Διπλωματική Εργασία: Habite Estelita | Σύστημα ανάπτυξης συλλογικής κατοικίας στο Ρεσίφε, Βραζιλία.
Φοιτητές: Μίχα Μαργαρίτα, Ντε Μπρίτο – Καράγιωργας Φοίβος
Επιβλέπων Καθηγητής: Σταυρίδης Σταύρος
Σύμβουλοι: Βασιλάτος Παναγιώτης, Μίχα Ειρήνη
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου | Ιούλιος 2017
Η παρούσα εργασία επιχειρεί να πραγματευτεί το ζήτημα της συλλογικής στέγασης, στα πλαίσια των δεδομένων της σύγχρονης πόλης. Η εργασία επικεντρώνεται στην πόλη Recife της Βραζιλίας, που συγκεντρώνει τις συνήθεις παθογένειες μιας λατινοαμερικάνικης πρωτεύουσας, όσον αφορά την ίδια την πόλη και την κατοικία. Με αφορμή το αίτημα του κινήματος πόλης ‘Ocupe Estelita’, πραγματοποιούμε ένα σχεδιασμό που σκοπό έχει να αποτελέσει εργαλείο προς χρήση από ένα συλλογικό υποκείμενο, για την στέγαση, με συμμετοχικό σχεδιασμό, των ‘κοινοτήτων’ στο κέντρο της πόλης.
Η υπό μελέτη περιοχή ονομάζεται ‘Cais Jose Estelita’ και είναι μια πρώην βιομηχανική έκταση, ένα αστικό κενό, που εκτείνεται για 1,3 χιλιόμετρα πάνω στο παραποτάμιο μέτωπο. Η έκταση αυτή βρίσκεται σε άμεση επαφή με το κέντρο της πόλης, ακριβώς στην απόληξη του ιστορικού άξονα. Είναι μία έκταση που περιβάλλεται και διεκδικείται από τις κοινότητες χαμηλών εισοδημάτων του κέντρου ενώ παράλληλα προορίζεται για ανάπλαση από την επίσημη πολεοδομική πολιτική.
Η διαμάχη για την περιοχή αυτή αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διαμάχης για την πόλη ανάμεσα στην επίσημη αστική πολιτική και στη διεκδίκηση των κοινοτήτων. Γενικότερα, παρατηρείται πως οι κοινότητες του κέντρου έχουν αναπτυχθεί, κυρίως, στις περιοχές κατά μήκος των ποταμών, περιοχές που ο κατασκευαστικός κλάδος θέλει να ανακτήσει.
Έτσι έχουμε μια σειρά από έργα τα τελευταία χρόνια, που προσπαθούν να ενοποιήσουν τους πόλους ανάπτυξης της πόλης, μέσω των παραποτάμιων και παραλιακών μετώπων, τα οποία καταπατούν τις κοινότητες και δημιουργούν άμεσες και έμμεσες εξώσεις σε αυτές.
Οι δυναμικές, αυτές, ανάπτυξης κατά μήκος των ποταμών βρίσκουν την κορύφωση τους στην ανάπλαση της περιοχής Cais Jose Estelita. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι, το μέλλον της περιοχή μελέτης καθορίζει και σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του κέντρου της πόλης και την ύπαρξη των γύρω κοινοτήτων.
Με βάση τη γενική ανάλυση της πόλης, της περιοχής αλλά και της ιδιαίτερης συγκυρίας που συνδέεται με την περιοχή, προτείνεται μια σειρά από αρχές και εργαλεία, που αφορούν την αστικοποίηση της περιοχής, αλλά και την ίδια την κατοικία.
Σε πρώτη φάση, επιχειρείται η οργάνωση του οικοπέδου. Κεντρική ιδέα αποτελεί η δημιουργία μίας κεντρικής χάραξης που συνδέει σε μία ενιαία αφήγηση τα βιομηχανικά κτήρια του οικοπέδου και τη θάλασσα. Η ανάπτυξη του οικισμού, πάνω σε αυτήν την ‘πρώην’ βιομηχανική πορεία, δημιουργεί γεωμετρικούς τόπους στα σημεία τομής αυτής με τις χαράξεις της πόλης.
