγα της Κορίνθου
Σπουδαστική ομάδα: Ζακυνθινού-Ξάνθη Μαργαρίτα, Μυλωνά Έλενα, Τζουνίδου Ζωή
Επιβλέποντες καθηγητές: Καρβουντζή Βαλεντίνη, Βασιλάτος Παναγιώτης
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
24/10/2017
Η Διώρυγα της Κορίνθου είναι ένα από τα κορυφαία επιτεύγµατα της τεχνολογίας του 19ου αιώνα και αποτυπώνει τον αγώνα του ανθρώπου απέναντι στη φύση, έναν αγώνα που ξεκινάει από την αρχαιότητα στο συγκεκριµένο τόπο. Η Δίολκος (602 π.Χ.) - ο χερσαίος λιθόστρωτος δρόμος πάνω στον οποίο οι Αρχαίοι ‘Ελληνες έσυραν τα πλοία- και οι πρώτες εκσκαφές για την διόρυξη του Ισθμού από το ρωμαίο αυτοκράτορα Νέρωνα (67 μ.Χ.), είναι από τα πιο χαρακτηριστικά στοιχεία που δείχνουν ότι αυτό το σημείο απασχολούσε τους ανθρώπους από πολύ νωρίς. Μέσα από µια πολυεπίπεδη έρευνα, αντιληφθήκαμε ότι δεν πρόκειται µόνο για ένα τεχνικό έργο κι έναν συγκοινωνιακό κόµβο υπερτοπικής σηµασίας, αλλά για ένα γεωπολιτιστικό παλίµψηστο, έναν γεώτοπο που συγκεντρώνει ψήγµατα της ανθρώπινης δραστηριότητας και άρα αποτελεί ένα τοπίο µε παιδευτική αξία για τον επισκέπτη. Ωστόσο η αξία αυτή παραµένει άγνωστη και ο χώρος αδρανοποιηµένος, λόγω της παρακµής στην οποία έχει περιέλθει η Διώρυγα ως τεχνικό έργο και λόγω της υποβάθµισης που υφίσταται η ευρύτερη περιοχή.
Βασικό εργαλείο για την εξαγωγή συµπερασµάτων αλλά και τη σύνθεση της πρότασής µας αποτέλεσε η ανάγνωση του τοπίου σε τρεις άξονες. Ορίσαµε ως άξονα χ τον παράλληλο σε αυτόν της Διώρυγας, ως άξονα ψ τον εγκάρσιο που ενώνει τις δύο όχθες, ενώ πολύ σηµαντικό ρόλο έπαιξε και ο άξονας z, δηλαδή ο κατακόρυφος που συνδέει το έδαφος µε το νερό. Τις τρεις αυτές διαστάσεις συµπληρώνει µία τέταρτη, αυτή του χρόνου, η οποία αποκωδικοποιείται και γίνεται περιεχόµενο της παρέµβασης.
Στόχος µας, λοιπόν, είναι να δηµιουργήσουµε έναν πόλο που θα συµπυκνώνει τη βιωµατική εµπειρία που µπορεί να προσφέρει η Διώρυγα, φέρνοντας αντιµέτωπο τον επισκέπτη µε τις διαστάσεις της τομής της και την ιστορία της. Εν τέλει, ο επισκέπτης κατανοεί την ουσία αυτού του τοπίου µέσα από µια παιδευτική διαδικασία παρατήρησης αλλά και ενδοσκόπησης. Δηµιουργείται έτσι ένα “χωροδίκτυο” που επιτρέπει στον άνθρωπο να βιώσει συνολικά την τοµή της Διώρυγας στα διάφορα σηµεία της. Το χωροδίκτυο αυτό τοποθετείται σε κοµβικό σηµείο του μήκους και στο µέγιστο ύψος του ορύγματος, αγκυρώνει σε υπάρχοντες υποδοχείς και κινήσεις και αποτελεί µέρος ενός ευρύτερου δικτύου που σχεδιάζεται στην περιοχή προκειµένου να διευκολύνει την πρόσβαση και την ανακάλυψη του τόπου από τον παρατηρητή.
Η εργασία θέτει τις κατευθύνσεις ενός στρατηγικού σχεδιασμού με ένα όραμα που δεν αφορά μόνο τοπικά, την περιοχή της Διώρυγας. Προτείνει ένα έργο χωροταξικής κλίμακας που θα μπορούσε να συμβάλλει στην αναζωογόνηση της εθνικής οικονομίας και να αποτελέσει ένα κέντρο πολιτισμού, ιστορίας και επιστήμης με διεθνή εμβέλεια. Το παρελθόν δείχνει πως η Ελλάδα, παρ’όλο που βρισκόταν σε μια περίοδο οικονομικής κρίσης, κατάφερε να συντονιστεί με το επαναστατικό πνεύμα της βιομηχανικής εποχής και να ανταπεξέλθει σε μια μεγάλη πρόκληση, φέρνοντας εις πέρας τόσο ένα σπουδαίο τεχνικό άθλο όσο και ένα μεγάλο οικονομικό τόλμημα. Σε αυτή τη βάση λοιπόν, η πρόταση θέτει εκ νέου το όραμα ενός δημόσιου έργου που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μοχλός ανάπτυξης απέναντι στις οικονομικές δυσκολίες που επικρατούν σήμερα ενώ παράλληλα θα συνιστά κοινωνικό πυκνωτή και φορέα πολιτιστικής άνθησης.
