Τίτλος: mock ruins -/+
Υπότιτλος: 4 κήποι στο ημιτελές σώμα της Αθήνας
Φοιτητές: Μοντσενίγος Χρήστος, Σκευάκη Ελένη-Μαρία
Επιβλέποντες: Τηλέμαχος Ανδριανόπουλος, Παναγιώτης Τουρνικιώτης
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ιούλιος 2017
Η παρούσα διπλωματική επιχείρησε να διατυπώσει τον εαυτό της ως μια άσκηση παραλλαγής σε έναν κανόνα. Ο κανόνας αποτελεί φυσικά αποκύημα της φαντασίας μας. Αντί να αναφερόμαστε σε αυτόν ως υπόθεση εργασίας, προσδίδοντας του χαρακτηριστικά εργαστηριακού πειράματος, προτιμήσαμε να του αναγνωρίζουμε την ασάφεια προσωπικών φαντασιώσεων και μιας πρόθεσης προς το μέλλον. Το μέλλον του κέντρου της Αθήνας και γιατί όχι, των περισσότερων πόλεων που μπορεί να μοιράζονται με την Αθήνα παρόμοια συμπτώματα. Αντικείμενο μελέτης αποτελούν τέσσερα υφιστάμενα κτίσματα του κέντρου της Αθήνας, συγκεντρωμένα στην ευρύτερη περιοχή Μεταξουργείου-Κεραμικού (όπως ορίζεται στην περίπτωση μας από τους άξονες της ιεράς οδού, της οδού Πειραιώς, της Αγ. Κωνσταντίνου και της Αχιλλέως μέχρι την εκβολή τους στην πλατεία Καραϊσκάκη) και το σενάριο μετατροπής τους σε κήπους καθ’ ύψος. Κοινή αφετηρία και για τις τέσσερις δομές αποτελεί η ημιτελής τους κατάσταση. Μη έχοντας, σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό ολοκληρωθεί, τα τέσσερα κτίσματα επιλέγονται μέσω μιας ορισμένης διαδικασίας εκλογής από ένα ευρύτερο σύνολο καταγεγραμμένων κατασκευών που σαν κοινό τους στοιχείο, μετέχουν όλα σε μια κατάσταση εκκρεμότητας. Το πείραμα θέλησε μέσω της διεξαγωγής του να καταδείξει πως μια μετέωρη συνθήκη μπορεί να περιεργάζεται σενάρια δυναμικής έκφρασης. Αν και φαινομενικά ανενεργά, τα κτίσματα παρουσιάζουν μέσω της εγγύτητας και της κοινής τους κατάστασης χαρακτηριστικά ενός δυνητικού συσσωματώματος. Η κατά αύξοντα ρυθμό συνολική επιφάνεια και το κλιμακούμενο μέγεθος των κτισμάτων που επιλέχθηκαν αποτέλεσε αφετηριακή συνθήκη καθώς επέτρεψε μια παλινδρομική κίνηση από το πρώτο στο τελευταίο, που σε κάθε της επανάληψη έκανε τις προτάσεις μας πλουσιότερες. Οι τέσσερις κήποι συλλειτουργούν, εμφανιζόμενοι ως κλιμακούμενα επεισόδιο μέσα στην πόλη, υβριδικές δομές μεταξύ πόλης και φύση.
Έστω γιαπί:
Kρατώντας κατά νου την βεβαιότητα πως οι πόλεις δεν τεμαχίζονται ούτε μπορεί μια πιθανή δειγματοληψία να μελετήσει σε βάθος το αποσπασμένο μέλος, χαράξαμε έναν κύκλο με κέντρο το τελευταίο καμαρίνι της αίθουσας 228 του κτιρίου Μπουμπουλίνας, δίπλα στο παράθυρο. Κατά την διαδικασία αυτών των εκτιμήσεων, τα κτίσματα υπό εξέταση ταξινομήθηκαν και αξιολογήθηκαν ως προς ορισμένα δομικά χαρακτηριστικά τους. Τα κριτήρια αυτά συνιστούν μια ομάδα χαρακτηριστικών με τη μορφή ενός slider στο οποίο η τοποθέτηση κάθε κτιρίου είναι λίγο πολύ αντικειμενική. Καταλήγουμε στα επικρατέστερα κτίσματα καθοδηγούμενοι από το σημαντικό στοιχείο της κλιμάκωσης τους. Τέσσερα κτίσματα ευδιάκριτα αλλά όχι ακριβώς ξεχωριστά, τερριμμένα στο εναλλασσόμενο αστικό σκηνικό με τρόπο που συνιστά συνέχεια, αυθαίρετη αλλά όχι λιγότερο απτή.
