Τίτλος: B[E]AUXITE RECOVERY PROJECT
Υπότιτλος: Δημιουργία ξενοδοχειακής μονάδας σε πρώην βιομηχανικό κέλυφος και ανάπλαση των υπολειμματικών χώρων της βιομηχανικής εγκατάστασης εναπόθεσης και μεταφοράς βωξίτη στον Κόλπο της Ιτέας
Ονόματα: Μουγκάση Ελένη, Τσακίρη Ειρήνη
Επιβλέπων καθηγητής: Τσακαλάκης Δημήτριος
Πολυτεχνείο Κρήτης, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Δεκέμβριος 2017
Η περιοχή μελέτης της παρούσας διπλωματικής εργασίας χωροθετείται στον Νομό Φωκίδας, στον κόλπο της πόλης της Ιτέας. Αντικείμενο της είναι οι υπολειμματικοί χώροι της βιομηχανικής λειτουργίας εναπόθεσης και μεταφοράς βωξίτη, οι οποίοι εντοπίζονται κατά μήκος της παραλιακής ζώνης του κόλπου.
Η εξόρυξη του βωξίτη και, κατ’ επέκταση, η μεταφορά και επεξεργασία του είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εθνική ανάπτυξη και οικονομία. Η χωροθέτηση, αρχικά, και η λειτουργία της εγκατάστασης, στην συνέχεια, είναι ένα ζήτημα το οποίο είχε προβληματίσει εξαρχής την τοπική κοινωνία, τον σύλλογο Αρχιτεκτόνων, τους αρχαιολόγους, και λοιπούς φορείς, ενώ αναφορές και προτάσεις για την βελτιστοποίηση της λειτουργίας της, συναντά κανείς, έκτοτε, σε κάθε ρυθμιστική και πολεοδομική μελέτη για την περιοχή. Παρόλ’ αυτά, λόγω της ανεξαρτησίας σε πρώτη ύλη και την έντονη χωρική εξάρτηση της εξορυκτικής διαδικασίας, η λειτουργία της συνεχίζεται, σε άμεση οπτική επαφή με την πόλη της Ιτέας και εντός της αρχαιολογικής ζώνης του Δελφικού τοπίου. Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, σε συνδυασμό με την εγγύηση για συνέχιση της δραστηριότητας για τουλάχιστον άλλα 40 χρόνια, κρίθηκε απαραίτητο να συμπεριληφθεί η λειτουργία της εγκατάστασης στο πλαίσιο της παρούσας εργασίας και να τοποθετεί χρονικά στο σήμερα.
Τα σημεία επέμβασης παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς περικλείουν ετερόκλητες χωρικές ποιότητες. Όπως αναφέρθηκε, η περιοχή γειτνιάζει με πλήθος αρχαιολογικών χώρων, εντάσσεται σε περιοχές προστασίας Natura και χαρακτηρίζεται από ποικίλο φυσικό ανάγλυφο κατά μήκος της ακτογραμμής. Όλοι αυτοί οι τόποι θα μπορούσαν να δημιουργούν μια ενιαία χωρική εμπειρία στην ευρύτερη περιοχή. Η έντονη παρουσία, όμως, της βιομηχανικής εγκατάστασης, με το χαρακτηριστικό κόκκινο χρώμα της, δημιουργεί ένα «κενό», καθορίζοντας εντέλει την φυσιογνωμία της.
Σκοπός της μελέτης είναι η αξιοποίηση της δραστηριότητας του μεταλλεύματος ως ένα τουριστικό προϊόν ειδικού ενδιαφέροντος και να προταθεί ένα σενάριο δράσεων που θα αναδείξει την ιδιαιτερότητα και θα αποκαταστήσει την συνέχεια της περιοχής. Λόγω της έκτασής της, επιλέχθηκε η χάραξη της πορείας ενός ποδηλατοδρόμου, η οποία θα αποτελέσει την «ραχοκοκαλιά» της ανθρώπινης εμπειρίας σε μια σειρά επεμβάσεων. Η χάραξη της πορείας σχετίζεται τόσο με την υγεία και τον αθλητισμό, όσο και με τον πολιτισμό και την ιστορία, θέτοντας τις βάσεις για τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης του βιομηχανικού στοιχείου με την πόλη της Ιτέας.
Στο σχεδιασμό συμπεριλαμβάνεται η ανάπλαση του παραλιακού μετώπου που βρίσκεται στις παρυφές της βιομηχανικής εγκατάστασης, το οποίο αποτελεί επιχωμάτωση που πραγματοποιήθηκε για την εξυπηρέτηση της. Η σύνθεση αναφέρεται σε χωρικές ποιότητες με πολλαπλούς βαθμούς ελευθερίας. Η οργάνωση του χώρου καθορίζεται από τις κινήσεις του επισκέπτη και την δυνατότητα να επιλέξει ανάμεσα από διαφορετικές διαδρομές που θα τον οδηγήσουν είτε σε εποπτικά σημεία ή σε στιγμές χαλάρωσης και παιχνιδιού. Στην συνέχεια, η πορεία εκμεταλλευόμενη τα απότομο ανάγλυφο του παραλιακού μετώπου διασχίζει την εγκατάσταση υπόσκαφα, αποκτώντας πλήρη οπτική επαφή με την πόλη της Ιτέας και τις λειτουργίες φόρτωσης των πλοίων. Ακολουθώντας την ποδηλατική διαδρομή, επόμενο σημείο στάσης και επέμβασης, αποτελεί ο κόλπος της Καμμιώτισσας, χώρος ο οποίος λειτουργούσε ως δευτερεύον σημείο εναπόθεσης του πετρώματος. Το συγκεκριμένο τοπίο χαρακτηρίζεται από δυο διαφορετικές συνθήκες, καθώς στην απόληξη της εγκατάστασης και σε άμεση σύνδεση με το τοπικό οδικό δίκτυο υπάρχει πλήρης αλλοίωση του τοπίου, ενώ όσο απομακρυνόμαστε έχει διατηρηθεί η φυσική χλωρίδα της περιοχής. Σε μικρή απόσταση από την Καμμιώτισσα έχουν ανακαλυφθεί αρχαιολογικά ευρήματα στην τοποθεσία Κεφαλή, γεγονός που σε συνδυασμό με την παραπάνω κατάσταση, οδήγησε στην δημιουργία ενός χώρου στάσης και θέασης. που επιτρέπει την οπτική σύνδεση με τα σημεία ενδιαφέροντος. Η συγκεκριμένη τοποθεσία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό τοπίο της ελληνικής υπαίθρου, καθώς οι κάτοικοι συνεχίζουν να επισκέπτονται την παραλία, και με επιρροή από την λιμνάζουσα φύση του κόλπου, δημιουργήσαμε έναν χώρο συνάθροισης με εγκαταστάσεις υδάτινων δραστηριοτήτων (κανό).
Ως κατάληξη ή αφετηρία της ποδηλατικής διαδρομής ορίζεται το υφιστάμενο εγκαταλειμμένο κέλυφος του σπαστήρα και γερανού μεταφοράς, στην τοποθεσία Σκαλιστίρη. Επαναπροσδιορίζοντας την λειτουργία του, προτείνεται ο σχεδιασμός ξενοδοχειακής μονάδας και η δημιουργία ενός εστιατορίου στον γερανό . Ακολουθώντας την διαδικασία επεξεργασίας και μεταφοράς του πετρώματος, νοηματοδοτείται η πορεία του ποδηλατοδρόμου, ο οποίος φτάνοντας στο επίπεδο του εστιατορίου, περνάει υπογείως κάτω από τον οδικό άξονα και καταλήγει μέσα από μια σειρά μεταβατικών χώρων στο επίπεδο της πλατείας που διαμορφώνεται εντός του κελύφους αλλά και στον χώρο της «σπηλιάς». Οι συμπληρωματικοί χώροι της ξενοδοχειακής μονάδας βρίσκονται εντός του σπαστήρα, αναπτύσσονται αμφιθεατρικά και, δημιουργώντας μια «σχέση εξάρτησης» με τα στοιχεία που τους περιβάλλουν, η κατασκευή στηρίζεται και αναρτάται τόσο από τα δοκάρια του κελύφους όσο και από τον βράχο. . Λόγω της μοναδικότητας της μορφολογίας του τοπίου και την πλήρη έλλειψη ανθρώπινης κλίμακας, οι μονάδες κατοίκησης τοποθετούνται σε πυλωτή και λειτουργούν ως «γέφυρα – σύνδεση» ανάμεσα στο ανθρωπογενές και στο φυσικό. Η πλατεία της «σπηλιάς» παραμένει ελεύθερη, με ελάχιστες σημειακές επεμβάσεις, ενώ ο κάτοικος «αιωρείται εγκλωβισμένος» και η επαφή με το εξωτερικό περιβάλλον γίνεται μέσα από το κάδρο της θέας που του προσφέρει η κατοικία, τόσο προς την σπηλιά και όσο και προς τον ορίζοντα.
