Ανάπλαση, Αποκατάσταση Ανενεργού
Λατομείου με χωροθέτηση χρήσεων Τουρισμού, Αναψυχής και Περιβαλλοντικής
Εκπαίδευσης
Στόχος της διπλωματικής μας
εργασίας, υπήρξε η αναβίωση του ανενεργού μεταλλείου Αμιάντου, με τρόπους που
να αναδεικνύουν την ιδιαιτερότητα του τόπου και την ιστορία του.
Φοιτήτριες: Θεοδώρου Έλενα,
Χαρτούπαλλου Άννα
Επιβλέποντες Καθηγητές: Γεώργιος
Πατρίκιος, Κωστής Κεβεντζίδης, Δημήτρης Λουκόπουλος
Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης
Ημερομηνία Παράδοσης: Νοέμβριος
2013
Η
περιοχή μελέτης μας βρίσκεται στο ορεινό σύμπλεγμα Τρόοδος, στην Κύπρο.
Αποτελεί ανενεργό λατομείο Αμιάντου, από όπου προέρχεται και η ονομασία του,
και βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από την κορυφή του Ολύμπου. Η οροσειρά του
Τροόδους φιλοξενεί μεγάλες δασικές εκτάσεις και πλούσια χλωρίδα, αποτελώντας το
Εθνικό Δασικό Πάρκο. Λόγω του φυσικού περιβάλλοντος, του κλίματος και της
πολιτιστικής κληρονομιάς, το Τρόοδος αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης περιηγητών
και τόπο αναψυχής.
Όσον αφορά την ιστορία του
αμιάντου, η οργανωμένη παραγωγή ξεκίνησε το 1904 στο σημερινό χώρο του
μεταλλείου, όταν βρέθηκαν χρήσεις που αξιοποιούσαν τις φυσικές του ιδιότητες.
Μέχρι το 1950 η εξόρυξη γινόταν χειρονακτικά, με σχεδόν απόλυτη εξάρτηση από
την απασχόληση μεγάλου αριθμού εργατών, ενώ στη συνέχεια με την μηχανοποίηση
του μεταλλείου και τη λειτουργία εννιαόροφου εργοστασίου το 1963 το εργατικό
δυναμικό μειώθηκε έχοντας ως επακόλουθο τη σταδιακή ερήμωση της κοινότητας. Από
τις εξορύξεις καταστράφηκαν 330 εκτάρια
κρατικού δασούς.
Το βόρειο τμήμα του μεταλλείου
αποτελεί το χωριό. Οι περισσότερες κατοικίες ήταν προσωρινά καταλύματα που στη
συνέχεια μετεξελίχθηκαν σε μόνιμες κατοικίες αναπτύσσοντας έτσι μια κοινότητα
με σχολείο, νοσοκομείο, φούρνο, εκκλησία και καταστήματα. Ενώ το νότιο τμήμα
του μεταλλείου, αποτελούσε το χώρο εξόρυξης του μεταλλεύματος και επεξεργασίας
του. Ο εναέριος σιδηρόδρομος μήκους 30 χιλιομέτρων εξυπηρετούσε τη μεταφορά του
μεταλλεύματος με βαγόνια στις αποθήκες της Λεμεσού, όπου γινόταν και η εξαγωγή
του.
Οι εξορύξεις προκάλεσαν τεράστια
περιβαλλοντικά προβλήματα με κυριότερα,
την καταστροφή του φυσικού πευκοδάσους και τη ρύπανση από την παρουσία ινών
αμιάντου. Έκδηλες ήταν και οι επιπτώσεις στην υγεία των γύρω κατοίκων και εν γένει,
σε κάθε μορφή ζωής της περιοχής(χλωρίδα, πανίδα).
Σήμερα ανήκει στη δικαιοδοσία του
Τμήματος Δασών, το οποίο έχει ξεκινήσει το έργο αναδάσωσης, ενώ αποτελεί
απαγορευμένη περιοχή λόγω της επικινδυνότητας του αμιάντου.
Το κράτος για ανάδειξη της
περιοχής προτίθεται να προβεί στη δημιουργία τελεφερίκ με αφετηρία τον Κάτω
Αμίαντο και να καταλήγει στο Τρόοδος, και ταυτόχρονα στη δημιουργία τεχνητής
λίμνης στο σημείο του κρατήρα για τις ανάγκες υδροδότησης. Ψάχνοντας ταυτόχρονα
και τη γύρω περιοχή διαπιστώσαμε πως υπάρχει ανάγκη ενός πιο οργανωμένου
δικτύου παρεμβάσεων που θα ενισχύει τον τοπικό χαρακτήρα του κέντρου του
Τροόδους και της ευρύτερης περιοχής.
