Διπλωματική εργασία: ΕΚΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΚΤΗΝΗ-
αλληλεπίδραση ζώων και ανθρώπων στις παρυφές της Πίνδου
φοιτήτρια: Ντούτση Γεωργία
Επιβλέπων καθηγητής: Μανωλίδης Κωνσταντίνος
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ,Τ.Α.Μ.
Σεπτέμβριος 2018
Τα συμπεράσματα που αφορούν έρευνες πάνω στον πρωτογενή τομέα αλλά και ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας που έχει ως στόχο αυτή η μελέτη οδηγούν στην επαναδιαπραγμάτευση του ρόλου του αρχιτεκτονικού έργου στις θερινές εγκαταστάσεις των ζώων παραγωγής, καταλήγοντας σε ένα σύμπλεγμα κτηρίων προσαρμοσμένο για κάθε τύπο ζώου.
Επιπρόσθετες εγκαταστάσεις αποτελούν ένα εργαστήριο επεξεργασίας ζωικών προϊόντων, δωμάτια ολιγοήμερης διαμονής και δωμάτια προσωπικού. Στα χαρακτηριστικά των ζωικών κτισμάτων απαντούν η μεταβλητότητα σε μέγεθος και ο ημιμόνιμος χαρακτήρας τους. Το εργαστήριο και τα δωμάτια ολιγοήμερης διαμονής απευθύνονται σε επισκέπτες και έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα, αφού υπάρχει πρόβλεψη για ολιγόωρη φιλοξενία σχολείων και ολιγοήμερη φιλοξενία επισκεπτών. Στόχος είναι η δημιουργία ενός διαδραστικού κτηνοτροφικού πάρκου που θέτει σε προτεραιότητα της ανάγκες των κατοίκων του, δίνοντας τη δυνατότητα αλληλεπίδρασης και παρατήρησης στους επισκέπτες του.
Η παρούσα διπλωματική εργασία έχει ως στόχο την αναθεώρηση της σχέσης ανθρώπου-ζώου όπως αυτή ορίζεται από τη σύγχρονη κτηνοτροφία. Μέσω προσωπικών βιωμάτων και μελέτης της αλληλεπίδρασης αυτής της σχέσης τίθεται η αφετηρία του προβληματισμού της συνύπαρξης των παραπάνω υποκειμένων. Η εργασία χωρίζεται σε τρία μέρη: τη μελέτη των ίδιων των ζώων, τη μελέτη της περιοχής και την εκπόνηση του σχεδιασμού με εκπαιδευτικά στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, γίνεται ανάλυση των χαρακτηριστικών των φυλών των ζώων που αφορούν την κτηνοτροφία. Δίνεται έμφαση στις αυτόχθονες (ντόπιες) φυλές των ζώων με γνώμονα το γεγονός ότι τελούν υπό εξαφάνιση κατάστασή τους και τη σχέση τους με τα χαρακτηριστικά του τόπου. Ο τόπος που επιλέχθηκε αφορά την περιοχή της τεχνητής λίμνης Αώου κοντά στο Μέτσοβο, όπου η κτηνοτροφία αποτελεί ζωτικό τμήμα της οικονομίας και της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου. Επίσης, λόγω της ιδιαιτερότητας του κλίματος, η εποχιακή διαμονή των ζώων κρίνεται επιτακτική και έχει τις ρίζες της σε μεγάλο βάθος χρόνου.
Για την διεκπεραίωση της εργασίας ακολουθήθηκε μια διαδικασία έρευνας γύρω από 6 βασικούς άξονες:
Η γράφουσα: τα προσωπικά βιώματα και η στενή σχέση με τα ζώα του πρωτογενούς τομέα από μικρή ηλικία αποτελούν σημαντικά ερεθίσματα για την επαγγελματική κατεύθυνση που ακολουθήθηκε. Ομοίως, οι σχεδιαστικές απαιτήσεις σε εγκαταστάσεις για τον καλύτερο βίο των ζώων σε συνάρτηση με την βελτίωση των συνθηκών εργασίας των εργαζομένων.
Οι άλλοι: Η έλλειψη στοιχειωδών γνώσεων, όπως η απλή αναγνώριση των ειδών των παραγωγικών ζώων, από τους ανθρώπους της νεότερης γενιάς θορύβησε ως προς την απομάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση και τον αντίκτυπο αυτής της κατάστασης. Καταστάσεις και γεγονότα που προσωπικά θεωρούνταν δεδομένα για όλους, είναι τελικά κάτι άγνωστο για πλήθος κόσμου.
Η αρχιτεκτονική: Πόσο εμπλέκεται η αρχιτεκτονική στην υλοποίηση αγροτικών εγκαταστάσεων και ποια είναι τα όριά της; Κατά πόσο οι κτηνοτρόφοι αναθέτουν τον σχεδιασμό τους σε κάποιον επαγγελματία και κατά πόσο κατασκευάζουν οι ίδιοι τις εγκαταστάσεις τους με γνώμονα την προσωπική εμπειρία;
Τα ζώα: Η σχέση του ανθρώπου με τα κατοικίδια και τα άγρια ζώα είναι αρκετά σαφής και ξεκάθαρη. Υπάρχει είτε προστασία, αγάπη και συγκατοίκηση (κατοικίδια), είτε συμβίωση με σαφή οριοθέτηση περιοχών (άγρια ζώα). Όσον αφορά όμως τη σχέση του ανθρώπου με τα παραγωγικά ζώα, η κατάσταση περιπλέκεται και διακρίνεται μια συναισθηματική σύγχυση. Υπάρχουν κτηνοτρόφοι που βλέπουν το κοπάδι τους μόνο ως κερδοφόρα επιχείρηση με αποτέλεσμα οι συνθήκες διαβίωσης των ζώων να είναι αποτρόπαιες και πολλές
φορές εγκληματικές. Στον αντίποδα, υπάρχουν εκείνοι που μεν εκμεταλλεύονται τα ζώα και τα προϊόντα τους, όμως φροντίζουν να τους προσφέρουν βιώσιμες συνθήκες που να τα κρατούν υγιή σωματικά αλλά και υλικά. Εκείνοι είναι που αναπτύσσουν συναισθηματικούς δεσμούς με κάθε μέλος αλλά όχι τόσο ισχυρούς ώστε να τους αποθαρρύνουν από την εκμετάλλευση ή τη σφαγή. Αυτό το είδος σχέσης έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον ως προς τον κοινωνικό, τον ψυχολογικό και τον αρχιτεκτονικό αντίκτυπο.
Τα προϊόντα: η Ελλάδα και ιδιαίτερα η Πίνδος έχουν μακροχρόνια παράδοση στην κτηνοτροφία. Τα ντόπια τυροκομικά προιόντα (φέτα, τυρί Μετσοβόνε, κτλ.), πέρα από την πρωταγωνιστική θέση που κατέχουν στο οικογενειακό τραπέζι, κατέχουν μία θέση στα ράφια κάθε χώρας. Ειδικότερα, η καινοτόμα συνταγή της φέτας την καθιστά βασίλισσα των τυροκομικών στη χώρα μας.