Το σύνολο αυτών των χώρων προσδιορίζονται ως αρνητικότητες, δηλαδή ως περιοχές μη κατοικίας που δεσμεύονται για δημόσιες χρήσεις. Σε μεγαλύτερη κλίμακα οι χαράξεις αυτές αποτελούν σημαντικές συρραφές που έχουν να κάνουν με την εκτόνωση του ιστορικού άξονα στο παραποτάμιο μέτωπο, τη σύνδεση με την παλιά πόλη, το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο και τις γειτνιάζουσες κοινότητες.
Όσον αφορά καθαρά την ίδια την κατοικία, υιοθετούνται αρχές οι οποίες αφορούν την ίδια τη λογική ανάπτυξης της κατοικίας στη Βραζιλία. Στόχος είναι να αξιοποιηθούν οι θετικές εκφάνσεις των άτυπων διαδικασιών οικοδόμησης που αναπτύσσονται στις κοινότητες, μέσω ενός συστήματος που είναι σε θέση να απορροφήσει τις αρνητικές εκφάνσεις μιας μη ειδικευμένης εργασίας.
Με αυτόν τον τρόπο εντάσσεται στη λογική της κατοικίας η ευελιξία στην κάτοψη μέσω ενός κεντρικού πυρήνα υγρών χώρων με στόχο την ελεύθερη ανάπτυξή της σε πληθώρα διαφορετικών εκδοχών. Αυτή είναι και η βασική συνθετική ιδέα για την κατοικία. Δίνεται η δυνατότητα ευελιξίας λόγω τριών βασικών στοιχείων: της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας, της διαφορετικότητας των αναγκών και της εξέλιξης των οικογενειών.
Η χωρική ανάλυση συνδυάζεται με μια κατασκευαστική μέθοδο με στόχο να βρεθεί ένα μέτρο μέσω του οποίου η βασική ιδέα να μπορεί να επιτευχθεί και να αναπαραχθεί με εύκολο και γρήγορο τρόπο για τη δημιουργία μιας μονάδας κατοικίας. Αυτό σημαίνει πως η ανάπτυξη κατοικιών αποκτά ένα λεξιλόγιο, μια γραμματική και ένα συντακτικό. Οι λέξεις αφορούν τους χώρους κατοικίας που αντιστοιχούν σε μία μονάδα κανάβου οι οποίες με τη σειρά τους συντίθενται σε φράσεις κατοικίας και εν τέλει παράγεται το 'κείμενο' ως urban blocks διαφορετικών τυπολογιών. Η γραμματική εκφράζεται ως οι διαφορετικές πεπερασμένες επιλογές που προκύπτουν από την εφαρμογή της σχέσης χώρου και μεγέθους οικογενειών.
Τέλος το συντακτικό αφορά την συχνότητα τοποθέτησης των πυρήνων κατοικίας οι οποίοι δημιουργούν το εύρος και τη μορφή των urban blocks. Η κατασκευαστική λογική αποτελείται από ένα σύστημα δοκού επί στύλου με προκατασκευασμένα δομικά στοιχεία από οπλισμένο σκυρόδεμα. Επιλέγεται ένα σύστημα προκατασκευής έναντι της επί τόπου χυτής κατασκευής λόγω των πλεονεκτημάτων εξοικονόμησης χρόνου και χρήματος.
Ταυτόχρονα, τα συστήματα πληρώσεων για τις πλάκες και τους τοίχους, με προκατασκευασμένα επίσης στοιχεία, δανείζονται την τεχνοτροπία τους από τις μεθόδους αυτοδόμησης, δίνοντας τη δυνατότητα συμμετοχής των κατοίκων στην παραγωγή, αναλαμβάνοντας ουσιαστικά τα τμήματα στα οποία δεν χρειάζεται εξειδικευμένη εργασία. Με βάση αυτά τα δεδομένα οι προγραμματικές αρχές για τη κατοικία και την περιοχή Estelita συμπυκνώνονται σχεδιαστικά στο Γενικό Σχέδιο της περιοχής. Οι 'αρνητικότητες', δηλαδή περιοχές δεσμευμένες για δημόσιο χώρο, ορίζουν το χώρο για τις κατοικίες και αντίστροφα. Η επίλυση της μεταξύ τους σχέσης παράγει τετράγωνες τυπολογίες με αίθριο και γραμμικές.
