Τίτλος: Ένα «σπιτικό» στην Ερνέστου Εμπράρ
Υπότιτλος: Η συμμετοχή ως μοχλός αναγέννησης του αστικού χώρου.
Φοιτήτρια: Βαρβάτου Κορίνα
Επιβλέπων καθηγητής: Κωνσταντίνος Σακαντάμης
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Φεβρουάριος 2017
_Αντικείμενο
Αντικείμενο της διπλωματικής εργασίας είναι η αστική αναγέννηση της περιοχής γύρω από την Ερνέστου Εμπράρ, μέσω του επανασχεδιασμού των δύο παλιών βιοτεχνικών κτιρίων του δρόμου. Η Ερνέστ Εμπράρ βρίσκεται στα Άνω Λαδάδικα. Η ευρύτερη περιοχή, γνωστή και ως Φραγκομαχαλάς, αποτελούσε παλαιότερα το κέντρο εμπορίου της Θεσσαλονίκης. Κατά την πάροδο των χρόνων η περιοχή άλλαξε πολλές φορές χαρακτήρα και φιλοξένησε χρήσεις άλλοτε οικιστικές, άλλοτε εμπορικές και άλλοτε ψυχαγωγικές. Σήμερα, κατά τις πρωινές ώρες κατακλύζεται κυρίως από τον εμπορικό κόσμο της πόλης, ενώ κατά τις βραδινές αποτελεί τόπο διασκέδασης.
Ο επανασχεδιασμός στηρίζεται στη συμμετοχή των ανθρώπων που σήμερα ζουν, εργάζονται ή χρησιμοποιούν τα κτίρια. Έτσι, λαμβάνουν χώρα μία σειρά από συμμετοχικές διαδικασίες, που στηρίζονται είτε στην άμεση επαφή σχεδιαστή-χρήστη, είτε στις δυνατότητες που προσφέρει το διαδίκτυο.
_ Η ιστορία του δρόμου_ Ένα καλά κρυμμένο "μυστικό"
Η Ερνέστου Εμπράρ, ή καλύτερα η αγορά Β. Εφαρμοστίδη, αποτελεί ένα στενό με τη δική του ιδιαίτερη ιστορία. Τα κτίρια εκατέρωθεν του δρόμου είναι γνωστά ως τα δίδυμα κτίρια ή τα κτίρια φαντάσματα. Ο πρώτος χαρακτηρισμός γίνεται εύκολα κατανοητός καθώς πρόκειται για δύο αντικριστά κτίρια με την ίδια κατασκευαστική δομή. Οι εγκαταλελειμμένες όψεις τους σε συνδυασμό με τις ροκ/πανκ μουσικές που ακούγονται από το εσωτερικό τους -χωρίς ωστόσο να μπορεί να προσδιοριστεί από πού ακριβώς- δικαιολογούν το χαρακτηρισμό των κτιρίων ως φαντάσματα.
Μέχρι και τα μισά περίπου του 20ου αιώνα στο ίδιο οικόπεδο υπήρχε ένα χάνι και μια αλάνα. Το 1954 το οικόπεδο αγοράστηκε από τον Εφαρμοστίδη με σκοπό τη δημιουργία εμπορικής στοάς. Ωστόσο, η ένωση των κτιρίων δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ, αφήνοντας τον χώρο ανάμεσα στα κτίρια κενό.
Το καθεστώς ιδιοκτησίας του δρόμου φαίνεται να το γνώριζαν μόνο οι ιδιοκτήτες, ενώ το αγνοούσαν ακόμη και οι δημοτικές αρχές -για αυτό άλλωστε προχώρησαν και στην ονοματοδοσία του δρόμου «τιμώντας» τον Ερνέστ Εμπράρ. Τόσα χρόνια ο δρόμος είχε αποτυπωθεί στην τοπική συνείδηση ως δημόσιος και χρησιμοποιούνταν από όλους. Το «μυστικό» αποκαλύφθηκε με αφορμή την πρόσφατη ανάπλαση της περιοχής γύρω από την Πλατεία Χρηματιστηρίου, η οποία δημιούργησε προβλήματα στους ανθρώπους που χρησιμοποιούν το δρόμο και τα κτίρια. Έτσι, με προσωπική πρωτοβουλία ενός εκ των ιδιοκτητών, ο δήμος ενημερώθηκε για την ιδιοκτησία και απέκλεισε το δρόμο από την ανάπλαση. Έκτοτε, οι ιδιοκτήτες τοποθέτησαν πασαλάκια προκειμένου να επιτρέπεται η διέλευση μόνο των οχημάτων που σχετίζονται με τις επιχειρήσεις τους. Παρ΄ όλα αυτά, το στενό δεν έχασε το δημόσιο χαρακτήρα του, αφού χρησιμοποιείται από τους πεζούς ελεύθερα.