Ο τόπος: η αστικοποίηση που απομακρύνει τον σύγχρονο Δυτικό άνθρωπο από το φυσικό του περιβάλλον επιδρά αρνητικά στην ψυχολογία του, με αποτέλεσμα να αποκτά υψηλά επίπεδα στρες και άγχους. Η λίμνη, με τη μοναδική ομορφιά της, δύναται να παίξει καθοριστικό ρόλο στη δημιουργία μίας πιο υγιούς σχέσης ανθρώπου-περιβάλλοντος και στη χαλάρωση του πνεύματος.
Ανάγκη για στέγαση
Όταν πρωτοεμφανίστηκε η ζωή στον πλανήτη, οι κτηριακές κατασκευές δεν υπήρχαν για τους σκοπούς που υπάρχουν σήμερα. Κάθε ζωντανό πλάσμα αναζητούσε καταφύγια για προστασία από τους εχθρούς και από τα στοιχεία της φύσης σε σπηλιές ή στα δάση. Τα στοιχεία αυτά είναι οι ακραίες θερμοκρασίες, τα χιόνια, ο καύσωνας, οι θύελλες, οι υψηλοί άνεμοι, το χαλάζι, κ.ο.κ. Η έλλειψη προστασίας είναι ικανή να οδηγήσει όχι μόνο στη στέρηση της ίδιας της ζωής τους, αλλά και να έχει επιπτώσεις στην υγεία τους, όπως μειωμένη αντίσταση του οργανισμού στις ασθένειες ή μείωση της παραγωγικότητας.
Οι επιπτώσεις στην υγεία γίνονται εύκολα αντιληπτέςαπό τον άνθρωπο. Το δύσκολο κομμάτι είναι η αντίληψη των επιπτώσεων στις βιολογικές λειτουργίες που αφορούν για παράδειγμα την παραγωγή του γάλακτος. Κυρίως το πολύ κρύο και η πολλή ζέστη, και δευτερευόντως τα μικρόβια που υπάρχουν στοπεριβάλλον των ζώων, δρουν και μειώνουν τη δραστηριότητα του οργανισμού. Αυτή η μείωση δεν γίνεται αντιληπτή όταν επέρχεται σταδιακά γιατί είναι δύσκολη η σύγκρισή της με άλλα υγιή ζώα ίδιων βιολογικών λειτουργιών.
Οι κτηνοτροφικές εγκαταστάσεις αποτελούν τη λύση σε αυτά τα προβλήματα. Μέσω της προστασίας που προσφέρουν από δυσμενή καιρικά φαινόμενα αλλά και της δυνατότητας της οργάνωσης και της αξιοποίησης των ζώων με αυτοματισμούς και άλλα μέσα, οδηγούν σε μία καλύτερη διαβίωση αυτών.
Γενικές αρχές διατήρησης και σταβλισμού των ζώων
-Υγιεινή και πρόβλεψη ασθενειών
-Οικονομικότητα εγκαταστάσεων
-Λειτουργικότητα εγκαταστάσεων
Οι κατάλληλες σταβλικές εγκαταστάσεις είναι ικανές να εξυπηρετήσουν και τις τρεις αρχές. Η σωστή επιλογή υλικών, προσανατολισμού και σχεδιασμού είναι τα βασικά συστατικά για τη δημιουργία ενός ζωτικού χώρου. Είναι συχνό φαινόμενο να επιλέγονται για την κατασκευή ακατάλληλα και επιβλαβή υλικά. Για παράδειγμα, δεν είναι λίγες οι φορές που μπετόν και τούβλα επιλέγονται έναντι απλών υποστέγων και αμιαντολαμαρίνας. Κριτήρια αυτής οφείλουν να είναι το περιβάλλον και η χρήση, προκειμένου να είναι και λιγότερο δαπανηρά και υγιεινά για τα ζώα. Η εξυπηρέτηση γρήγορης και άνετης διέλευσης για τη
διεξαγωγή όλων των εργασιών προστίθενται στα παραπάνω κριτήρια. Τα ζώα πρέπει να κινούνται άνετα χωρίς εμπόδια και συνθήκες στρες. Ο σωστός σχεδιασμός και η αποφυγή σφαλμάτων έχουν άμεσο αντίκτυπο και στη ζήτηση εργατικών χεριών αλλά και στις πρόσθετες δαπάνες που γίνονται λόγω κακού
αρχικού σχεδιασμού.
Αρχές σχεδιασμού των στάβλων
Κλίση του εδάφους
Επιθυμητή μία μικρή κλίση του εδάφους για την απομάκρυνση των νερών και τον εμποδισμό δημιουργίας λάσπης. Έτσι διευκολύνονται οι μετακινήσεις του προσωπικού, των μηχανημάτων και των ζώων. Επίσης, η κλίση αυτή βοηθά στην απομάκρυνση των λυμάτων, ειδικά όταν είναι υγρά, των νερών καθαρισμού των κτηρίων και των μηχανημάτων.
Προσανατολισμός
Ο προσανατολισμός των κτηρίων επιλέγεται σύμφωνα με την ηλιοφάνεια και τον άνεμο της περιοχής. Στις βόρειες περιοχές κρίνεται επιτακτική η προστασία από τους ψυχρούς ανέμους, ενώ στις νότιες οφείλει να υπάρχει πρόβλεψη σκίασης από τον ήλιο. Οι προσανατολισμοί που ενδείκνυνται αφορούν κυρίως
τους άξονες ΒορράΝότου (ΒΝ) και ΑνατολήςΔύσης (ΑΔ), δηλαδή τη διεύθυνση που έχει η κατά μήκος πλευρά του κτιρίου.
Ο προσανατολισμός ΒΝ είναι σημαντικός καθώς είναι ο βέλτιστος ώστε να ακολουθείται ο κιρκαδικός ρυθμός των ζώων. Ο ανατολικός προσανατολισμός ενδείκνυται για ζώα που δεν περνούν όλες τις ώρες της ημέρας μέσα στο κτίριο που συστεγάζονται αλλά βοσκούν κάποιες ώρες είτε σε κάποιον προαύλιο χώρο, είτε οδηγούνται σε βοσκότοπους κοντά τους. Εν αντιθέσει, ο προσανατολισμός των κτιρίων των χειμαδιών (δηλαδή τον στάβλων όπου τα ζώα ξεχειμωνιάζουν) έχει διεύθυνση από ΑΔ, δηλαδή η μεγάλη πλευρά του κτιρίου βλέπει τον νότο για τη μέγιστη εκμετάλλευση των ηλιακών κερδών.
Το περιβάλλον των ζώων
Πέρα από τους γενετικούς αμυντικούς μηχανισμούς των ζώων για την ικανοποίηση των φυσικών τους απαιτήσεων, ο άνθρωπος μέσω συγκεκριμένων χειρισμών μπορεί να προσφέρει τις απαραίτητες συνθήκες διαβίωσης των ζώων εκμεταλλευόμενος το φυσικό περιβάλλον. Το περιβάλλον των ζώων μπορεί να διακριθεί σε κοινωνικό, κλιματικό και κατασκευαστικό. Τα διακριθέντα αυτά στοιχεία εξασκούν το καθένα διαφορετική επίδραση, όμως υπάρχει ταυτόχρονα μία συνεχής και πολύπλοκη αλληλεπίδρασή τους.