S_Γερανίου & Πειραιώς
4 όροφοι + ισόγειο, 121 τ.μ
Περιεργαστήκαμε αρχικά το ισόγειο αφαιρώντας την επιφάνεια της οροφής που αντιστοιχεί στις δύο πτέρυγες χωρίς να τραυματίσουμε τα δοκάρια με τέτοιο τρόπο που σε κάτοψη τονίζεται ο άξονας της Γερανίου σαν μια υπερυψωμένη πλατφόρμα . Τονίσαμε στη συνέχεια το σημείο θέασης στην άκρη της εξέδρας με σημειακή κοπή τεσσάρων περσίδων από το περίβλημα του κτίσματος. Η μόνη υλική προσθήκη που πραγματοποιήσαμε στην περίπτωση της Γερανίου είναι η ελλειπτική σε κάτοψη σκάλα που συνδέει την στάθμη του πρώτου ορόφου με το μετέωρο πατάρι του ισογείου αναρτώμενη από την στάθμη του δεύτερου ορόφου με μεταλλικές ντίζες. Το πατάρι είναι ουσιαστικά προσβάσιμο μόνο μέσω αυτής της σκάλας και όχι από το ισόγειο καθιστώντας το έναν μικρό χώρο παρένθεση στην κεντρική κυκλοφορία του κτίσματος. Πραγματοποιείται εκτομή στις τρεις καθαρές στήλες φατνωμάτων ενώ δεν τραυματίζεται η κεντρική ζώνη φατνωμάτων διαχωρίζοντας ουσιαστικά τον όγκο στη μέση και ορίζοντας την περασιά μιας εν δυνάμει δοκού που ξεκινά κάθετα στο μέτωπο της Πειραιώς και διασταυρώνεται κάθετα με το περιμετρικό δοκάρι του πρώτου όγκου για να καταλήξει να “χτυπάει” λοξά την δοκό του δεύτερου. Αυτός ο όγκος διαθέτει φατνώματα διαστάσεων 75x245 cm από τα οποία απογυμνώνονται τα έξι πρώτα, μετρώντας από το κλιμακοστάσιο προς την Πειραιώς. Τα άδεια φατνώματα της Γερανίου λειτουργούν σαν τρισδιάστατη χτιστή πέργκολα για την ανάπτυξη αναρριχητικών φυτών χωρίς μεγάλες ανάγκες ηλιασμού που στην μέγιστη ανάπτυξη τους θα βρουν διέξοδο να αναπηδήσουν στα κενά διαστήματα .Τα τετραγωνικά φατνώματα της Πειραιώς, δώδεκα σε κάθε στάθμη, συμπληρώνονται στο εκάστοτε όροφο με έξι ειδικά σχεδιασμένους φυτοθύλακες και έξι χάλκινες βρύσες με ρυθμό εναλλάξ ώστε οι έξι βρύσες της ανώτερης πλάκας να ποτίζουν σημειακά τους από κάτω φυτοθύλακες τονίζοντας την παρουσία του νερού σαν λεπτές εναλλάξ κατακόρυφες δέσμες. Η ασαφής περιοχή της γωνιακής σύνδεσης δουλεύεται με τέτοιο τρόπο διαδοχής κενού και πλήρους ώστε να σχηματίζει αυτοσχέδια καθιστικά σε split levels. Ο ζιγκ ζαγκ τραυματισμός της ενισχυμένης ζώνης υποστηρίζεται ενισχύοντας τόσο τα περιμετρικά υπολείμματα της κομμένη περιοχής όσο και την μη τραυματισμένη επιφάνεια. Αυτό το μοτίβο αλλεπάλληλων οπών ακολουθείται μέχρι την στάθμη του δώματος όπου επιπλέον αποκόπτεται το τελευταίος σκέλος της σκάλας του κλιμακοστασίου από τον πύργο των ανελκυστήρων αφήνοντας το πλατύσκαλο να ισορροπεί σε μια χειρονομία μετεωρισμού.