Το περιστατικό αυτό, δημιουργεί σκέψεις σχετικά με το κατά πόσο ο δημόσιος χώρος εξυπηρετεί τους ανθρώπους για τους οποίους (οφείλει να) σχεδιάζεται. Στην περίπτωση της Ε. Εμπράρ, οι ιδιοκτήτες δεν απέρριψαν τη δημόσια χρήση του ούτε ήταν αρνητικοί στην ιδέα της ανάπλασης. Απέρριψαν, όμως, τον τρόπο με τον οποίο ο Δήμος επιχείρησε να επιβάλλει μια ξένη για τις ανάγκες τους κατάσταση.
Η αρνητική -και τελικά αποτρεπτική- στάση των ανθρώπων της Ε. Εμπράρ οδηγεί την έρευνα στην υιοθέτηση εργαλείων που καταγράφουν και αναλύουν την άποψη του κοινού, ενισχύοντας την ενεργό συμμετοχή του.
_το σενάριο επανάχρησης
Αντιπαραβάλλοντας τα κτίρια της Ε. Εμπράρ με τις ιδιωτικές κατοικίες μιας πολυκατοικίας, ο δρόμος ανάμεσά τους θα λέγαμε ότι αποτελεί τον «κοινόχρηστο χώρο». Παρατηρώντας τη λειτουργία του δρόμου ως «κοινού τόπου» των κατοίκων, των εργαζομένων και των περαστικών, ως σημείο κοινωνικής επαφής και φιλοξενίας διαφόρων δράσεων, δημιουργούνται σκέψεις ανάπτυξης των κοινόχρηστων χώρων μιας δομής κατοίκησης με αυτά τα χαρακτηριστικά.
Τα χαρακτηριστικά αυτά συναντώνται στις κοινότητες cohousing. Το cohousing στηρίζεται στη συνύπαρξη εκτενών κοινόχρηστων χώρων και ιδιωτικών κατοικιών. Στους κοινόχρηστους χώρους φιλοξενούνται πολλές και διαφορετικές χρήσεις, ανάλογα με τις ανάγκες της κοινότητας. Μέσα από αυτήν την οργάνωση του χώρου ενισχύεται η κοινωνική συναναστροφή. Ένα, ακόμη, σημαντικό χαρακτηριστικό των κοινοτήτων αυτών είναι οι συμμετοχικές διαδικασίες στις οποίες στηρίζεται αρχικά η δημιουργία τους και, στη συνέχεια, η λειτουργία τους.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι σήμερα τα υπάρχοντα κτίρια φιλοξενούν ένα σημαντικό αριθμό ανθρώπων. Σύμφωνα με την καταγραφή που πραγματοποιήθηκε, υπάρχουν συνολικά 17 ενεργές επιχειρήσεις/γραφεία, μία κατοικία και πολλά ενοικιαζόμενα studio μουσικής. Οι συμμετοχικές διαδικασίες που πραγματοποιήθηκαν επιδιώκουν να εντάξουν τους υπάρχοντες χρήστες στο σχεδιασμό και όχι να αντιμετωπίσουν τα κτίρια ως εγκαταλελειμμένα.
Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη την υπάρχουσα κατάσταση, αλλά και το όραμα των ανθρώπων της Ε. Εμπράρ, όπως αυτό καταγράφηκε από τις δράσεις συμμετοχικού σχεδιασμού, η αρχική ιδέα της δημιουργίας μιας δομής κατοίκησης εξελίσσεται σε μία δομή που θα ακολουθεί τα πρότυπα της συμπαγούς πόλης. Ο επανασχεδιασμός προτείνει τη συνύπαρξη διαφορετικών χρήσεων (κατοίκηση, εμπόριο, υπηρεσίες, αναψυχή) με σκοπό τη βιώσιμη -οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά- ανάπτυξη των δύο κτιρίων και της περιοχής.
_δράσεις συμμετοχικού σχεδιασμού
Αξιοποιώντας τις νέες αυτές δυνατότητες του διαδικτύου, η έρευνα χρησιμοποιεί ένα ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο που διανέμεται διαδικτυακά. Σκοπός του ερωτηματολόγιου είναι η αποτύπωση της σχέσης των ανθρώπων με την κατοικία τους, τους κοινόχρηστους χώρους και την κοινότητα στην οποία ανήκουν. Ακόμη, αποσκοπεί στο να καταγράψει την πρόθεση -αν υπάρχει- για επαναδιαπραγμάτευση, από τον ίδιο το χρήστη, των ορίων ιδιωτικού και δημόσιου.