Κλιματικό περιβάλλον
Ο καιρός είναι ένα φυσικό φαινόμενο που ποικίλλει χωρικά και χρονικά. Επιπλέον, ούτε ο καιρός ούτε το μακροκλίμα μίας περιοχής είναι σταθερά σε όλες τις τοποθεσίες, αλλά μεταβάλλονται ανάλογα με τα φυσικά ή κατασκευαστικά στοιχεία της. Το περιβάλλον αποτελεί καταλυτικό παράγοντα για την απόδοση των παραγωγικών ζώων. Οι κλιματολογικές συνθήκες μίας περιοχής μπορούν να διεγείρουν ή να αναστείλουν τις φυσικές ή πνευματικές τους προσπάθειες. Η υπερβολική ζέστη ή το υπερβολικό κρύο απαιτούν μεγάλη βιολογική προσπάθεια από τη μεριά των ζώων προκειμένου να προσαρμοστούν, με αποτέλεσμα τη μείωση της ενεργητικότητάς τους. Το ζώο προσπαθεί είτε να προσαρμοστεί είτε να αντιδράσει στις συνθήκες αυτές. Σκοπός είναι η εξεύρεση ενός περιβάλλοντος όπου ο οργανισμός θα ξοδεύει την ελάχιστη δυνατή ενέργεια για την προσαρμογή του, το οποίο ονομάζεται «ζώνη άνεσης».
Οι παράμετροι του κλιματικού περιβάλλοντος χωρίζονται σε θερμικές και χημικές. Το θερμικό περιβάλλον περιλαμβάνει τη θερμοκρασία, την υγρασία, την ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας και την κίνηση του αέρα. Το χημικό περιβάλλον περιλαμβάνει τα αέρια, τους ατμούς, τις σκόνες και τις μυρωδιές.
Η Ελλάδα έχει μεγάλη ποικιλία μακροκλιμάτων λόγω της ποικιλίας των εδαφών της (π.χ. πεδιάδα Θεσσαλίας, οροσειρά Πίνδου). Ως αποτέλεσμα αυτής της ποικιλίας, είναι εφικτή η εσωτερική μετανάστευση των κοπαδιών προκειμένου να διασφαλιστούν οι βέλτιστες περιβαλλοντικές συνθήκες. Μέσω αυτής, τα ζώα
μπορούν να βρίσκονται στο φυσικό περιβάλλον σε κατάλληλα διαμορφωμένες εγκαταστάσεις. Καθίσταται έτσι δυνατό να αποφευχθεί η χρήση μηχανημάτων για τη δημιουργία του σε περιβάλλον με ακραίες συνθήκες.
Συνήθης πρακτική της μετανάστευσης είναι η μεταφορά των κοπαδιών από το θερμό κλίμα (πεδιάδα) τον χειμώνα στο ψυχρό (βουνά) το καλοκαίρι.
Κοινωνικό περιβάλλον
Η συμπεριφορά των ζώων εξαρτάται από την ανατομία και τον βασικό τρόπο ζωής τους. Κάτω από συνθήκες εξημέρωσης η συμπεριφορά τους είναι αρκετά σταθερή. Ο γενετικός τους χαρακτήρας διατηρείται ακόμα και όταν βρεθούν σε καινούριο ή ασυνήθιστο περιβάλλον. Η κληρονομικότητα είναι σημαντικός παράγοντας της συμπεριφοράς των ζώων, όμως μπορεί να μεταβληθεί ως αποτέλεσμα της απουσίας ή παρουσίας ορισμένων άλλων παραγόντων.
Οι γενικές λειτουργίες της συμπεριφοράς των ζώων μπορούν να καταταγούν σε διάφορες κατηγορίες. Η μελέτη και η κατανόηση αυτών δίνει την δυνατότητα
της βελτίωσης του σχεδιασμού των κτηνοτροφικών κατασκευών, καθώς και του εξοπλισμού τους.
Η πιο κυρίαρχη σχέση που κατακλύζει τα ζώα είναι εκείνη της κυριαρχίας-υποταγής. Η σχέση αυτή δημιουργείται μέσω μικρών ή μεγάλων ανταγωνιστικών αντιδράσεων των ζώων μέσα σε μία ομάδα. Η έκβαση των αποτελεσμάτων των αντιδράσεων γίνεται άμεσα αποδεκτή από τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας. Πάλη και παρόμοιες ανταγωνιστικές αντιδράσεις εμφανίζονται κυρίως μεταξύ ισότιμων ατόμων στην κοινωνική κλίμακα και σπανιότερα μεταξύ εκείνων που κατέχουν απομακρυσμένες θέσεις σε αυτή. Κατανοώντας αυτούς τους μηχανισμούς επιβολής μπορεί να επιτευχθεί αισθητά ο έλεγχος ανεπιθύμητων ανταγωνιστικών συμπεριφορών. Οποιαδήποτε προσθαφαίρεση μελών της ομάδας οδηγεί σε νέες κοινωνικές κατατάξεις. Η κοινωνική διαστρωμάτωση της ομάδας σε κλίμακες εξαρτάται από τον αριθμό των μελών και από τη διατήρηση ή όχι του αριθμού τους, δηλαδή αν είναι «κλειστή» η «ανοιχτή» ομάδα. Σε μία κλειστή ομάδα ο αριθμός των μελών είναι σταθερός, ενώ σε μία ανοιχτή μεταβαλλόμενος.
Τα μέλη των διαφορετικών βαθμίδων έχουν συγκεκριμένη προτεραιότητα στη λήψη της τροφής. Αν η τροφή είναι άφθονη δεν υπάρχει συσχέτιση μεταξύ της κατάταξης στην κοινωνική βαθμίδα. Επίσης, αν δεν υπάρχει μικρό χρονικό περιθώριο λήψης της τροφής αποφεύγεται η κλιμακωτή κατάταξη.
Κατασκευαστικό περιβάλλον
Το φυσικό κατασκευαστικό περιβάλλον των ζώων αποτελείται από ανώμαλο έδαφος, βράχους, θάμνους, δέντρα, κ.ο.κ., στοιχεία που επηρεάζουν τα ζώα όταν αυτά διατηρούνται ελεύθερα στην ύπαιθρο. Όταν τα ζώα διατηρούνται σε κτήρια, τότε αυτό αποτελεί το κατασκευαστικό περιβάλλον τους, στοιχεία του οποίου είναι το δάπεδο, ο τοίχος, ο εξοπλισμός, κτλ.
Το μέγεθος του χώρου στον οποίο βρίσκονται τα ζώα οξύνει ή χαλαρώνει τα πνεύματα. Ο μεγάλος χώρος (ελεύθερα στην ύπαιθρο) σπάνια δημιουργεί προβλήματα (τραυματισμούς, μειωμένη απόδοση) μεταξύ των ζώων, με εξαίρεση τα ατυχήματα. Όσον αφορά όμως τα όρια που κατασκευάζονται από τον άνθρωπο, η επίδρασή τους είναι πιο έντονη και άμεση και οδηγεί σε τραυματισμούς.
Το σημαντικότερο κατασκευαστικό τμήμα του κτηρίου είναι το δάπεδο. Τα υλικά, η παλαιότητα και η υφή του συντελούν στη δημιουργία άνεσης ή δυσφορίας για τα ζώα, σε τραυματισμούς ή και ασθένειες. Η ύπαρξη ή όχι δαπέδου όμως, αλλά και τα υλικά της κατασκευής, εξαρτώνται από την εποχή που κατοικείται το κτήριο, από το είδος και τη φυλή του ζώου. Στις θερινές εγκαταστάσεις, το δάπεδο παραλείπεται στα βοοειδή και στα αιγοπρόβατα λόγω της βοσκής. Στα ζώα που βρίσκονται είτε μονίμως σταβλισμένα είτε σε περιορισμένο προαύλιο χώρο, η παρουσία του δαπέδου διευκολύνει πολύ τη διατήρηση της καθαριότητας. Η θερμοκρασία, η ταχύτητα του αέρα και η υγρασία είναι πολύ σημαντικά στοιχεία για τη δημιουργία ζώνης άνεσης.