M_Μενάνδρου & Πειραιώς
5 όροφοι + ισόγειο + 3 ρετιρέ 107 τ.μ
Αρχικές προβληματικές ήταν ο τονισμός και η ανάδειξη της εσωτερικής κατακορυφότητας του κτίσματος, η εκφραστική χρήση των ρετιρέ και η ισχυρή σύνδεση – ενεργοποίηση του υπαίθριου χώρου. Στην περίπτωση των εφτά τυπικών ορόφων, το εσωτερικό άρχισε να γίνεται αντιληπτό σαν ένα ενιαία κενό οπότε επεξεργαστήκαμε αρχικά την αφαίρεση ολόκληρης της φατνωματικής περιοχής και την διατήρηση μόνο της περιμετρικής ενισχυμένης ζώνης, Έτσι σε σημείο κοντά στο κέντρο βάρους της πλάκας φυτεύεται νέο υποστύλωμα που εκτείνεται μέχρι και την τελευταία στάθμη του ρετιρέ, εκτείνοντας κάθετα στο υπάρχον περίγραμμα των δοκών της κάθε στάθμης, νέα δοκάρια-κλαδιά. Σε κάθε στάθμη αντιστοιχεί ένα δοκάρι που κάθε φορά επιχειρείται να συναντήσει ένωση υπάρχοντος δοκαριού με περιμετρικό υποστύλωμα. Το δοκάρι της επόμενης στάθμης είναι στραμμένο 90 μοίρες από το προηγούμενο με τέτοιο τρόπο ώστε στο εσωτερικό υψίκορμο κενό του κτιρίου το σύστημα υποστύλωμα-κλαδιά-δοκάρια να διαβάζεται σαν ένας σύνθετος στρόφαλος σε στρέψη που ακινητοποιεί το υπάρχον περίβλημα σημειακά. Η στροφικότητα του καθώς και το γεγονός πως αχρηστεύσαμε το υπάρχον κλιμακοστάσιο αφαιρώντας του μέρος του πλατύσκαλου, οδήγησαν στην συμπλήρωση της σύνθεσης από μια σπειροειδή σκάλα της οποία τα πλατύσκαλα συμπίπτουν κάθε φορά με το δοκάρι-κλαδί. Οι δύο κατώτερες πλάκες δεν απογυμνώνονται από την φατνωματική περιοχή παρά τέμνονται στο ακριβές περίγραμμα που χρειάζεται για την διέλευση της σκάλας. Με τον τρόπο αυτό το κτίσμα συγκεντρώνει μεγαλύτερες χτισμένες πυκνότητες στη βάση του. Το σύνολο περικλείεται μέσα σε ένα κυλινδρικό πλέγμα αναρτήσεων από σκυρόδεμα που φυτεύονται σε δακτυλίους ακαμψίας στις τρείς στάθμες που διατηρείται χωρίς εκτομή η επιφάνεια των πλακών. Τα κατακόρυφα διαστήματα-πλαίσια που ορίζουν αυτά τα κυλινδρικά μέρη συμπληρώνονται από μη φέρουσες τοιχοποιίες των οποίων η δομική μονάδα, ένα διάτρητο τρισδιάστατο τούβλο, μεταμορφώνει τον κύλινδρο σε ένα διαφώτιστό τοιχίο που επιτρέπει την διέλευση του αέρα από την μία, και σε έναν ζωντανό κατοικήσιμο τοίχο από την άλλη. Η σύνδεση της βάσης του κτίσματος με τον υπαίθριο χώρο του παρκινγκ, πετυχαίνεται με την γλυπτική προσάρτηση μιας απότομης ράμπας που ξεκινώντας από την γωνιακή απότμηση του οικοδομικού τετραγώνου προς της Πειραιώς και ελισσόμενη προς τα πάνω εισχωρεί στην στάθμη του παταριού που βρίσκεται