Δημόσιο-ιδιωτικό
Διάδραση σε ανενεργό χώρο.
Φοιτητές : Αλέξανδρος Φωτιάδης, Αλέξανδρος Πατσικός, Άγγελος
Κομνηνός
Επιβλέπων καθηγητής: Κώστας Μωραΐτης
Σύμβουλος καθηγητής: Παναγιώτης Βασιλάτος
Ε.Μ.Π. | Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία παρουσίασης : Μάρτιος 2012
Αντί σύντομης περιγραφής:
/Παράδοξο του συνόρου:
Δημιουργημένα από επαφές, τα σημεία διαφοροποίησης ανάμεσα
σε δύο σώματα είναι επίσης κοινά σημεία. Η σύζευξη και η διάζευξη είναι
αδιαχώριστες. Από τα δύο σώματα σε επαφή, ποιο κατέχει το σύνορο που τα
διακρίνει; Ούτε το ένα ούτε το άλλο. Δηλαδή κανένα; Η ομιλία του συνόρου,
δημιουργεί επικοινωνία όσο και διαχωρισμό και μάλιστα το όριο το θέτει απλώς
λέγοντας τι το διασχίζει, προερχόμενο από τον άλλο. Συναρθρώνει. Είναι επίσης
πέρασμα. Είναι το ''ενδιάμεσο''
ένας ''χώρος μεταξύ των δύο''.
Τρίτος τόπος, παιχνίδι διαδράσεων, κοιτάγματος και ανταμώματος, το σύνορο είναι
σαν κενό αφηγηματικό σύμβολο ανταλλαγών και συναντήσεων. Η αφήγηση με τις
ιστορίες διαδράσεων ευνοεί μια ''λογική της αμφισημίας''. ''Μεταστρέφει'' το
σύνορο σε σημείο διάβαση, τον ποταμό τον ''γυρίζει'' σε γέφυρα. Αφηγείται αντιστροφές και
μετατοπίσεις: η πόρτα που κλείνει είναι ακριβώς εκείνη που ανοίγουμε- ο ποταμός
εκείνος που δίνει ελεύθερο πέρασμα- το δέντρο εκείνο που σημαδεύει τα βήματα
μιας προέλασης- ο φράχτης, σύνολο διάκενων όπου γλιστρά η ματιά.
Michel de Certau, Επινοώντας την καθημερινή πρακτική
Η αφορμή
Η εικόνα του Λεκανοπεδίου με την πυκνή δόμηση και τη
δυσανάλογη κατανομή της αστικής επιφάνειας σε δημόσια και ιδιωτική, αποτέλεσε
την αφορμή της παρούσας εργασίας. Εντοπίσαμε για ακόμα μια φορά τη δεδομένη
πλέον ανάγκη επαύξησης και ανάδειξης του δημόσιου χώρου. Μια προϋπόθεση για την
επίτευξη αυτού του σκοπού είναι και η εύρεση εναλλακτικών τόπων και κατ' επέκταση
τρόπων κατασκευής για τη στέγαση των απαραίτητων λειτουργιών της πόλης που
προορίζονται για ιδιωτική χρήση μακριά από την επικρατούσα τάση για την
ανοικοδόμηση κάθε διαθέσιμης έκτασης του αστικού ιστού. Ως εναλλακτικούς τόπους
αναζητήσαμε υφιστάμενους ανενεργούς χώρους οι οποίοι δύναται να αποτελέσουν το
υπόβαθρο για τον επαναπροσδιορισμό της σχέσης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού.
Επιχειρήσαμε λοιπόν να αποδώσουμε στην πόλη έναν αμέτοχο χώρο επανασυστήνοντάς
τον ως ένα ζωντανό και θετικό τοπίο δράσεων και γεγονότων μέσα από μια διάδραση
δημόσιου και ιδιωτικού. Ο χώρος αυτός εντοπίζεται στη πόλη του Πειραιά, στην
Ακτή Δηλαβέρη του Μικρολίμανου και μεταξύ άλλων αποτελείται από: έναν
αναλημματικό τοίχο 23μ, ένα κενό οικόπεδο διαμορφωμένο κατά τη δεκαετία του '70
αποτέλεσμα μιας σειράς επιχώσεων και ένα ημιτελές μοντέρνο κτίσμα έργο του
αρχιτέκτονα Ιωάννη Λίαπη που εδώ και δεκαετίες παραμένει ανολοκλήρωτο και
εγκαταλελειμμένο.
Το κτήριο, από την ίδια του την ημιτελή συνθήκη, αποδίδει
μια γοητεία. Δεν είναι απλώς η αρχική του αρχιτεκτονική σύνθεση αλλά η εγγραφή
του χρόνου πάνω στα ήδη ολοκληρωμένα κομμάτια του. Τα γκραφίτι (μορφή
οικειοποίησης του χώρου), οι τούβλινοι τοίχοι που καταρρέουν, η διάβρωση των
υλικών, αλλά βέβαια και η εξαιρετική αρχιτεκτονική του ποιότητα, αποδίδουν μία
ατμόσφαιρα την οποία προσπαθήσαμε να συλλάβουμε και να εντάξουμε στη δική μας
σχεδιαστική εμπειρία.