Οι απαιτήσεις θερμοκρασίας ανάλογα με το είδος είναι:
Νεογέννητοι μόσχοι............10-16 oC
Ενήλικα βοοειδή..................0-16 oC
Νεογέννητα χοιρίδια….........27 oC
Ενήλικοι χοίροι....................4-29 oC
Χοίροι πάχυνσης.................16-24 oC
Πρόβατα...............................0-10 oC
Περιορισμένος σταβλισμός
Κατά τον περιορισμένο σταβλισμό ο χώρος είναι έτσι διαμορφωμένος ώστε να εξυπηρετεί την πιο εύκολη ανθρώπινη εργασία. Τα ζώα είναι περιορισμένα σε τόσα τετραγωνικά όσα χρειάζονται προκειμένου να μπορούν να βρίσκονται σε μόλις δύο θέσεις: όρθια και ξαπλωμένα. Οι θέσεις, οι οποίες είναι ατομικές, διαμορφώνονται ώστε να περιορίζουν τις κινήσεις του ζώου στους τέσσερις άξονες αλλά και τις περιστροφικές. Κάθε κομμάτι των ατομικών θέσεων είναι τυποποιημένο και εξυπηρετεί διαφορετικές ανάγκες. Μπροστά από το ζώο υπάρχει η ταγίστρα για τη διατροφή του και στο δάπεδο πίσω του βρίσκεται μία
σχάρα συλλογής των φυσικών αποβλήτων. Συνήθως ο αριθμός των θέσεων είναι μεγαλύτερος από αυτόν του κοπαδιού προκειμένου να εξυπηρετή τις διάφορες πληθυσμιακές διακυμάνσεις.
Ελεύθερος σταβλισμός
Βασικό χαρακτηριστικό αυτού είναι ότι τα ζώα δεν προσδένονται σε ατομικές θέσεις αλλά βρίσκονται ελεύθερα ανάμεσα στου διάφορους χώρους. Αυτού του
τύπου ο σταβλισμός παρέχει τη δυνατότητα επέκτασης σε περίπτωση αύξησης του αριθμού των ζώων. Τα κτήρια αυτού του τύπου προσφέρονται επίσης εύκολα για τη στέγαση άλλου είδους ζώου σε περίπτωση που κρίνεται απαραίτητο για τις ανάγκες της επιχείρησης. Βασικοί χώροι όπου το ζώο περνάει τον καιρό του:
-Χώρος ανάπαυσης: ο χώρος που αναπαύεται το ζώο.
-Χώρος τροφοδοσίας: Εδώ γίνεται η διανομή της τροφής. Μπορεί να είναι συνέχεια του χώρου ανάπαυσης ή ξεχωριστός χώρος μέσα ή και έξω από τον στάβλο.
-Χώρος άμελξης: τα ζώα οδηγούνται για άμελξη και συνήθως παραλαμβάνουν τα συμπυκνώματα. Υπάρχουν κυκλικοί και περιστροφικοί χώροι άλμεξης αλλά είναι κατάλληλοι μόνο όταν το κοπάδι αποτελείται από 700 αγελάδες.
-Χώροι για νεογέννητα ή μικρά ζώα.
Βοηθητικοί χώροι
-Αναρρωτήριο: χώρος διαμονής ζώων που χρήζουν ιδιαίτερης περιποίησης (μία θέση ανά 20 ζώα).
-Τύποι στέγαστρου: κλειστό, ημιανοιχτό και ανοιχτό.
Νομαδική-Μετακινούμενη κτηνοτροφία
Η νομαδική κτηνοτροφία είναι μία πανάρχαια πρακτική η οποία διαμορφώνει έναν ολόκληρο τρόπο ζωής, μία κουλτούρα, αφήνει ίχνη πολιτισμού και χτίζει μία μακραίωνη παράδοση που φτάνει στην προϊστορία.
Στην περιοχή των Βαλκανίων πολλές κουλτούρες σχετίζονται με αυτήν τη μετακίνηση. Στην Ελλάδα απαντώνται δύο σχετικές ομάδες, οι Σαρακατσάνοι και οι Βλάχοι.
Μέσα από τις διαδρομές τους συνδέουν τα βουνά με τις πεδιάδες της Ελλάδας, της Ευρώπης αλλά και των Βαλκανίων. Εκεί εμπορεύονται τα προϊόντα τους: το γάλα, το τυρί και τα υφαντά τους, τα οποία παρασκεύαζαν και καθοδόν. Κατά την επιστροφή τους φέρνουν ιστορίες, ιδέες και έθιμα από τον δεύτερο τόπο τους. Το ταξίδι προς τα χειμαδιά ξεκινούσε ανήμερα του Αγίου Δημητρίου (26 Οκτωβρίου), ενώ η επιστροφή στα βουνά ανήμερα του Αγίου Γεωργίου (23 Απριλίου). Δεν είναι τυχαίοι οι χώροι όπου όπου εγκαταστάθηκαν αυτές οι ομάδες και οικοδόμησαν εκκλησίες που τιμούσαν τουλάχιστον τον έναν από τους δύο αγίους. Κατά παράδοση, η μεταφορά των ζώων γινόταν με μετακίνηση με τα πόδια και το ταξίδι διαρκούσε αρκετές ημέρες. Όλη η οικογένεια έπαιρνε μέρος σε αυτή τη διαδικασία. Οι εκπλήξεις στις διαδρομές δεν ήταν λίγες, αφού πολλές φορές οι γυναίκες γεννούσαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Σήμερα οι εν λόγω μετακινήσεις έχουν εκσυγχρονιστεί, καθώς χρησιμοποιούνται κυρίως αυτοκίνητα που μεταφέρουν όλα τα μέλη γρήγορα καλύπτοντας μεγάλες αποστάσεις. Ελάχιστοι είναι εκείνοι που συνεχίζουν τις πολυήμερες μεταφορές με τα πόδια. Σε αυτή τη διαδικασία, οι κτηνοτρόφοι μεταφέρουν τα ζώα τους από τα χειμαδιά που βρίσκονται συνήθως σε λοφοσειρές ή υπώρειες βουνών και σπανιότερα σε κάμπους με θερμότερο κλίμα στα βουνά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Έτσι εξασφαλίζονται καλύτερες περιβαλλοντικές συνθήκες τόσο για τα ζώα όσο και για τους ίδιους. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη εκείνοι που επιλέγουν το ταξίδι προς τα χειμαδιά με τον παραδοσιακό τρόπο.