Η εργασία εστιάζει, σε τελική φάση, σε ένα συνδυασμό γραμμικού και τετράγωνου συγκροτήματος προκειμένου να μελετήσει τις δυνατότητες του συστήματος όσον αφορά όλη τη 'γλώσσα' που χρησιμοποιήθηκε για την δόμησή του. Για την επίτευξη αυτής της μελέτης, δημιουργήθηκε η ανάγκη αναπαράστασης και τυπολόγησης όλων των ενδεχόμενων σεναρίων, δηλαδή της ‘γραμματικής’.
Η σχέση μεγέθους οικογένειας και χώρου κατοικίας αναπαρίσταται με μια σειρά από διαγράμματα ανάπτυξης των κατοικιών που εκφράζουν γραφικά τον χώρο που αντιστοιχεί στη κάθε οικογένεια σε σχέση με τις επεκτάσεις της. Στο παράδειγμά μας, παίρνονται οι αποφάσεις που αφορούν τη συχνότητα τοποθέτησης των υγρών πυρήνων και εμφανίζονται τα διαφορετικά αποτελέσματα που παράγονται σε κατάσταση χαμηλής, μέσης και αυξημένης πυκνότητας.
Ταυτόχρονα, παρουσιάζονται και τα διαγράμματα εξέλιξης των κατοικιών: αρχική τοποθέτηση, ακραίο σενάριο εξέλιξης, ενδιάμεσο, τυχαίο στιγμιότυπο. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται ο έλεγχος λειτουργίας του συστήματος βασισμένος σε θεωρητικά σενάρια οικογενειών. Θα λέγαμε λοιπόν ότι παρουσιάζεται ένα παράδειγμα από όλες τις ενδεχόμενες λύσεις που είναι σε θέση να προσφέρει ένα σύστημα - ένα στιγμιότυπο μέσα από το οποίο προβάλλονται τα διαφορετικά χωρικά αποτελέσματα που παράγει, σε αντίθεση με μία 'στατική' επίλυση.
Φοιτητές: Μίχα Μαργαρίτα, Ντε Μπρίτο – Καράγιωργας Φοίβος
Επιβλέπων Καθηγητής: Σταυρίδης Σταύρος
Σύμβουλοι: Βασιλάτος Παναγιώτης, Μίχα Ειρήνη
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου | Ιούλιος 2017
Η παρούσα εργασία επιχειρεί να πραγματευτεί το ζήτημα της συλλογικής στέγασης, στα πλαίσια των δεδομένων της σύγχρονης πόλης. Η εργασία επικεντρώνεται στην πόλη Recife της Βραζιλίας, που συγκεντρώνει τις συνήθεις παθογένειες μιας λατινοαμερικάνικης πρωτεύουσας, όσον αφορά την ίδια την πόλη και την κατοικία. Με αφορμή το αίτημα του κινήματος πόλης ‘Ocupe Estelita’, πραγματοποιούμε ένα σχεδιασμό που σκοπό έχει να αποτελέσει εργαλείο προς χρήση από ένα συλλογικό υποκείμενο, για την στέγαση, με συμμετοχικό σχεδιασμό, των ‘κοινοτήτων’ στο κέντρο της πόλης.
Η υπό μελέτη περιοχή ονομάζεται ‘Cais Jose Estelita’ και είναι μια πρώην βιομηχανική έκταση, ένα αστικό κενό, που εκτείνεται για 1,3 χιλιόμετρα πάνω στο παραποτάμιο μέτωπο. Η έκταση αυτή βρίσκεται σε άμεση επαφή με το κέντρο της πόλης, ακριβώς στην απόληξη του ιστορικού άξονα. Είναι μία έκταση που περιβάλλεται και διεκδικείται από τις κοινότητες χαμηλών εισοδημάτων του κέντρου ενώ παράλληλα προορίζεται για ανάπλαση από την επίσημη πολεοδομική πολιτική.