Σύμφωνα με τα δεδομένα τόσο το σαλόνι-καθιστικό όσο και η κουζίνα είναι οι χώροι με τη μεγαλύτερη διάθεση για κοινή χρήση. Μάλιστα, η διάθεση για κοινή χρήση των χώρων αυτών σημειώνεται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Συνεπώς, υπάρχουν προοπτικές ανάπτυξης των χώρων αυτών ως ένας χώρος κοινωνικής συναναστροφής μέσα στην ίδια τη δομή κατοίκησης. Αντίθετα, το υπνοδωμάτιο και το μπάνιο διατηρεί καθαρά όρια με τους κοινόχρηστους χώρους και διασφαλίζει την ιδιωτικότητα.
Ακόμη, αποτυπώνεται αρκετά καθαρά η διάθεση των χρηστών να επαναδιαπραγματευθούν χώρους της κατοικίας οι οποίοι στην πορεία των χρόνων έλαβαν μία τυποποιημένη και αμετάκλητη μορφή. Ακόμη, διακρίνεται η τάση για συμμετοχή σε κοινές δράσεις οι οποίες έχουν χαθεί στις μεγαλουπόλεις.
1η δράση συμμετοχικού σχεδιασμού
Μετά το ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο, το οποίο ανέδειξε τη γενική τάση του κοινού, αφενός για τη συν-κατοίκηση και, αφετέρου, για τις συμμετοχικές διαδικασίες, επιχειρείται η προσέγγιση των ανθρώπων που θα επηρεαστούν άμεσα από τον επανασχεδιασμό: τους χρήστες των κτιρίων της Ε. Εμπράρ. Έτσι, διοργανώθηκε μία δράση συμμετοχικού σχεδιασμού στο στενό της Ε. Εμπράρ, στις 15 Φεβρουαρίου 2017.
2η δράση συμμετοχικού σχεδιασμού
Στη συνέχεια, δημιουργήθηκε το a Home-Made in Ernest Hébrard, μία ηλεκτρονική πλατφόρμα στην οποία υπάρχει όλο το υλικό για το project επανασχεδιασμού, πληροφορίες για την περιοχή, τα αποτελέσματα των ερωτηματολογίων, φωτογραφικό υλικό κ.α. Παράλληλα, μέσα από το site υπάρχει η δυνατότητα επικοινωνίας των χρηστών -υπαρχόντων και μελλοντικών- με το σχεδιαστή.
Το επόμενο βήμα ήταν να παρουσιαστούν οι πρώτες σχεδιαστικές ιδέες, όπως αυτές διαμορφώθηκαν από τα δεδομένα των δύο προηγούμενων δράσεων. Έτσι, διοργανώθηκε μία ακόμη δράση συμμετοχικού σχεδιασμού στις 31 Μαΐου 2017.
_σχεδιαστική πρόταση
Μετά την καταγραφή των υπαρχουσών χρήσεων προτείνεται η εκ νέου χωροθέτησή τους με σκοπό την καλύτερη -χωρικά και περιβαλλοντικά- διαχείριση των κτιρίων.
Στο επίπεδο του ισογείου προτείνεται η διάνοιξη στοών, με σκοπό την αξιοποίηση των πίσω ακάλυπτων χώρων και τη δημιουργία περισσότερων περιπατητικών διαδρομών. Το ισόγειο αποδίδεται στους πεζούς και αποκτά τρεις εμπορικούς πεζόδρομους έναντι του ενός που προϋπήρχε. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της εμπορικής κίνησης και, συνεπώς, την αξία και τα κέρδη των καταστημάτων -πολλά από τα οποία αποκτούν διπλή όψη.
Ακόμη, προτείνεται η υπογειοποίηση του parking που υπάρχει στη συμβολή των
οδών Βεροίας και Β. Ουγκώ και η διαμόρφωση πλατείας στο επίπεδο του ισογείου. Με τον τρόπο αυτό, αναβαθμίζεται το περιβάλλον διαβίωσης στο κέντρο της πόλης, καθώς προστίθεται στην καθημερινότητά των ανθρώπων ένα πάρκο που τόσο πολύ λείπει.
Στον πρώτο όροφο του κτιρίου Α και στον τρίτο του κτιρίου Β προτείνεται η δημιουργία χώρων εργασίας υπό τη μορφή των co-working space. Στο κτίριο Β, οι χώροι εργασίας λειτουργούν και ως διαχωριστική ζώνη των χρήσεων χαμηλής όχλησης (βιοτεχνίες, studio) και των κατοικιών.