Το σενάριο
Διακρίνουμε στο πολυσύνθετο τοπίο τρεις (3) βασικούς
χωρικούς συντελεστές, τον αναλημματικό τοίχο,
το επίπεδο της βάσης και το γιαπί . Ο αναλληματικός τοίχος θα
λειτουργήσει ως πλάτη για την «κρέμαση»
καθ' ύψος μια αστικής λειτουργίας με ιδιωτική χρήση. Προτείνεται η κατασκευή
στο + επίπεδο ενός αριθμού φοιτητικών
κατοικιών λαμβάνοντας υπόψη το πρόβλημα της στέγασης που αντιμετωπίζουν κάθε
χρόνο οι φοιτητές στην πόλη του Πειραιά και όχι μόνο. Δεδομένου επίσης της
προνομιακής θέσης του οικοπέδου (κεντρικότητα, θέα στη θάλασσα κτλ) θεωρήθηκε
σκόπιμη η επιλογή μιας λειτουργίας που παρότι προορίζεται για ιδιωτική χρήση δεν αποδίδει μόνιμη
κυριότητα. Τέλος οι φοιτητές θα εξασφαλίσουν τη ζωτικότητα του χώρου ολόκληρο
το 24ωρο.
Στο κουφάρι του μοντέρνου κτίσματος επιλέχθηκε να
τοποθετηθούν κάποιες συμπληρωματικές υποδομές των εστιών (Αναγνωστήριο,
εστιατόριο, αναψυκτήριο, αμφιθέατρο) που θεωρήσαμε ότι θα μπορούσαν να
αποκτήσουν έναν εντονότερο δημόσιο
χαρακτήρα λειτουργώντας ως αφορμές για τη χρησιμοποίηση του χώρου. Το
γιαπί αποτελεί πλέον έναν μεταβατικό χώρο με διπλή έννοια. Αφενός επιτελεί το ρόλο του επαναπροσδιορισμού της σχέσης δημόσιου
και ιδιωτικού καθώς ποιότητες του δημοσίου χώρου εισέρχονται στον ιδιωτικό και
αντίστροφα. Αφετέρου λειτουργεί ως ένας μηχανισμός αλλαγής επιπέδου δηλαδή ως
μία κλίμακα γεφύρωσης της υψομετρικής διαφοράς
ανάμεσα στο επίπεδο της
βάσης και σε αυτό του αστικού ιστού.
Η χωροθέτηση των εστιών στην άκρη του επιπέδου της βάσης
μεγιστοποιεί την διαθέσιμη οριζόντια επιφάνεια που προορίζεται για δημόσια
χρήση. Προτείνεται η κατασκευή μίας πλατείας, ενός ανοίγματος στην πυκνή δόμηση
της περιοχής. Έτσι το ισόγειο διατηρώντας το ρόλο του ως πεδίο κίνησης των
πεζών λειτουργεί ως γεννήτρια που πυροδοτεί τις εξελισσόμενες
κινήσεις που διατρέχουν κατά μήκος, κατά πλάτος και καθ' ύψος το οικόπεδο.
Το εργαλείο
Ψάχνοντας έναν τρόπο σχεδιασμού που θα προσαρμόζεται και θα
προσφέρει τις ποιότητες που επιθυμούμε σε κάθε έναν από τους χωρικούς
συντελεστές που περιγράψαμε καταλήγουμε στη δημιουργία μιας μονάδας η οποία θα
μεταλλάσσεται και θα συνδυάζεται με διάφορους τρόπους ανάλογα την περίπτωση. Ο
κάνναβος της μονάδας στήνεται στο 3.5x3.5. Το εξωτερικό της κέλυφος ποικίλλει
ως προς τη διαφάνεια του υλικού, φανερώνοντας, υποδηλώνοντας ή αποκρύπτοντας το
χώρο που περικλείει. Σημειώνεται ότι χρησιμοποιούνται και άλλα εργαλεία κατά
περίπτωση ωστόσο η μονάδα αποτελεί το ενοποιητικό στοιχείο των επεμβάσεων που
λαμβάνουν χώρα σε κάθε συντελεστή.
Τοίχος: Το ιδιωτικό
Οι φοιτητικές εστίες οργανώνονται ως επαναλαμβανόμενες
μονάδες κατοίκησης σε ένα
αλληλοεξαρτώμενο επιφανειακό σύστημα. Η στερέωση τους στον τοίχο γίνεται με τη
βοήθεια μεταλλικού σκελετού. Τα κενά
στην πλήρωση του σκελετού λειτουργούν ως υπαίθριοι χώροι συνάθροισης των
ενοίκων ενώ εξυπηρετούν τον εξαερισμό και τον ηλιασμό ολόκληρου του συστήματος.