Η διαμάχη για την περιοχή αυτή αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης διαμάχης για την πόλη ανάμεσα στην επίσημη αστική πολιτική και στη διεκδίκηση των κοινοτήτων. Γενικότερα, παρατηρείται πως οι κοινότητες του κέντρου έχουν αναπτυχθεί, κυρίως, στις περιοχές κατά μήκος των ποταμών, περιοχές που ο κατασκευαστικός κλάδος θέλει να ανακτήσει.
Έτσι έχουμε μια σειρά από έργα τα τελευταία χρόνια, που προσπαθούν να ενοποιήσουν τους πόλους ανάπτυξης της πόλης, μέσω των παραποτάμιων και παραλιακών μετώπων, τα οποία καταπατούν τις κοινότητες και δημιουργούν άμεσες και έμμεσες εξώσεις σε αυτές.
Οι δυναμικές, αυτές, ανάπτυξης κατά μήκος των ποταμών βρίσκουν την κορύφωση τους στην ανάπλαση της περιοχής Cais Jose Estelita. Δεν θα ήταν υπερβολή να ισχυριστούμε ότι, το μέλλον της περιοχή μελέτης καθορίζει και σε μεγάλο βαθμό το μέλλον του κέντρου της πόλης και την ύπαρξη των γύρω κοινοτήτων.
Με βάση τη γενική ανάλυση της πόλης, της περιοχής αλλά και της ιδιαίτερης συγκυρίας που συνδέεται με την περιοχή, προτείνεται μια σειρά από αρχές και εργαλεία, που αφορούν την αστικοποίηση της περιοχής, αλλά και την ίδια την κατοικία.
Σε πρώτη φάση, επιχειρείται η οργάνωση του οικοπέδου. Κεντρική ιδέα αποτελεί η δημιουργία μίας κεντρικής χάραξης που συνδέει σε μία ενιαία αφήγηση τα βιομηχανικά κτήρια του οικοπέδου και τη θάλασσα. Η ανάπτυξη του οικισμού, πάνω σε αυτήν την ‘πρώην’ βιομηχανική πορεία, δημιουργεί γεωμετρικούς τόπους στα σημεία τομής αυτής με τις χαράξεις της πόλης.
Το σύνολο αυτών των χώρων προσδιορίζονται ως αρνητικότητες, δηλαδή ως περιοχές μη κατοικίας που δεσμεύονται για δημόσιες χρήσεις. Σε μεγαλύτερη κλίμακα οι χαράξεις αυτές αποτελούν σημαντικές συρραφές που έχουν να κάνουν με την εκτόνωση του ιστορικού άξονα στο παραποτάμιο μέτωπο, τη σύνδεση με την παλιά πόλη, το οδικό και σιδηροδρομικό δίκτυο και τις γειτνιάζουσες κοινότητες.
Όσον αφορά καθαρά την ίδια την κατοικία, υιοθετούνται αρχές οι οποίες αφορούν την ίδια τη λογική ανάπτυξης της κατοικίας στη Βραζιλία. Στόχος είναι να αξιοποιηθούν οι θετικές εκφάνσεις των άτυπων διαδικασιών οικοδόμησης που αναπτύσσονται στις κοινότητες, μέσω ενός συστήματος που είναι σε θέση να απορροφήσει τις αρνητικές εκφάνσεις μιας μη ειδικευμένης εργασίας.
Με αυτόν τον τρόπο εντάσσεται στη λογική της κατοικίας η ευελιξία στην κάτοψη μέσω ενός κεντρικού πυρήνα υγρών χώρων με στόχο την ελεύθερη ανάπτυξή της σε πληθώρα διαφορετικών εκδοχών. Αυτή είναι και η βασική συνθετική ιδέα για την κατοικία. Δίνεται η δυνατότητα ευελιξίας λόγω τριών βασικών στοιχείων: της πολιτισμικής ιδιαιτερότητας, της διαφορετικότητας των αναγκών και της εξέλιξης των οικογενειών.