μεταξύ ισογείου και πρώτης στάθμης. Οι τρεις αδιατάραχτες πλάκες των ρετιρέ στρώνονται με ειδική επιφάνεια φυτοθύλακα και ανθίζουν σταδιακά με τέτοιο τρόπο ώστε σε απόλυτη άνθηση οι φυτεύσεις να ξεχειλίζουν και να “κατρακυλούν προς τις κατώτερες στάθμες του κτίσματος. Όσον αφορά το τελείωμα του κτίσματος στον ουρανό, ολοκληρώνεται με μια ψευδαίσθηση βάρους αφού η πλάκα του τελευταίου ρετιρέ επεκτείνεται σε μια μεταλλική εξέδρα ή βατήρα στην απόληξη του οποίου εφαρμόζεται ένα σχεδόν ημισφαιρικό μεταλλικό σκίαστρο. Οι σωληνώσεις θα καλυφθούν με αναρριχητικά που θα ανέβουν από το κεντροβαρικό υποστύλωμα κάνοντας την διάτρητη σφαίρα να λειτουργήσει σαν ομπρέλα.
L_Δεληγιώργη & Αγ.Κωνσταντίνου
7 όροφοι + ισόγειο + ρετιρέ 351 τ.μ
Η πτέρυγα της Αγίου Κωνσταντίνου απογυμνώνεται από την στάθμη του ισογείου μέχρι το μέσο του ύψους του κτίσματος συγκεντρώνοντας τη συνεχή της μάζα προς τα πάνω και ανοιγόμενη στο ισόγειο φέρνοντας το δημόσιο μέτωπο του πεζοδρομίου βαθύτερα μέσα στο κτίριο. Ο απογυμνωμένος σκελετός του μετώπου κατακλύζεται από φυτεύσεις. Με τη σειρά της η πτέρυγα της Δεληγιώργη διατηρεί την επιφάνεια των πλακών από το ισόγειο μέχρι και το ύψος της διπλανής συγγενεύουσας ημιτελούς οικοδομής συστήνοντας ουσιαστικά ένα ενιαίο συνεχές μέτωπο ενώ απογυμνώνεται από τη μέση και πάνω εντείνοντας την εισχώρηση του νότιου ήλιου ο οποίος εισχωρεί πια στο διανοιγμένο τριγωνικό αίθριο που δημιουργεί η εκτομή ζεσταίνοντας τις περιβάλλουσες πλάκες ενώ μέχρι σήμερα περιοριζόταν από την μάζα της απέναντι πολυκατοικίας. Με τον τρόπο αυτό το κτίσμα αν και περίοπτο από την πλατεία και από τις τρεις πλευρές του, αποκτά διαβαθμίσεις διαφάνειας, μάζας, φωτός και πράσινης επέκτασης αλλάζοντας μαζί με το βλέμμα που το περιεργάζεται. Η οργάνωση του χώρου ξεκινά από τον τονισμό της νοητής χάραξης που ξεκινά κάθετα στην Αγίου Κωνσταντίνου και περνά από το κλιμακοστάσιο του πρώτου κτίσματος. Επεκτεινόμενη προς την Δεληγιώργη, η χάραξη διασχίζει το δεύτερο κτίσμα δημιουργώντας έναν ισχυρό και τελείως νέο άξονα ταυτόχρονης οργάνωσης των δύο κτιρίων αλλά και θέασης της εσωτερικής αιχμής που έχουμε δημιουργήσει με την αφαίρεση της τριγωνικής καρδιάς του πρώτου κτιρίου. Ο άξονας παίρνει αρχικά την μορφή μιας ράμπας που εμφανιζόμενη σε τρεις στάθμες ενοποιεί τα δύο κτίσματα με το ισόγειο και στην συνέχεια με την μορφή διαδρομών που εμφανίζονται σε όλες τις κοινές και για τα δύο κτίρια πλάκες. Οι