Όμως θα ήταν εξαιρετικά απλουστευτικό να αποδοθούν οι μετακινήσεις αυτές αποκλειστικά σε οικολογικούς παράγοντες. Ο τρόπος οργάνωσης των παραγωγικών σχέσεων στον κοινωνικό σχηματισμό που ανήκουν, η πολιτική εξουσία και ο ίδιος ο πολιτισμός έχουν επηρεάσει την παραπάνω πρακτική,
εδραιώνοντάς τη στη χώρα. Η ίδια η ζωή των βοσκών περιστρέφεται γύρω από τις ανάγκες των κοπαδιών και σύμφωνα με αυτές πορεύονται. Όμως αυτή η πρακτική φθίνει και χρόνο με τον χρόνο οι κτηνοτρόφοι εδραιώνονται. Πολλοί είναι εκείνοι που θέλουν να συνεχίσουν την παράδοση της μετακίνησης, όμως
έχουν αναστολές λόγω της αντιμετώπισής τους από την πολιτεία και της αυξημένης κόπωσης που παρουσιάζει αυτός ο τρόπος ζωής. Τα ζώα που επιλέγονται για αυτόν τον τρόπο διαβίωσης οφείλουν να έχουν κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ανάλογα με τους τόπους διαμονής. Πιο συγκεκριμένα, η αντοχή στις υψηλές/χαμηλές θερμοκρασίες, η προσαρμοστικότητα, ο τρόπος συλλογής της τροφής, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε φυλής είναι αυτά που οδηγούν στον καταλληλότερο συνδυασμό τόπου-ζώου.
Η Λίμνη πηγών Αώου
H Λίμνη Πηγών Αώου είναι μία ορεινή τεχνητή λίμνη που βρίσκεται στα ανατολικά του Νομού Ιωαννίνων, περίπου 20 χλμ. βορειοδυτικά του Μετσόβου.
Κατασκευάστηκε το 1987 στο οροπέδιο Πολιτσές με σκοπό την παραγωγή ενέργειας. Έχει επτά μικρά φράγματα. Η έκταση της είναι 11,5 τ.χλμ. και βρίσκεται σε υψόμετρο 1.350 μέτρων, γεγονός που την κατατάσσει ως την πιο ορεινή μεγάλη λίμνη της Ελλάδας. Βρίσκεται ανάμεσα σε δύο Εθνικά Πάρκα, της Βάλια Κάλντα και του ΒίκουΑώου.
Η βλάστηση γύρω από τη λίμνη είναι μοναδική. Κοντά στη λίμνη υπάρχουν δάση οξιάς, μαύρης πεύκης, ρόμπολα και σπάνιες ορχιδέες. Στην περιοχή ζουν και δεκάδες είδη πτηνών όπως μαύροι πελαργοί, σταχτοτσικνιάδες, αλκυόνες, διάφορα είδη παπιών, βουτηχτάρια, μπεκάτσες, φάσες, κούκοι, τσίχλες, πετρίτες, ξεφτέρια, μπούφοι, δρυοκολάπτες και τρίτωνες.
Στη βόλτα τους οι επισκέπτες συναντούν συχνά αρκούδες, λύκους, αγριόγατες, ζαρκάδια, αλεπούδες, ασβούς, κουνάβια και λαγούς. Σε ό,τι αφορά την ιχθυοπανίδα στη λίμνη υπάρχουν ευρωπαϊκά τσιρωνάκια, χέλια, πέστροφες αλλά και εισηγμένα είδη όπως ο οξύρυγχος του Δούναβη, το ηλιόψαρο και την
αμερικάνικη πέστροφα.
Ο τόπος είναι θαυμαστός και όμορφος αλλά με έντονα καιρικά φαινόμενα. Το μικροκλίμα της περιοχής λόγω του υψομέτρου και της λίμνης αποτελείται από μεταβαλλόμενες καιρικές αλλαγές κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ειδικά κατά τους καλοκαιρινούς μήνες είναι σύνηθες τις πρωινές ώρες η θερμοκρασία να είναι υψηλή με ηλιοφάνεια, ενώ το απόγευμα της ίδιας μέρας η θερμοκρασία να πέφτει αισθητά και να βρέχει. Λόγω αυτής της ιδιαιτερότητας, ο τόπος δεν είναι
βιώσιμος και χωρίς απώλειες για όλα τα είδη ζώων. Ο κυκλοθυμικός καιρός όμως δεν αποτρέπει ντόπιους και τουρίστες από το να κάνουν πληθώρα δραστηριοτήτων. Σε επαγγελματικό επίπεδο, οι ντόπιοι ασχολούνται με την κτηνοτροφία, τη γεωργία (το οροπέδιο των Πολιτσών είναι διάσημο για την παραγωγή πατάτας) αλλά και με το υδροηλεκτρικό εργοστάσιο. Σε επίπεδο δραστηριοτήτων ελεύθερου χρόνου, μαζί με τους τουρίστες ασχολούνται με πεζοπορίες, ποδηλασία, ιππασία και λοιπές παρόμοιου τύπου ασχολίες.
Λίμνη και κτηνοτροφία
Στα παράλια της λίμνης συναντούμε πληθώρα κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, καθώς οι κάτοικοι του Μετσόβου έχουν βαθιά παράδοση στη μετακινούμενη κτηνοτροφία. Οι κάτοικοι το καλοκαίρι ανέβαιναν στα ψηλότερα σημεία της περιοχής, ενώ ξεχειμώνιαζαν είτε στις πεδινές περιοχές της ηπείρου, είτε στη Θεσσαλία και τη Στερεά Ελλάδα, όπου και είχαν τις κύριες εγκαταστάσεις τους (χειμαδιά). Η πρακτική αυτή εξακολουθεί μέχρι και σήμερα, αφού είναι λίγοι οι κτηνοτρόφοι που έχουν τα ζωντανά τους κοντά στον τόπο μόνιμης κατοικίας τους και πάντα αφορούν μικρό αριθμό μελών των κοπαδιών.
Από τον ίδιο τον Δήμο παραχωρούνται εκτάσεις στα παράλια της λίμνης. Εκεί οι κτηνοτρόφοι καλούνται να κατασκευάσουν τις θερινές εγκαταστάσεις και τις
περιφράξεις τους. Αυτές συνήθως αποτελούν ένα κύριο κτίριο (στάβλος), μία μικρή αποθήκη για τα εργαλεία αλλά και για τροφή για ώρα ανάγκης και ένα μικρό δωμάτιο νυχτερινής διαμονής του τσομπάνου. Σε κάποιες περιπτώσεις το δωμάτιο είναι μικρή γκαρσονιέρα με παροχή ρεύματος και χτισμένο με τούβλο.
Πρόβατα, αίγες και βοοειδή αποτελούν τα κατ’ εξοχήν είδη που εκτρέφουν οι ντόπιοι, ενώ δεν λείπουν και τα κοπάδια αλόγων. Τα αιγοπρόβατα είναι κυρίως
γαλακτοπαραγωγής ενώ τα βοοειδή κρεοπαραγωγής. Τα άλογα, όταν δεν χρησιμοποιούνται για τουριστικούς σκοπούς, χρησιμεύουν για τη διευκόλυνση των τσομπάνων κατά τη διαδικασία της επιστροφής στην εγκατάσταση το βράδυ. Ο συνδυασμός της μεγάλης έκτασης που παραχωρείται σε έκαστο κτηνοτρόφο με τον μικρό αριθμό αυτών, δίνει τη δυνατότητα αρμονικής συνύπαρξης των πολυάριθμων κοπαδιών.
Επιλογή φυλών
Κύριους γνώμονες της αναζήτησης των φυλών που θα στεγαστούν στα πλαίσια της παρούσας εργασίας αποτελούν: η εντοπιότητα, η κατάσταση του πληθυσμού, η συμπεριφορά τους στις κλιματικές συνθήκες της περιοχής.