Στο δεύτερο όροφο αναπτύσσονται οι κοινόχρηστοι χώροι, οι οποίοι πλέον αποτελούν ουσιαστικό κομμάτι της καθημερινότητας των ενοίκων. Ακολουθώντας το παράδειγμα του common house στις cohousing κοινότητες και λαμβάνοντας υπόψη την πρόθεση για κοινή χρήση ορισμένων χώρων, όπως αυτή διαμορφώθηκε από το πρώτο ερωτηματολόγιο, προτείνεται η δημιουργία κοινόχρηστης κουζίνας, τραπεζαρίας και καθιστικού. Σε αυτά προστίθενται -πάλι σύμφωνα με την επιθυμία του κοινού- μία βιβλιοθήκη, ένας πολυχώρος δραστηριοτήτων, ένας χώρος προβολής ταινιών, χώρος εκγύμνασης και χώρος απασχόλησης παιδιών/ηλικιωμένων.
Ένα σημαντικό χαρακτηριστικό των κοινόχρηστων χώρων είναι ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο από τους ένοικους της δομής όσο και από τους εργαζόμενους σε αυτήν. Μέσα από την κατάλληλη διαμόρφωση και αξιοποιώντας το διαφορετικό ωράριο των χρηστών, οι κοινόχρηστοι μπορούν να ανταποκριθούν στις ανάγκες των ενοίκων για μια βιβλιοθήκη και των εργαζομένων για ένα χώρο επαγγελματικών συναντήσεων. Με τον τρόπο αυτό, δημιουργείται ένας «κοινός τόπος» μεταξύ των ιδιοκτητών και των υπόλοιπων ανθρώπων που χρησιμοποιούν τη δομή. Η άτυπη και αυθόρμητη μορφή αυτού του «κοινού τόπου» ενυπάρχει στη σημερινή κατάσταση του δρόμου, όπως αυτή έχει διαμορφωθεί από το ιδιότυπο καθεστώς ιδιοκτησίας.
Στον τρίτο και τέταρτο όροφο του κτιρίου Α και στον τέταρτο του κτιρίου Β τοποθετούνται οι κατοικίες. Η τυπολογία των κατοικιών ποικίλει ανάλογα με το μοντέλο διαβίωσης των ενοίκων -μονάδα, ζευγάρι/2 άτομα, οικογένεια με 3 ή περισσότερα μέλη.
Η επιθυμία του κοινού για πράσινους χώρους υλοποιείται στο επίπεδο τους δώματος, όπου προτείνεται η διαμόρφωση και αξιοποίησή του για δραστηριότητες των ανθρώπων που θα χρησιμοποιούν τη δομή.
Τέλος, προτείνεται η σύνδεση των κτιρίων μέσω δύο γεφυρών. Η πρώτη σύνδεση τοποθετείται στο επίπεδο του δεύτερου ορόφου, καθιστώντας πιο άμεσα προσβάσιμους τους κοινόχρηστους χώρους. Η δεύτερη, συνδέει τα δώματα.
Ο βασικός στόχος του σχεδιασμού είναι η βιωσιμότητα -περιβαλλοντική, κοινωνική, οικονομική. Στη κατεύθυνση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας, επιδιώκεται η εκμετάλλευση των παθητικών ηλιακών κερδών των κτιρίων και επιτυγχάνεται μέσα από τη σωστή χωροθέτηση των χρήσεων.
Η κοινωνική βιωσιμότητα στηρίζεται στην ανάπτυξη και ουσιαστική χρήση των κοινόχρηστων χώρων. Οι χώροι αυτοί ενισχύουν την κοινωνική συναναστροφή και επικοινωνία, ως μία προσπάθεια ανάκτησης της ανθρώπινης επαφής που χάθηκε στη σύγχρονη πολυκατοικία.
Η οικονομική βιωσιμότητα στηρίζεται στις δύο προηγούμενες. Από τη μία ο περιβαλλοντικός σχεδιασμός εξασφαλίζει καλύτερη ενεργειακή απόδοση του κτιρίου με οικονομικά οφέλη για τους ένοικους. Από την άλλη, οι κοινές δραστηριότητες (κοινά γεύματα) και οι λειτουργίες που μπορεί να υλοποιούνται από μέλη της δομής(απασχόληση παιδιών) μπορεί να συμβάλλουν στη μείωση των εξόδων.
Τέλος, οι συμμετοχικές διαδικασίες, στις οποίες στηρίζεται ο σχεδιασμός,
συμβάλλουν προς τη βιωσιμότητα του έργου, καθιστώντας το «ανθεκτικό» στις αλλαγές που επιφέρει ο χρόνος.
Σχετικά link:
Site: A HomeMade in Ernest Hebrard https://homemadeinernesthebrard.weebly.com/
facebook : @A Home-Made in Ernest Hébrard