διάδρομοι περνώντας μέσα από τα φρεάτια των ανελκυστήρων λειτουργούν σαν περάσματα μεταξύ της πτέρυγας της Δεληγιώργη που συγκεντρώνει τις περισσότερο κοινές λειτουργίες ενός γυμναστηρίου και την πτέρυγα της Α. Κωνσταντίνου που επαναλαμβανόμενη άλλωστε σε εννιά ορόφους δημιουργεί περισσότερες δυνατότητες για θεματικές διαμορφώσεις χώρων άθλησης. Η διαγώνιος βοηθά και στην σύσταση του κυλινδρικού φρεατίου που σχεδιάζεται για να συγκεντρώσει τους υγρούς χώρους αλλά και για να επανακατανείμει την κυκλοφορία και να αλλάξει τις συσχετίσεις χώρων στην νότια πτέρυγα της Δεληγιώργη ορίζοντας ένα περισσότερο δημόσιο πέρασμα και έναν πιο απομονωμένο χώρο. Η γωνιακή όψη από την μεριά της πλατείας δέχτηκε ειδική επεξεργασία καθώς κρίναμε πως θα μπορούσε λόγω της απρόσκοπτης θέασης της από την πλατεία να δεχτεί σηματοδοτήσεις τοπόσημου. Αν και συμπληρώνεται από το ίδιο πορώδες τούβλο με τον κύλινδρο της Μενάνδρου, οι πόροι αποκτούν διαβαθμισμένη κλειστότητα και μέχρι την κορύφωση της όψης στον ένατο όροφο οι πληρώσεις έχουν γίνει πια συμπαγής. Στην τελευταία στάθμη πριν το ανοιχτό δώμα, πραγματοποιούμε μια σφαιρική τομή που ακρωτηριάζει και το υποστύλωμα δίνοντας αίσθηση αιώρησης στο δώμα ενώ με την προσθήκη στο κάθετο επίπεδο μιας πλάκας στην χάραξη του κύκλου της κοπής δημιουργείται ένας εξώστης προς την πόλη και αντίστροφα μια οπή εισόδου του δυτικού φωτός αυτή τη φορά μέσα στο κτίσμα.
XL_Πλαταιών & Παραμυθιάς
3 όροφοι + ισόγειο + 2 ρετιρέ 1697 τ.μ
Σε πρώτο επίπεδο ανάγνωσης διακρίναμε μέσα στις αρχιτεκτονικές απεικονίσεις που αποσπάσαμε από την πολεοδομία τρεις διακριτές κτιριακές ενότητες και τις καθιερώσαμε ονοματικά. Θα αναφερόμαστε σε αυτές με τις ονομασίες κτίριο 1 (εκείνο που βρίσκεται επί της οδού Πλαταιών και κυριαρχεί στην γωνία Πλαταιών & Παραμυθιάς) κτίριο 2 (το υπόλοιπο μέτωπο της οδού Παραμυθιάς) και κτίριο 3 (ο πίσω όγκος στο εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου και η περιοχή σύνδεσης μεταξύ των τριών κτιρίων). Ορίσαμε σαν πράσινη έκταση το κοινό δώμα των κτισμάτων 1 και 2, μελετώντας το σαν έναν πράσινο τάπητα ή ένα συνεχές λιβάδι το οποίο σε σημείο μεγίστης ανθοφορίας θα επεκτείνονταν κάθετα προς τις κατώτερες ενότητες, η επιφάνεια του λοιπόν, σχήματος Γ αποκλείστηκε από την κεντρική χειρονομία διαχωρισμού παραμένοντας κοινή. Η εκτομή ορίστηκε ως η ελάχιστη απαιτούμενη χειρονομία ώστε να διαχωριστούν επαρκώς οι τρεις ενότητες γι αυτό και