Επιλογή τόπου
Ο τόπος οφείλει να έχει κάποια σημαντικά χαρακτηριστικά όπως φυσικούς ανεμοφράκτες, υψομετρική διαβάθμιση, θέα στην λίμνη και άμεση πρόσβαση σε κεντρικό δρόμο.
Αίγα
Αναφέρεται σε όλους τους τύπους που βρίσκονται στην ελληνική επικράτεια. Είναι μακρύτριχη και φέρει κέρατα. Είναι μετρίου αναστήματος με ύψος ακρωμίου 73-74cm για τα αρσενικά και 65-66cm για τα θηλυκά.
Έχουν ζωηρή ιδιοσυγκρασία και είναι φυλή προσαρμοσμένη σε ξηρά κλίματα. Υπάρχει μεγάλη παραλλακτικότητα των μορφολογικών και παραγωγικών χαρακτηριστικών των αιγών αυτών. Δεν είναι γενετικά σταθεροποιημένα.
Το βάρος των ενηλίκων ανέρχεται στα 40-65kg για τα αρσενικά και στα 30-50kg για τα θηλυκά. Ο χρωματισμός της φυλής παραλλάσσεται σε ευρέα όρια. Υπάρχουν άτομα μονόχρωμα μαύρα, καστανά, λευκά, κοκκινωπά ή με διάφορους συνδυασμούς αυτών. Είναι ζώα ανθεκτικά και λιτοδίαιτα.
Η μέση γαλακτοπαραγωγή τους φτάνει τα 50-100kg στις ορεινές περιοχές, ενώ στις ημιορεινές και πεδινές περιοχές φτάνει τα 120-250kg. Παρουσιάζουν υψηλή γονιμότητα με μικρό δείκτη πολυδυμίας (1,1). Στις πεδινές περιοχές εκτρέφονται ως οικόσιτες ή ημιοικόσιτες αίγες υψηλότερων αποδόσεων, που προήλθαν από διασταυρώσεις αναβάθμισης εγχώριων αιγών με ξένες φυλές υψηλών αποδόσεων. Αποτελεί το μόνο είδος από τα επιλεχθέντα που δεν βρίσκεται υπό εξαφάνιση.
Εγκαταστάσεις χοίρων
Τα χοιροστάσια είναι κατά κανόνα σύγχρονα. Τα σύγχρονα δεδομένα της επιστήμης καθοδηγούν τον τρόπο κατασκευής τους. Οι χώροι είναι διαμορφωμένοι κατάλληλα για τον διαχωρισμό των έγκυων χοίρων, των θηλαζουσών χοιρομάνων και των παχυνόμενων χοιριδίων. Οι δύο πρώτες κατηγορίες χρειάζονται θαλάμους ιδιαίτερης φροντίδας. Η τρίτη κατηγορία, τα παχυνόμενα χοιρίδια, στο τέλος της εκτροφής τους διατηρούνται σε ανοιχτά στη μία πλευρά κτίσματα με προαύλια. Τελευταία χρησιμοποιούνται ειδικά συστήματα κλιματισμού σε εντελώς κλειστά και ελεγχόμενα κτίσματα για απόλυτο έλεγχο του αερισμού και της θερμοκρασίας.
Πρόβατο: Φυλή Καλαρρύτικο
Η Καλαρρύτικη φυλή προβάτου εκτρέφεται στους Καλλαρύτες και το Συρράκο σε 18 ποίμνια (6413 ζώα με βάση τα στοιχεία του 2009).
Τα ποίμνια είναι μετακινούμενα (το καλοκαίρι στην οροσειρά των Τζουμέρκων και τον χειμώνα σε πεδινές περιοχές της Θεσσαλίας, Τύρναβος, Βλωχός, Αμφιθέα ή του Ακτίου).
Πρόκειται για αναμικτόμαλλο και λεπτόουρα πρόβατα. Τα ζώα αυτής της φυλής έιναι μικρόσωμα, ο χρωματισμός τους είναι ομοιόμορφος (πρόκειται για λευκά ζώα με κοκκινόφαιες κηλίδες στις παρειές του προσώπου τους, γύρω από το στόμα και τα αυτιά τους).
Έχουν ιδιαίτερα ευρύ στήθος. Οι τοκετοί τους είναι πρώιμοι (συνήθως μεταξύ
Οκτωβρίου και Νοεμβρίου). Ο δείκτης πολυδυμίας του είναι 1,3–1,4. Η γαλακτοπαραγωγή τους κυμαίνεται στα 80-100 kg ανά προβατίνα. Το ύψος του ακρωμίου τους κυμαίνεται στα 67 cm για τα αρσενικά και στα 60 cm για τα θηλυκά. Το σωματικό τους βάρος είναι 64 kg για τα κριάρια και 45 kg για τις προβατίνες.
Χοίρος: μαύρος ελληνικός χοίρος
Οι φυλές των αυτόχθονων χοίρων είναι πλήρως προσαρμοσμένες στο περιβάλλον της χώρας, λόγω της φυσικής τους επιλογής για πολλές εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια.
Ο Εγχώριος Ελληνικός Χοίρος είναι η μόνη ευρέως γνωστή φυλή που αποτέλεσε αντικείμενο επιστημονικής έρευνας. Εκτός του μαύρου κυρίαρχου χρωματισμού υπάρχουν καφέ-κόκκινα και λευκά-μαύρα ζώα.
Συναντάται σε διάφορες περιοχές της Στερεάς Ελλάδας, της Θεσσαλίας και της Πελοποννήσου. Εμφανίζεται σε δύο μεγέθη (μεγάλο και μικρό) ανάλογα με την
τοπογραφία. Το σωματικό βάρος των ενηλίκων κυμαίνεται από 60 έως 200 kg και φαίνεται ότι συνδέεται με το περιβάλλον διαβίωσης των ζώων. Χοίροι που ζουν σε ημιορεινές περιοχές εύκολης πρόσβασης είναι περισσότερο μεγαλόσωμοι. Δεν παρουσιάζουν γενετήσια πρωιμότητα. Η αναπαραγωγή του εγχώριου χοίρου είναι εποχική, πραγματοποιεί δύο τοκετούς τον χρόνο, κάθε άνοιξη, αλλά το μέγεθος της τοκετοομάδας δεν ξεπερνά τα 8,5 χοιρίδια, από τα οποία απογαλακτίζονται 45.
Σε ηλικία 34 μηνών τα χοιρίδια φτάνουν τα 20 kg. Οι χοίροι ηλικίας ενός έτους
αποδίδουν σφάγια 2090 kg κατώτερης ποιότητας. Το κρέας διαθέτει χοντρές ίνες, είναι ερυθρό και στερείται ενδομυϊκής εναπόθεσης λίπους.
Αγελάδα: Βραχυκερατική φυλή
Τα ζώα αυτά εκτρέφονται στους φτωχούς σε βλάστηση ορεινούς βοσκότοπους της χώρας μας, όμως σήμερα απειλούνται με εξαφάνιση.