Αρχές Σχεδιασμού
Α. Συρραφή των ορίων στους 3 άξονες
Β. Αναζήτηση μιας εξωστρεφούς δομής
Γ. Ισορροπία φυσικού και τεχνητού
Δ. Δημιουργία νέου περιβάλλοντος
Αποτέλεσμα της σύνθεσης όλων των παραπάνω στοιχείων, αποτελεί μια πρόταση που αναλύεται σε τρεις ενότητες:
Οι τρεις ενότητες είναι: μία γέφυρα-έκθεση (αιώρηση-ζεύξη), ένα κτήριο-µουσείο (έναντι) κι ένας πύργος-χώρος ερευνητών (βύθιση-ανάδυση). Κάθε µία τελεί και µια αναµέτρηση µε µία από τις διαστάσεις του τόπου, με την τοµή της Διώρυγας.
Α. ΓΕΦΥΡΑ - ΙΝ SITU ΕΚΘΕΣΗ (άξονας y)
Η γέφυρα δημιουργεί τη συνθήκη αιώρησης, στην κορύφωση της Διώρυγας, όπου στέκεται κανείς μετέωρος στο κενό αυτής της τομής, και ίσως όχι να στέκεται αλλά να ίπταται, σε διαρκή επαφή με το συγκείμενο και τις φυσικές συνθήκες, όπου του χαρίζεται η θέαση του ορύγματος σε όλο της το μήκος μέχρι τους δύο κόλπους. Φιλοξενεί μία in situ έκθεση που αφορά στη Διώρυγα σήμερα και οργανώνεται σε τρεις θεματικές ενότητες πάνω σε μία λωρίδα - κορδέλα που παρέχει τις απαραίτητες επιφάνειες έκθεσης.
Β. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΚΑΙ ΓΕΩΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΔΙΩΡΥΓΑΣ (άξονας χ)
Μια χειρονομία που θα τοποθετήσει τον επισκέπτη έναντι της άλλης πλευράς. Πρόκειται για μια περιήγηση πιο ήπιων ρυθμών, σε μονοπάτια, αίθρια και ράμπες απ' όπου ο επισκέπτης μπορεί να παρατηρήσει αυτά τα εντυπωσιακά τοιχώματα. Μία ανάγλυφη “σκαλωσιά”, που υπάρχει και αποκτά νόημα μόνο από αυτό που βρίσκεται απέναντί της. Αρχή σχεδιασμού αποτέλεσε η εναλλαγή κλειστών, ημιυπαίθριων και υπαίθριων χώρων με στόχο να διατηρηθεί η ισορροπία που έχει δημιουργηθεί ανάμεσα στο φυσικό και τεχνητό περιβάλλον. Οι τρείς πρώτοι κλειστοί όγκοι φιλοξενούν την μόνιμη έκθεση για την ιστορία της Διώρυγας και ο τέταρτος στεγάζει ένα εστιατόριο-καφέ, ενώ δυο νεες εξωτερικές ράμπες συμπληρώνουν την κίνηση μίας ήδη υπάρχουσας στο σημείο.
Γ. ΠΥΡΓΟΣ ΕΡΕΥΝΗΤΩΝ (άξονας z)
Στην περίπτωση του πύργου επιλέχτηκε μια πορεία αντίστροφη από την συνήθη τάση του ανθρώπου να ορθώνει τα κτίσματά του πάνω στη γη προς τον ουρανό. Πρόκειται για ένα όρυγμα – διάτρηση, που κατεβαίνει σχεδόν μέχρι τη στάθμη του νερού, δημιουργώντας μια κατακόρυφη γέφυρα ανάμεσα στο παρόν και το παρελθόν του τοπίου. Ενώ λοιπόν γενικά τα κύρια χαρακτηριστικό ενός πύργου είναι η έξαρση και η εποπτεία, εδώ κύρια χαρακτηριστικά γίνονται η καταβύθιση και η ενδοσκόπηση- η εσωτερική θέαση. Σε αυτό το ιδιαίτερο περιβάλλον τοποθετούνται χώροι για τους ερευνητές που ενδιαφέρονται να μελετήσουν τη Διώρυγα, ενώ ο πύργος ως κατασκευή λειτουργεί σαν πυλώνας για τη γέφυρα και φιλοξενεί τις κατακόρυφες κινήσεις ερευνητών και επισκεπτών.
Μέσα, λοιπόν, από την αναζήτησή µας για το πώς ένα τεχνικό έργο σωρεύει σηµάδια υποβάθµισης, τόσο ως προς τη λειτουργία του όσο και στην ευρύτερη περιοχή, καταλήγουµε πως µια γεωπολιτιστική συρραφή θα µπορούσε να ενεργοποιήσει ξάνα τον τόπο αυτόν ως παλίµψηστο πολλαπλών στοιχείων και ενοτήτων.
Θεωρούµε πως γενικότερα οι χώροι βρίσκονται σε έναν διαρκή κύκλο ζωής και θανάτου, µνήµης και λήθης, καθώς νέες εγγραφές αέναα έρχονται να αντικαταστήσουν τις παλαιότερες. Η κατοίκηση, µε την έννοια της οικειοποίησης ενός χώρου, εναποθέτει αλλά και σβήνει χωρικές εγγραφές νοηµατικές και υλικές. Η ερµηνεία και η ανάγνωση του χώρου δια της πρακτικής αυτής θα αποθέτει διαρκώς νέα ενεργήµατα. Αναγνωρίζοντας πως αυτή η κυκλική κίνηση είναι αναπόφευκτη, επιδιώξαµε να ξεκινήσουµε έναν νέο κύκλο ανάγνωσης, επανεκτίµησης και ενεργοποίησης του συγκλονιστικού αυτού ανθρώπινου έργου, ο οποίος θα συνυπάρξει ή θα διαδεχτεί εν καιρώ τον προηγούμενο, προστατεύοντάς τον ταυτόχρονα από τη λήθη.
μακέτες στο παρακάτω βίντεο:
