Τίτλος : Δημόσια Βιβλιοθήκη Ξάνθης
Φοιτητές: Ελευθερία Λεμπίδα, Λεωνίδας Τσομπόλης
Επιβλέποντες καθηγητές: Εξαρχόπουλος Πάνος-Λουκάς, Πατρίκιος Γιώργος, Κεβεντσίδης Κωστής
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Απρίλιος 2017
Η διπλωματική αυτή αποτελεί μια μελέτη δημιουργίας ενός κτιρίου Δημόσιας Βιβλιοθήκης στην πόλη της Ξάνθης. Σκοπός μας ήταν η δημιουργία ενός κτιρίου δημόσιου χαρακτήρα, το οποίο θα αφορούσε όλες τις κοινωνικές ομάδες της πόλης, ταυτόχρονα όμως με τις απαραίτητες ψηφιακές προεκτάσεις θα μπορούσε να φτάσει και ακόμα και έξω από τα όρια της πόλης.
Αποτελεί μια μελέτη συνένωσης του παλιού με το νέο, του συμβατικού βιβλίου με τις νέες τεχνολογίες. Για το λόγο αυτό επιλέχθηκε τόσο η Ξάνθη, όσο και το συγκεκριμένο οικόπεδο. Η έκταση η οποία επιλέξαμε να σχεδιάσουμε το νέο αυτό κτίριο εμπεριέχει ήδη μία «ερειπωμένη» καπναποθήκη, ένα κτίριο αναφορά στην ιστορία της πόλης. Η καπναποθήκη αυτή μέσα από τις αρχές της αποκατάστασης και της επανάχρησης από «κουφάρι» μετατρέπεται σε αναπόσπαστο κομμάτι της σύνθεσης μας.
Βασικές αρχές σχεδιασμού αποτέλεσαν η θέση του οικοπέδου ως προς την πόλη της Ξάνθης, το υπάρχον κτίριο, εντός του οικοπέδου, αλλά και η ανάγκη δημιουργίας ενός σύγχρονου δημόσιου κτιρίου βιβλιοθήκης, το οποίο θα κάλυπτε επαρκώς τις ανάγκες της πόλης, αλλά και με τη δυνατότητα επέκτασης της.
Αφού εντοπίστηκε το συγκεκριμένο οικόπεδο και βλέποντας ότι η περιοχή είναι ιδανική για τη δημιουργία ενός τέτοιου κτιρίου, έγινε μελέτη των αναγκών μιας σύγχρονης δημόσιας βιβλιοθήκης. Τον αριθμό των βιβλίων που θα χρειαζόταν, πώς αυτά τοποθετούνται στα ράφια, καθώς και τα πρόσθετα μέσα και δραστηριότητες που μπορεί να εμπεριέχει ο χώρος αυτός. Αυτό μας οδήγησε στη δημιουργία ενός εκτεταμένου κτιριολογικού προγράμματος, όπου πέρα από τις λειτουργίες της συμβατικής βιβλιοθήκης, εμπεριέχονται χώροι ψηφιακών μέσων και τεχνολογίας, εργαστήρια δραστηριοτήτων, αίθουσα πολλαπλών δραστηριοτήτων αμφιθεατρικού χαρακτήρα, ένας εκθεσιακός πολυχώρος, χώροι καφέ και εστιατορίου, καθώς και ξεχωριστό τμήμα παιδικής βιβλιοθήκης.
Η Περιοχή
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία της σύνθεσης ήταν ο τόπος. Επιλέχθηκε μία περιοχή σε κεντρική περιοχή της πόλης, το οποίο λόγω της θέσης του είχε κάποια πολύ σημαντικά χαρακτηριστικά. Το οικόπεδο που επιλέχθηκε είναι περίκλειστο και εσωστρεφούς χαρακτήρα. Από τη μία πλευρά περιορίζεται από μία χαμηλή καπναποθήκη, ενώ από την άλλη πλευρά και πίσω από το μέτωπο των πολυκατοικιών βρίσκεται το μεγαλύτερο πάρκο της πόλης.
Για να γίνουν τα στοιχεία αυτά ακόμη πιο ξεκάθαρα, πρώτο μας μέλημα ήταν δύο εργασίες. Πρώτον η φωτογραφική αποτύπωση και αναγνώριση της περιοχής και δεύτερον η πολεοδομική της ανάλυση μέσα από μια σειρά από χάρτες.
Από αυτές τις εργασίες προέκυψαν κάποια συμπεράσματα, τα οποία αφενός ενίσχυσαν την ανάγκη δημιουργίας ενός κτιρίου βιβλιοθήκης στην πόλη της Ξάνθης. Αφετέρου, μας έδωσαν σημαντικά εφόδια για τη μετέπειτα επίλυση σχεδιαστικών προβλημάτων που προέκυψαν κατά τη διαδικασία.
Κάποια από τα σημαντικότερα στοιχεία της περιοχής είναι ότι βρίσκεται στην επέκταση του κέντρου πόλης, σύμφωνα με το νέο Γ.Π.Σ. και ότι γύρω της βρίσκονται εκπαιδευτικά κέντρα, ένας από τους σημαντικότερους οργανωμένους χώρους πρασίνου της πόλης, αλλά και οι υπεραστικές συγκοινωνίες. Στοιχεία που δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για τη δημιουργία ενός κτιρίου βιβλιοθήκης, το οποίο δεν θα αναφέρεται μόνο στην Ξάνθη, αλλά και στις γύρω περιοχές.
Βασικές Αρχές
Ο σχεδιασμός όπως προέκυψε αποτελείται από τρία αυτόνομα κτίσματα, τα οποία ενώνονται μεταξύ τους είτε υπόγεια, είτε υπέργεια, ενώ ταυτόχρονα ανάμεσα τους δημιουργείται μία ενιαία αστική πλατεία. Το τμήμα του δρόμου που διαπερνούσε τα δύο οικόπεδα έχει πεζοδρομηθεί και αποτελεί κομμάτι του σχεδιασμού. Η είσοδος και στα τρία κτίρια γίνεται από την πεζοδρομημένη περιοχή, ενώ υπάρχει και ένας πύργος στο κέντρο της σύνθεσης, ο οποίος λειτουργεί ως ημιυπαίθρια βιβλιοθήκη, αλλά και ως δευτερεύουσα είσοδος.
Αν και η σύνθεση διαρθρώνεται σε τρεις διαφορετικούς όγκους, υπάρχουν άμεσες συνδέσεις μεταξύ τους, είτε υπέργεια, είτε υπόγεια. Δεν αποτελείται από ένα συγκρότημα κτιρίων, αλλά λειτουργεί ως ένας ολοκληρωμένος οργανισμός, ο οποίος όμως χάρη σε αυτόν τον διαχωρισμό, μπορεί να φιλοξενεί και διαφορετικές θεματικές ενότητες. Η καπναποθήκη αναφέρεται στην παιδική βιβλιοθήκη, το δεύτερο κτίριο στις ψηφιακές τεχνολογίες μια σύγχρονης βιβλιοθήκης, ενώ το τρίτο και τελευταίο κτίριο φιλοξενεί τον κυρίως όγκο των βιβλίων.
Αναλυτικότερα, η καπναποθήκη, η οποία αποκαθίσταται και με τη βοήθεια μεταλλικού σκελετού δημιουργείται κέλυφος, που προσομοιάζει την αρχική μορφή της σε παραλλαγή. Το κέλυφος αυτό καλύπτει τις ανάγκες της παιδικής βιβλιοθήκης. Το εσωτερικό έχει διαμορφωθεί σε τρία επίπεδα, στο ύψος που αυτά ήταν αρχικά, αλλά ο σχεδιασμός τους έχει παραλλαχθεί από τον αρχικό με τέτοιο τρόπο ώστε να καλύπτει τις λειτουργικές και σχεδιαστικές τις ανάγκες. Δεν αποτελεί μια απομίμηση του παλιού, αλλά έναν τρόπο αξιοποίησης ενός υπάρχοντος κελύφους. Θεωρώντας ότι μια βιβλιοθήκη είναι ένας χώρος εκπαίδευσης, ο οποίος λειτουργεί ολόκληρο τον χρόνο, θεωρήσαμε χρήσιμο να δημιουργηθεί και ένας προστατευμένος ελεύθερος χώρος, κάτω από το επίπεδο του εδάφους, ο οποίος καλύπτει ανάγκες υπαίθριων δραστηριοτήτων, όταν αυτές προκύπτουν.
Η καπναποθήκη με το κτίριο Α ενώνεται μέσω ενός υπόγειο καφέ. Στο κτίριο Α μπορεί να συναντήσει κανείς τα νέα μέσα που εντάσσονται στις σύγχρονες βιβλιοθήκες, καθώς και εργαστήρια, αλλά και μία αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Αυτό ενώνεται στο δεύτερο επίπεδο του, μέσω μιας γέφυρας-αναγνωστηρίου με το κτίριο Β. Εκεί μπορεί να συναντήσει κάποιος τις βασικές λειτουργίες μιας συμβατικής βιβλιοθήκης. Ο κύριος όγκος των βιβλιοστασίων εντοπίζεται σε έναν τετραώροφο «κύβο», ο οποίος λειτουργεί και ως τοπόσημο της περιοχής.
Πέρα βασικών δεντροφυτεύσεων, θεωρήσαμε ότι δεν υπάρχει ανάγκη ενός ακόμα οργανωμένου χώρου πρασίνου, καθώς υπάρχει εγγύτητα με το πάρκο του «Μ. Αλεξάνδρου». Αυτό σε συνδυασμό με τη επιθυμία να μην αξιοποιηθεί πλήρως ο συντελεστής κάλυψης της περιοχής, μας έδωσε την ευκαιρία να δημιουργήσουμε μία μικρής κλίμακας αστική πλατεία, η οποία καλύπτει τόσο τις ανάγκες του κτιρίου μας, όσο και τις ανάγκες τις ευρύτερης περιοχής. Η πλατεία αυτή μέσα από έναν προσεχτικό σχεδιασμό εξάρσεων και υποχωρήσεων δημιουργεί κάποια μικρά επίπεδα, τα οποία δημιουργούν μικρούς χώρους δραστηριοτήτων και αναψυχής, αλλά ταυτόχρονα αποτελούν και χώρους εισόδου σε δευτερεύουσες λειτουργίες της βιβλιοθήκης, οι οποίοι μπορούν να λειτουργήσουν και αυτόνομα. Οι χώροι αυτοί είναι ένα μικρό καφέ, η αίθουσα πολλαπλών και ο εκθεσιακός χώρος.
Η Καπναποθήκη
Βασικό στοιχείο της σύνθεσης αποτελεί το κέλυφος της καπναποθήκης. Κατασκευάστηκε στις αρχές του 20ου αι. και στη παρούσα κατάσταση της σώζονται μόνο οι περιμετρικές λιθοδομές και ένας τοίχος από οπτοπλινθοδομή στο μέσο της. Τα διακοσμητικά της βρίσκονται σε αρκετά καλή κατάσταση, παρόλο που η αποσάθρωση των κονιαμάτων δημιουργεί της ανάγκη την εξ’ αρχής τοποθέτηση τους.
Παρατηρούνται διάφορες αλλοιώσεις του κλασσικό τύπου ορθογώνιας καπναποθήκης, οι οποίες όμως δεν γνωρίζουμε αν ήταν αρχικές ή έγιναν μετέπειτα. Το κτίσμα είναι χωρισμένο σε δύο όμοια σκέλη με άξονα συμμετρίας την κεντρική λιθοδομή. Έχουν τοποθετηθεί σκάλες και πόρτες στο μακρύ σκέλος, γεγονός που δεν συνηθίζεται, με σκοπό να λειτουργούν τα δύο σκέλη ξεχωριστά, ενώ ταυτόχρονα στο ΝΔ σκέλος της εντοπίζεται ένα πιο χαμηλό επίπεδο που χρησιμεύει ως πλαϊνή πρόσβαση για το κυρίως επίπεδο και το υπόγειο. Μία άλλη ιδιομορφία της αποτελεί το πατάρι στον όροφο το οποίο δεν καλύπτει ολόκληρη την επιφάνεια του ισογείου και το ύψος του είναι το ελάχιστο στα 2,50μ., γεγονός που έρχεται σε αντίθεση με τον ψηλοτάβανο χαρακτήρα των κτιρίων αυτών.
Στη διαδικασία αποκατάστασης του κελύφους αυτού, δημιουργήθηκε μεταλλικός σκελετός, ο οποίος προσομοιάζει την αρχική κατασκευή. Τα τρία κύρια επίπεδα διατηρήθηκαν στα ίδια ύψη, με μικρούς μετασχηματισμούς, ενώ διανοίχτηκαν και τα ανοίγματα τα οποία είχαν καλυφθεί. Ο μεταλλικός σκελετός είναι πιο πυκνός στα σημεία όπου δέχεται τα μεγαλύτερα βάρη και αραιώνει για να συγκρατήσει τη στέγη. Εντός της κατασκευής έχει τοποθετηθεί και ανελκυστήρας για να καλύπτει της ανάγκες Α.μ.Ε.Α. Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν διαφοροποιούνται από τα αρχικά. Δεν έχουμε ξύλινο σκελετό, αλλά μεταλλικό, ενώ η στέγη αν και δίρριχτη είναι υπερυψωμένη και καλύπτεται με φύλλα οξειδωμένου χαλκού και υαλοστάσια.
Διάρθρωση Βιβλιοστασίων
Ο κύριος όγκος των βιβλιοστασίων βρίσκεται σε έναν «κύβο», ο οποίος αποτελείται από 3 κυρίως επίπεδα, τα οποία ενώνονται μέσω του κεντρικού βιβλιοστασίου και δύο ημιεπίπεδα, τα οποία βρίσκουν εσωτερικά κλιμακοστάσια. Στον «κύβος», εκτός από τα βιβλιοστάσια, μπορεί κανείς να εντοπίσει και τους πάγκους εξυπηρέτησης της βιβλιοθήκης, χώρους αναγνωστηρίων, καθώς και χώρους δημιουργίας φωτοαντιγράφων και φωτογράφησης. Σκοπός μας ήταν να δημιουργηθεί έναν χώρος «συμβατικής» βιβλιοθήκης, ο οποίος ταυτόχρονα διαθέτει όλες τις απαραίτητες εγκαταστάσεις για την άνεση του χρήστη.
Το σημαντικότερο στοιχείο το οποίο δημιουργεί και τη εσωτερική διάρθρωση του «κύβου» είναι η ταξινόμηση των βιβλίων. Βασικό κομμάτι της έρευνας μας ήταν και το πώς ταξινομούνται τα βιβλία σε μία σύγχρονη βιβλιοθήκη. Εμείς επιλέξαμε να χρησιμοποιήσουμε ένα από τα πιο διαδεδομένα συστήματα, το Δεκαδικό Σύστημα Ταξινόμησης Dewey.
Το σύστημα αυτό όπως φαίνεται και στο ανάπτυγμα έχει 10 υποδιαιρέσεις σε μορφή τριψήφιου αριθμούς, οι οποίες συνοψίζουν συγκεκριμένες κατηγορίες, οι οποίες υποδιαιρούνται σε άλλες κατηγορίες και πάει λέγοντας. Μέσα από αυτό το σύστημα οι βιβλιοθηκονόμοι μπορούν να εντοπίσουν εύκολα οποιοδήποτε σύγγραμμα, ενώ ταυτόχρονα μας δίνει μια κατηγοριοποίηση για τη διευκόλυνση του χρήστη. Αυτό το σύστημα βέβαια επεκτάθηκε με κάποιες κατηγορίες ειδικών συλλογών, οι οποίες μπορούν να εντοπιστούν αυτή τη στιγμή στην πόλη της Ξάνθης. Σε κάθε περίπτωση, ο χρήστης μπορεί είτε μέσω του βιβλιοθηκονόμου, είτε μέσω τερματικών αναζήτησης να βρει το βιβλίο που αναζητεί και είτε να το διαβάσει εντός του κτιρίου, είτε να το δανειστεί και να φύγει.