Καθόλη τη διάρκεια του έτους, οι αγελάδες διατηρούνται στους βοσκότοπους και μόνο σε δυσμενείς καιρικές συνθήκες του χειμώνα προφυλάσσονται σε στάβλους, πρόχειρης συνήθως κατασκευής. Οι αγελάδες καλύπτουν τις θρεπτικές ανάγκες τους κυρίως από τη βόσκηση, ενώ κατά τη διάρκεια των χειμερινών μηνών τούς χορηγούνται συμπυκνωμένες και χονδροειδείς ζωοτροφές.
Τα ζώα της βραχυκερατικής φυλής είναι μικρόσωμα. Το κεφάλι τους είναι μικρό, με κέρατα λεπτά που στρέφονται προς τα μπροστά στεφανοειδώς. Ο τράχηλος είναι μακρύς με μικρή λαμυρίδα. Ο κορμός είναι μάλλον κοντός και το στήθος και ο θώρακας είναι στενά, αβαθή. Η ράχη και η οσφύς είναι στενές, ενώ η λεκάνη είναι στενή επικλινής. Τα άκρα τους είναι αναλογικά υψηλά και ο μαστός μικρός και τριχωτός. Η όλη ανάπτυξη των μυϊκών μαζών είναι μάλλον περιορισμένη. Το σώμα τους είναι μικρού μεγέθους. Το σωματικός βάρος των ταύρων είναι 300 kg και των αγελάδεων 220 kg περίπου. Είναι ζώο βραδείας ανάπτυξης, αλλά ανθεκτικό και λιτοδίαιτο, μακρόβιο και υψηλής αναπαραγωγικής ικανότητας. Στο παρελθόν τα ζώα της φυλής αυτής χρησιμοποιούνταν για εργασία. Περιοχές που ενδείκνυνται ως κατάλληλες για εκτροφή είναι οι ορεινές περιοχές της χώρας.
Άλογο: Φυλή Πίνδου
H φυλή της Πίνδου είναι η πλέον αντιπροσωπευτική φυλή του ορεινού τύπου, ενώ δεν έχει υποστεί προσμίξεις με ξένες φυλές. Nομάδες κτηνοτρόφοι που διαχειμάζουν σε πεδινές περιοχές μπορεί να έχουν προβεί σε διασταυρώσεις με άλογα πεδινού τύπου. Tο ύψος ακρωμίου (το ψηλότερο σημείο της πλάτης) είναι 1,151,25 m. Tο σώμα είναι στενό, ο λαιμός και τα καπούλια αδύνατα. Υπάρχει τάση σύγκλισης των παρσών προς τα μέσα. Tο κεφάλι είναι λεπτό, εκφραστικό (ογκώδες κεφάλι έχουν άλογα νομάδων κτηνοτρόφων, που προέρχονται από διασταυρώσεις με άλογα πεδινού τύπου). H γραμμή της ράχης είναι ευθεία και οι μηροί αδύνατοι. H χαίτη είναι άφθονη και η ουρά μακριά. Oι κυριότεροι χρωματισμοί είναι ο βαθύς και ανοικτός καστανός, ο ορφνός (κόκκινος με μαύρη χαίτη, ουρά και πόδια), ο ορφνοκάστανος, ο ξανθός, ο φαιός, ο φαιός ερυθρόστικτος και μελανόστικτος. Oι οπλές είναι μαύρες, στενές και πολύ σκληρές. Tα άλογα αυτά δεν έχουν την ιδεώδη διάπλαση, γιατί τα περισσότερα εισέρχονται στην εργασία σε νεαρή ηλικία. Xρησιμοποιούνται για φόρτο, σε ελαφρές γεωργικές εργασίες και για παραγωγή
ημιόνων. Διαθέτουν μεγάλη αντοχή, είναι λιτοδίαιτα και έχουν πολύ σταθερό βάδισμα σε δύσβατα μονοπάτια.
Εγκαταστάσεις αλόγων
Οι εγκαταστάσεις των αλόγων είναι πιο πολύπλοκες από τις εγκαταστάσεις των αιγοπροβάτων και των αγελάδων. Τα άλογα χρειάζονται ιδιαίτερη φροντίδα και προσωπικό χρόνο με τον σταβλίτη. Δεν πίνουν νερό αν έχει πιει κάποιο άλλο ζώο και δεν τρώνε τροφή που έχει πέσει στο έδαφος ή δεν είναι φρέσκια. Λόγω αυτών των ιδιαιτεροτήτων είναι σύνηθες κατά τον σταβλισμό τους να βρίσκονται σε διαφορετικά κελιά με ατομικές ποτίστρες και ταϊστρες όπως επίσης είναι αναγκαία η ύπαρξη δαπέδου που να καθαρίζεται εύκολα. Συνήθως γίνεται χρήση ελαφρώς αδρού τσιμέντου στο δάπεδο ώστε να μην γλιστρούν οι οπλές αλλά και να μην τραυματίζονται.
Εγκαταστάσεις βοοειδών
Αγελάδες γαλακτοπαραγωγής: απαραίτητη η άνεση για τη διατροφή και τη μετακίνησή τους. Στις θερμές περιοχές οι στάβλοι είναι ανοιχτοί σε μία ή και στις
τρεις πλευρές (η νότια ή η μεσημβρινή οφείλουν να είναι ανοιχτές ενώ η βόρεια δεν ανοίγει ποτέ σχεδόν).
Παχυνόμενα μοσχάρια
Χρειάζονται λιγότερο δαπανηρές εγκαταστάσεις. Στις θερμές περιοχές αυτές πορεί να είναι απλά υπόστεγα με τη βορεινή πλευρά να κλείνει μόνο τον χειμώνα. Στις υπόλοιπες περιοχές μπορούν να κλείνουν τρεις από τις τέσσερις ή και όλες οι πλευρές κατά τους χειμερινούς μήνες. Οι ποσότητες τροφής που καταναλώνουν είναι μεγάλες και αυτό προκαλεί έντονη εκπομπή θερμότητας, με αποτέλεσμα να υποφέρουν από υπερθέρμανση σε κλειστούς χώρους τους κατά τους θερμούς μήνες.
Εγκαταστάσεις προβάτων/αιγών
Κατά κανόνα, στο μεγαλύτερο μέρος του χρόνου στην Ελλάδα βόσκουν κυρίως τα πρόβατα και οι κατσίκες. Ο σταβλισμός απαιτείται κυρίως τους ψυχρούς μήνες λόγω του χιονιού και του κρύου. Σε περιοχές όπου η διάρκεια των χαμηλών θερμοκρασιών και του χιονιά είναι μεγάλης διάρκειας, οι στάβλοι είναι κλειστοί σε όλες τις πλευρές (φυσικά υπάρχουν και παράθυρα). Σε θερμές και πεδινές περιοχές είναι πρόχειροι, ελαφράς κατασκευής και ανοιχτοί σε μία ή και σε τρεις πλευρές καθώς χρειάζονται μόνο προστασία από βροχές και ανέμους.
Υλικά δόμησης
Τα υλικά δόμησης χρησιμοποιούνται σε όλα τα κτήρια με διαφορετικές αναλογίες ανάλογα με τις ανάγκες.
Η πέτρα πέρα από την αναφορά στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική της περιοχής, σε συνδυασμό με το ξύλο χρησιμοποιούνται ως φέρον οργανισμός.
Τα μεταλλικά φύλλα είτε ως τσίγκος είτε σε μορφή πάνελ για την στέγαση.