ξεκινά παράλληλα στον αρμό διαστολής των κτιρίων 1 και 2 που βρίσκεται κάθετα στην οδό Παραμυθιάς και αφού αφαιρέσει ένα ολόκληρο διάστημα από την όψη, εισχωρεί παράλληλα στην Πλαταιών διαχωρίζοντας το κτίριο 1 από το κτίριο 3. Τα κτίρια 2 και 3 συναντώνται στην χαμηλή τριώροφη απόληξη του κτιρίου 3 στην καρδιά του οικοδομικού τετραγώνου. Η περιοχή συνιστά απαραίτητο σύνδεσμο και δεν ενοχλεί φτιάχνοντας έναν υποβαθμισμένο εξώστη μεταξύ των δύο ψηλών εσωτερικών μετώπων, συνθήκη που θεωρήθηκε ενδιαφέρουσα γι’ αυτό και δεν προβήκαμε σε τομή μεταξύ τους. Στον κενό γραμμικό χώρο που δημιουργήθηκε μεταξύ των κτισμάτων σχηματίζεται μια ράμπα που κρίθηκε σημαντικό να μην παρεμβάλλεται στο ανοιχτό ισόγειο. Ξεκινώντας από την πρώτη στάθμη του κτιρίου 3, βρίσκει πλατύσκαλα στο κτίριο 1, αλλάζει κατεύθυνση δύο φορές στο μέτωπο της Παραμυθιάς και καταλήγει στην τελευταία στάθμη του κτιρίου 3 σχηματίζοντας σε τομή ένα Μ στραμμένο κατά 90 μοίρες. Λόγω του μεγάλου ελεύθερου ανοίγματος και της απουσίας υποστυλωμάτων ξεκινήσαμε την διερεύνηση του προγράμματος από το κτίριο 3. Στο ισόγειο διαμορφώνεται πισίνα αθλητικής χρήσης ενώ στην στάθμη του πρώτου ορόφου ένα γήπεδο μπάσκετ του οποίου η σέντρα τρυπιέται και καλύπτεται με γυαλί επιτρέποντας ματιές στο νερό της κατώτερης στάθμης αλλά και διερχόμενες αντανακλάσεις. Σε μια τολμηρή χειρονομία, οι επόμενες τρεις πλάκες αφαιρούνται ολοσχερώς και αντικαθίστανται από ένα αναρτημένο αμφιθέατρο, το οποίο ανοίγεται ξεκινώντας στην τρίτη στάθμη καταλήγοντας στην τελευταία όπου συνδέεται με την εκβολή της ράμπας .Στηρίζεται σε δύο ισχυρές δοκούς που γεφυρώνουν λοξά τα υποστυλώματα που διαχωρίστηκαν με την αφαίρεση των πλακών. Στο σημείο έδρασης του στον ενδιάμεσο όγκο, μεταξύ της πλάκας της τρίτης και της πλάκας της δεύτερης στάθμης, ολόκληρο το ύψος του ορόφου χτίζεται και μετατρέπεται σε υψίκορμη δοκό που λαμβάνει πλευρικές ωθήσεις ενώ λειτουργεί ως φόντο στην μπασκέτα διαχωρίζοντας το γήπεδο από τον υπόλοιπο όροφο και ορίζοντας άτυπα έναν χώρο αποδυτήριων ή παρασκηνίου. Σε συνάρτηση με τον πολυεθνωτικό χαρακτήρα της περιοχής και με διάθεση υποστήριξης αυτής της ποικιλίας μετατρέπουμε τις πλάκες του κτιρίου 1 σε ένα ιδιότυπο pop-up store με κυλιόμενες κουζίνες εθνικής μαγειρικής που μπορούν να εναλλάσσονται συνεχώς κάνοντας την κίνηση μέσα στο κτίριο να μοιάζει με μια βόλτα φαγητού που εκτίνεται στο φυτεμένο δώμα με τη λογική αστικού πικνίκ.