Οι βασικές μας επιδιώξεις υπήρξαν
αρχικά η αναβίωση της περιοχής με τρόπους που να αναδεικνύουν την ιδιαιτερότητα
του τόπου και την ιστορία, η αφύπνιση
των κατοίκων της περιοχής αλλά και του ευρύτερου πληθυσμού της Κύπρου
και η πληροφόρηση του κοινού για την ιστορία του μεταλλείου.
Με γνώμονα πάντα την εξέλιξη από
ανενεργό λατομείο σε δυναμικό χώρο με νέες χρήσεις, και τον σεβασμό στο τοπίο,
πρωταρχικός μας στόχος ήταν η σύνδεση των τριών περιοχών, δηλαδή η ανάδειξη του τριπόλου χωριού-
λίμνης- βιομηχανιών.
Θεωρούμε δεδομένο ότι οι
κατοικίες του χωριού αποκαθίστανται και μετατρέπονται σε ξενώνες φιλοξενίας,
στο κρατήρα του μεταλλείου δημιουργείται τεχνητή λίμνη, όπως προβλέπεται, και
τα βιομηχανικά κτίρια διατηρούνται ως κελύφη και μετατρέπονται σε ένα είδος
ανοικτού μουσείου. Παράλληλα τοποθετούμε ένα νέο κτίριο μουσείου σε συνδιαλλαγή
με τα κτίρια-κελύφη των παλαιών βιομηχανιών. Προσθέτουμε ένα ερευνητικό κέντρο
γιατί θεωρούμε ότι είναι μια χρήση που σχετίζεται με τον περιβάλλοντα χώρο του
μεταλλείου και θα προσφέρει ανάπτυξη στη περιοχή, ολοκληρώνοντας έτσι ένα
σενάριο που θα αποτελεί πόλο έλξης προσφέροντας στον επισκέπτη διαμονή, αναψυχή
και περιβαλλοντική ενημέρωση.
Βασικό εργαλείο για τις
πρώτες χαράξεις υπήρξε η διαμόρφωση
διαδρομών εναέριων και επίγειων, που συνδυάζουν την έρευνα, την επίσκεψη, την
παρατήρηση και τον περίπατο. Η εναέρια πορεία συνδέει το χωριό του Κάτω Αμιάντου,
με το λατομείο του Πάνω Αμιάντου και στη συνέχεια με το Τρόοδος. Η επίγεια
σύνδεση των τριών περιοχών αποτελεί μια περιπατητική πορεία που έχει ως
αφετηρία το χωριό, διατρέχει το κομβικό σημείο των τριών περιοχών και
καταλήγει, μέσο της λίμνης στο μουσείο.
Διαμορφώνουμε διαδρομές, που είτε
ακολουθούν το ανάγλυφο του εδάφους(φυσικές), είτε κάποιες βασικές χαράξεις.
Λόγω των μεγάλων αποστάσεων κρίνεται απαραίτητη η δημιουργία ενδιάμεσων στάσεων
και πλατωμάτων.
Θεωρείται σημαντική η δημιουργία
πλατειών με διαφορετικό χαρακτήρα στις τρείς περιοχές έτσι ώστε να αποκτήσει η
κάθε μια σημείο συγκέντρωσης. Παρ' όλη τη σύνδεσής τους, η κάθε πλατεία έχει τη
δική της ιδιαιτερότητα λόγω της χρήσης της. Τοποθετούμε έτσι μια πλατεία στο
χωριό, μία στο κομβικό σημείο όπου βρίσκεται το τελεφερίκ και το κέντρο
έρευνας, μία στην περιοχή της λίμνης και τέλος, μια στις βιομηχανίες. Κατά το
σχεδιασμό προκύπτουν τραπεζοειδή σχήματα.
Τοποθετούμε ένα χώρο στάθμευσης
κοντά στο χωριό, σε σημείο που δεν χρειάζεται να επέμβουμε στο ανάγλυφο, σε ήδη
υπάρχον πλάτωμα, ορίζοντάς το με δενδροφυτεύσεις. Έναν κοντά στο ερευνητικό και
ένα στην λίμνη.