Η χωρική ανάλυση συνδυάζεται με μια κατασκευαστική μέθοδο με στόχο να βρεθεί ένα μέτρο μέσω του οποίου η βασική ιδέα να μπορεί να επιτευχθεί και να αναπαραχθεί με εύκολο και γρήγορο τρόπο για τη δημιουργία μιας μονάδας κατοικίας. Αυτό σημαίνει πως η ανάπτυξη κατοικιών αποκτά ένα λεξιλόγιο, μια γραμματική και ένα συντακτικό. Οι λέξεις αφορούν τους χώρους κατοικίας που αντιστοιχούν σε μία μονάδα κανάβου οι οποίες με τη σειρά τους συντίθενται σε φράσεις κατοικίας και εν τέλει παράγεται το 'κείμενο' ως urban blocks διαφορετικών τυπολογιών. Η γραμματική εκφράζεται ως οι διαφορετικές πεπερασμένες επιλογές που προκύπτουν από την εφαρμογή της σχέσης χώρου και μεγέθους οικογενειών.
Τέλος το συντακτικό αφορά την συχνότητα τοποθέτησης των πυρήνων κατοικίας οι οποίοι δημιουργούν το εύρος και τη μορφή των urban blocks. Η κατασκευαστική λογική αποτελείται από ένα σύστημα δοκού επί στύλου με προκατασκευασμένα δομικά στοιχεία από οπλισμένο σκυρόδεμα. Επιλέγεται ένα σύστημα προκατασκευής έναντι της επί τόπου χυτής κατασκευής λόγω των πλεονεκτημάτων εξοικονόμησης χρόνου και χρήματος.
Ταυτόχρονα, τα συστήματα πληρώσεων για τις πλάκες και τους τοίχους, με προκατασκευασμένα επίσης στοιχεία, δανείζονται την τεχνοτροπία τους από τις μεθόδους αυτοδόμησης, δίνοντας τη δυνατότητα συμμετοχής των κατοίκων στην παραγωγή, αναλαμβάνοντας ουσιαστικά τα τμήματα στα οποία δεν χρειάζεται εξειδικευμένη εργασία. Με βάση αυτά τα δεδομένα οι προγραμματικές αρχές για τη κατοικία και την περιοχή Estelita συμπυκνώνονται σχεδιαστικά στο Γενικό Σχέδιο της περιοχής. Οι 'αρνητικότητες', δηλαδή περιοχές δεσμευμένες για δημόσιο χώρο, ορίζουν το χώρο για τις κατοικίες και αντίστροφα. Η επίλυση της μεταξύ τους σχέσης παράγει τετράγωνες τυπολογίες με αίθριο και γραμμικές.
Η εργασία εστιάζει, σε τελική φάση, σε ένα συνδυασμό γραμμικού και τετράγωνου συγκροτήματος προκειμένου να μελετήσει τις δυνατότητες του συστήματος όσον αφορά όλη τη 'γλώσσα' που χρησιμοποιήθηκε για την δόμησή του. Για την επίτευξη αυτής της μελέτης, δημιουργήθηκε η ανάγκη αναπαράστασης και τυπολόγησης όλων των ενδεχόμενων σεναρίων, δηλαδή της ‘γραμματικής’.
Η σχέση μεγέθους οικογένειας και χώρου κατοικίας αναπαρίσταται με μια σειρά από διαγράμματα ανάπτυξης των κατοικιών που εκφράζουν γραφικά τον χώρο που αντιστοιχεί στη κάθε οικογένεια σε σχέση με τις επεκτάσεις της. Στο παράδειγμά μας, παίρνονται οι αποφάσεις που αφορούν τη συχνότητα τοποθέτησης των υγρών πυρήνων και εμφανίζονται τα διαφορετικά αποτελέσματα που παράγονται σε κατάσταση χαμηλής, μέσης και αυξημένης πυκνότητας.
Ταυτόχρονα, παρουσιάζονται και τα διαγράμματα εξέλιξης των κατοικιών: αρχική τοποθέτηση, ακραίο σενάριο εξέλιξης, ενδιάμεσο, τυχαίο στιγμιότυπο. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται ο έλεγχος λειτουργίας του συστήματος βασισμένος σε θεωρητικά σενάρια οικογενειών. Θα λέγαμε λοιπόν ότι παρουσιάζεται ένα παράδειγμα από όλες τις ενδεχόμενες λύσεις που είναι σε θέση να προσφέρει ένα σύστημα - ένα στιγμιότυπο μέσα από το οποίο προβάλλονται τα διαφορετικά χωρικά αποτελέσματα που παράγει, σε αντίθεση με μία 'στατική' επίλυση.