Τα κλαδιά τοποθετουνται έναντι κολώνων (στο συγκρότημα των ανθρώπων) για τη στήριξη του υποστέγου και στα ζώα στα σημεία που απαιτείται καλός εξαερισμός και αερισμός λόγω της διαπερατότητας που επιτυγχάνεται κατά την
τοποθέτηση.
Εγκαταστάσεις ανθρώπων
Οι χώροι που αφορούν τους ανθρώπους χωρίζονται σε 3 οικοδομήματα:
-κατοικίες, που αφορούν το προσωπικό και έχουν θέαση προς τους στάβλους και τους βοσκότοπους
-ξενώνας, που είναι χωριτηκότητας 18 ατόμων και έχει θέα προς την λίμνη
-Κοινόχρηστοι χώροι, που αφορούν τόσο εκείνους που μένουν μόνιμα ή προσωρινά όσο και ολιγόωρους επισκέπτες.
Δομικά τα κτίρια έχουν πέτρινο φέρων οργανισμό ο οποίος αποτελείται κατά κανόνα από παράλληλους πέτρινους τοίχους με εξαίρεση τους κοινόχρηστους χώρους που το κτίριο είναι εξολοκλήρου πέτρινο.
Το συγκρότημα είναι χτισμένο σε ύψωμα και σε θέση τέτοια που προηγείται των στάβλων ως προς τους ισχυρούς ανέμους όπως απαιτείται για κτίρια ανθρώπων σε αγροικίες. Επίσης η τοποθέτηση αυτή βοηθά και στην μείωση των οσμών που προκύπτουν από τα ζώα.
Σταβλικές εγκαταστάσεις
Τα κτίρια αποτελούνται από μια μονάδα (διαφορετική ανάλογα με το είδος) που επαναλλαμβάνεται και δίνει την δυνατότητα επέκτασης του κτιρίου κατά μήκος ανάλογα με τον αριθμό των ζώων.
Αιγοπρόβατα
Τα πρόβατα και οι αίγες συστεγάζονται. Η ανάγκη για απομόνωση των αρσενικών συνάμα με τις απαιτήσεις σε στέγη οδηγούν στον σχεδιασμό μια αποθήκης πολύ κοντά στον στάβλο. Λόγω της ξηρότητας της τροφής η αποθήκη συστεγάζεται με τα ζώα αλλά για λόγους ασφαλείας είναι αποκομμένη από το κεντρικό κτίριο.
Η φωτοευαισθησία των προβάτων και η ταυτόχρονη ανάγκη σε καθαρή ατμόσφαιρα για την μείωση των δυσάρεστων οσμών δίνει τη δυνατότητα αποκοπής ενός τμήματος της στέγης αλλά απαιτεί αρκετά μικρά ανοίγματα στις παριές των τοίχων σε Ανατολή Δύση και Νότο.
 |
Ίπποι
Οι ίπποι απαιτούν καθαρό περιβάλλον και ιδιωτικότητα. Έτσι είναι απαραίτητη η δημιουργία ατομικών κελιών και καλού εξαερισμού.
Τις μεσημβρικές ώρες και κατά την δύση του ηλίου είναι καλύτερα να μειώνεται η ηλιακή ακτινοβολία ώστε να μην δημιουργείται δυσάρεστη ατμόσφαιρα.
Το δάπεδο από ελαφρώς αδρό τσιμέντο είναι απαραίτητο για την διατήρηση ενός καθαρού περιβάλλοντος όπως επιβάλλει το είδος.
Βοοειδή
Τα βοοειδή είναι πολύ λιτά ως προς τις απαιτήσεις τους. Για τους θερινούς μήνες φτάνει ένα απλό στέγαστρο. Όμως για λόγους προστασίας από τα καιρικά φαινόμενα και των νεωγνών από θηρευτές είναι απαραίτητη μια τυπική κάλυψη. Μια καλή λύση με αναφορά στην υπάρχουσα αρχιτεκτονική της περιοχής αποτελούν τα κλαδιά με διάφορα πυκνώματα και αραιώματα. Έτσι επιτυγχάνονται και οι 2 κυριότερες απαιτήσεις του ζώου: ο αύθονος ηλιασμός και ο καλός εξαερισμός.
Χοίροι
Οι χοίροι απαιτούν καλό εξαερισμό αλλά το ρεύμα του αέρα να βρίσκεται ψηλά λόγω της ευαισθησίας του ανοσοποιητικού τους.
Επίσης για αποφυγή δυσάρεστων συμπεριφορών ο φωτισμός κατά τον εγκλεισμό οφείλει να είναι ελάχιστος. Το κτίριο έχει σχεδιαστεί σε δύο τμήματα
που αφορουν τον χοίρο. Το πρώτο τμήμα αφορά τα νεογέννητα χοιρίδια και τις χοιρομητέρες που απομωνόνονται κατά τις πρώτες βδομάδες της ζωής τους για προστασία. Το δεύτερο τμήμα αφορά όλες τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες χοίρων. Βόρεια του κτίσματος υπάρχει η αποθήκη τροφίμων.
Εργαστήριο επεξεργασίας προϊόντων
Κατά παράδοση τα τυροκομικά προϊόντα ωρίμαζαν σε κλειστούς χώρους χωρίς φυσικό φωτισμό με σταθερή θερμοκρασία. Οι χώροι αυτοί ήταν κατά κανόνα κελάρια και υπόγεια στα σπίτια. Όταν όμως υπήρχε η δυνατότητα κατάλληλα διαμορφωμένες σπηλιές μετατρέπονταν από τους ντόπιους σε κελάρια για την καλύτερη ωρίμανση και συντήρηση των προϊόντων αλλά και για την αποφυγή των δυσάρεστων οσμών που προέρχονταν από αυτά.
Έτσι επιλέγεται ένας χώρος με απόσταση από τα υπόλοιπα κτίσματα που να προσφέρεται για την κάλυψη των παραπάνω αναγκών. Το κτίριο είναι εν μέρη υπόσκαφο ώστε να υπάρξει σταθερή θερμοκρασια στην αποθήκη. Χωρίζεται σε δύο δωμάτια: την αποθήκη ωρίμανσης και το εργαστήριο.
Προσφέρεται για την δημιουργία τυριών με παραδοσιακές τεχνικές ώστε να είναι δυνατόν να φέρει πιο κοντά τους ανθρώπους στην χειρονακτική εργασία.
Πηγές
-Νικήτα Χ.Μαρτζοπούλου (1985), ΚΤΗΝΟΤΡΟΦΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ: χωροταξία, περιβάλλον, βουστάσια, χοιροστάσια, Αθήνα, εκδ. – Γιαχούδη-Γιαπούδη
-Νίκος ΚατσαούνηςΔημήτριος Ζυρογιάννης (1989), ΓΕΝΙΚΗ ΖΩΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΑΥΤΟΠΟΙΗΣΗΣ ΙΠΠΟΕΙΔΩΝ, Αθήνα εκδ: Κυριακίδη Αφοί Α.Ε.
-Σωτήριος Γ. Τόντης (1995), ΖΩΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ, Θεσσαλονίκη εκδ: Ίδρυμα Ευγενίδου
-Ιωάννης Χατζημηνάογλου Δημήτρης ΛιαμάδηςΜ. Αυδή (2001), ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΖΩΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ, Θεσσαλονίκη εκδ: Γιαχούδη
-Ελληνική Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική, Τόμος έκτος, Θεσσαλία Ήπειρος, εκδ. Μέλισσα, 1995