Διαμορφωμένες πορείες οδηγούν τον
επισκέπτη από το χωριό στην πλατεία, η οποία μας διανέμει στο ερευνητικό κέντρο
και στο τελεφερίκ. Η κατεύθυνση προς το ερευνητικό κέντρο αποτελεί τη βασική
περιπατητική διαδρομή.
Το ερευνητικό κέντρο
- Απευθύνεται σε
περιβαλλοντολόγους, γεωλόγους και δασολόγους στο πλαίσιο μιας μόνιμης έρευνας
που μελετά την εξέλιξη της αναδάσωσης στην κατεστραμμένη περιοχή. Ενισχύουμε το
χωροταξικό μας πρόγραμμα καθώς θεωρούμε ότι υπάρχει συνεργασία με τα αντίστοιχα
τμήματα στα πανεπιστήμια Λευκωσίας και Λεμεσού.
- Οι αίθουσες διαλέξεων
προσφέρονται τόσο για διαλέξεις φοιτητών πλαίσιο του πανεπιστημίου όσο και σε
ευρύ φάσμα ερευνητών της Κύπρου και διεθνώς.
- Ταυτόχρονα στα κτίρια μόνιμης
έρευνας θα γίνεται αποθήκευση-συντήρηση σπερμάτων όλων των σπάνιων φυτών της
Κύπρου σε ειδικούς ψυκτικούς θαλάμους (Τράπεζα Σπερμάτων).
Με τη συνύπαρξη των δύο
κτιρίων στην πλατεία ενισχύουμε το ρόλο της ως κόμβο κινήσεων. Παρόλο
που και τα δύο κτίρια έχουν κοινή εκτόνωση, στην πλατεία χαρακτηρίζονται από
σχετική αυτονομία.
Ο σχηματισμός της πλατείας
ορίζεται από τις εναέριες γραμμές του τελεφερίκ, και το ίδιο το γραμμικό κτίριο
του ερευνητικού κέντρου, του οποίου ο κτιριακός όγκος τοποθετείται στο νότιο
τμήμα της με σκοπό να θέσει όριο. Η βασική διαδρομή ακολουθεί τη γραμμή του
κτιρίου ώστε ο επισκέπτης να βιώνει το κτίριο αλλά και το μεταλλείο κατά την
κατάβασή του σε χαμηλότερες στάθμες.
Γενικά, η σύνθεση του κτιριακού
όγκου του ερευνητικού κέντρου διαδραματίζεται σε διαφορετικές στάθμες
διαχωρίζοντας τις λειτουργίες σε τμήματα, με τις χαράξεις να ακολουθούν το
ανάγλυφο του εδάφους.
Υπάρχουν τρείς διακριτοί όγκοι,
- μια πτέρυγα, συνεπίπεδη της
πλατείας, την οποία αποτελούν ο χώρος της υποδοχής, το καφέ και το αμφιθέατρο,
- η βιβλιοθήκη σε χαμηλότερη
στάθμη, ογκοπλαστικά λειτουργεί ως κόμβος για τη σύνδεση με το χαμηλότερο όγκο
των εργαστηρίων.
Τοποθέτηση ενός πυρήνα που
συνδέει τη στάθμη της πλατείας με τη στάθμη των εργαστηρίων και της
βιβλιοθήκης. Πάνω στον πυρήνα κλειδώνουν τα εργαστήρια με τη βιβλιοθήκη. Ο
πυρήνας τοποθετείται για γρήγορο κατέβασμα ενώ συντοχρόνως υπάρχει μια δεύτερη
διαδρομή που αναρτάται στην πρόσοψη του ερευνητικού κέντρου και αποτελεί μια
σταδιακή περιπατητική πορεία. Στην κατάβαση της πορείας, δημιουργείται ένας
μικρός αμφιθεατρικός χώρος διαλέξεων.
Διαμορφώνουμε φυσικά μονοπάτια
περιμετρικά της λίμνης, πάνω στα οποία αρθρώνονται διάφορα μικρά πλατώματα. Ως
στάσεις τόσο για περιπατητές όσο και για ψαράδες. Στην κατάληξή τους, βρίσκουμε ένα
παρατηρητήριο σε ψηλό σημείο από όπου μπορούμε να δούμε τον υδροβιότοπο.
Διατηρούμε ένα κομμάτι της λίμνης ανέπαφο, έτσι ώστε στο μέλλον να μπορέσει να
αναπτυχτεί υδροβιότοπος.