Στο ανώτατο επίπεδο στην επαφή με την οδό Αλ.Παπαναστασίου δημιουργούμε
υπαίθριους δημόσιους χώρους, τα εποπτικά δωμάτια. Τα δωμάτια αυτά έχουν
συλλογικό χαρακτήρα, λειτουργώντας ως πλατώματα στην προέκταση του πεζοδρομίου,
ως τόποι συνάντησης που υποδέχονται τους περαστικούς προσφέροντας τους μια
εποπτική θέα στο θαλάσσιο μέτωπο. Παράλληλα το κατώτατο επίπεδο παραμένει
αδόμητο . Η Πιλοτή που δημιουργείται μεγιστοποιεί τον δημόσιο χώρο και παρέχει
την απαραίτητα ιδιωτικότητα στους ενοίκους.
Γιαπί: Το μεταβατικό
Είναι γενικά αποδεκτό ότι οποιαδήποτε μορφή επέμβασης
συνεπάγεται απώλεια κάποιων από τις αξίες που φέρει το κτήριο. Από την άλλη
πλευρά έχοντας ως δεδομένη τη νομοτελειακή δύναμη της φθοράς του χρόνου, η
απόφαση της μη επέμβασης και αυτή σταδιακά επιφέρει την απώλεια μέρους των
αξιών του κτηρίου ή ακόμη και την απώλεια του. Έτσι προχωράμε σε μια λογική
επέμβασης αναστρέψιμου χαρακτήρα που συνοψίζεται σε πέντε κινήσεις.
1. Εργασίες σωστικού και στερεωτικού χαρακτήρα με στόχο την
διατήρηση της εικόνας και της αίσθησης του γιαπιού.
2. Συνδυάζουμε την βασική μονάδα ώστε να προκύψουν
μεγαλύτεροι χώροι που προορίζονται για δημόσια χρήση. Οι παραγόμενοι χώροι
τοποθετούνται με λογικές ακολουθίες ώς παράσιτα στο ανενεργό κουφάρι.
3. Προχωράμε σε έναν υπερτονισμό των κλιμάκων και των ραμπών
μέσω ενός διαδρόμου που διατρέχει όλο το γιαπί ώστε να οριοθετήσουμε και να
διευκολύνουμε τις κινήσεις. Ο διάδρομος, αναλαμβάνει τη διανομή των κινήσεων σε
παρακείμενους σε αυτόν χώρους και στις κλίμακες που εξυπηρετούν καθ' ύψος τον
αρχιτεκτονικό περίπατο(Architectural promenade). Έτσι, κατά το μήκος του
συναντάει κανείς διασταυρώσεις, αλληλοτεμνόμενες κινήσεις, αντίθετες κατευθύνσεις.
Είναι χώρος τυχαίας συνάντησης, στιγμιαίας επαφής.
4. Προτείνεται μια νέα
εμπειρία θέασης στους χρήστες της πόλης. Κατά τη διάρκεια της ανάβασης
υπάρχει ένα είδος προσθετικής θέασης των πραγμάτων .Διαμορφώνουμε καθιστικά
έτσι ώστε σε κάθε ενδιάμεσο σημείο - στάση, η οπτική εντύπωση να εμπλουτίζεται
συγκριτικά με την προηγούμενη θέση.
5. Η φύση που έχει εδώ και χρόνια έχει επιτεθεί στο κτήριο
δεν διατηρείται αλλά ανακατασκευάζεται ως ένα φυσικό ανάλογο με την βοήθεια
μεγάλων φυτεμένων δοχείων. Το γιαπί μετατρέπεται σε ένα κατακόρυφα οργανωμένο
πάρκο που φιλοξενεί το άγριο, το καλλιεργημένο και το οικείο.
Βάση: Το δημόσιο
Γίνεται μια προσπάθεια δημιουργίας ενός τεχνοφυσικού τοπίου που θα μορφοποιήσει το κενό σε αστικό πυκνωτή. Διαμορφώνουμε την
πλατεία σε επίπεδα με μικρή υψομετρική διαφορά. Διασπώντας την αόριστη
επιπεδότητα της βάσης επαναφέρουμε την ανθρώπινη κλίμακα και σηματοδοτούμε
χώρους για τους διάφορους χρήστες. Οι αποδομημένες μονάδες συμπληρώνουν τον
υπαίθριο χώρο λειτουργώντας ως καθιστικά και εργαλεία προσανατολισμού. Τέλος το
υγρό στοιχείο χρησιμοποιείται για
λειτουργικούς και συμβολικούς λόγους. Ξεκινώντας από την <<μύτη>>
του αμφιθεάτρου τοποθετείται μια δεξαμενή νερού επαναφέροντας την σχέση
αιώρησης του μπετονένιου όγκου πάνω από το ρευστό υπόβαθρο (πρίν τις επιχώσεις
το αμφιθέατρο αιωρούταν πάνω από την θάλασσα). Ένα δίκτυο μικρότερων
δεξαμενών και <<πράσινων>>
σχισμών που αντιμάχονται την άσφαλτο της
επίχωσης ορίζουν πορείες και στάσεις.
