Σχολή Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο Τήνου
Κτήριο εκπαίδευσης και μαθητείας στην τέχνη του μαρμάρου.
Σπουδαστές: Καραχάλιος Σωτήρης, Μπελεμέζη Λουίζα-Μαρία
Επιβλέποντες καθηγητές: Αγγελής Γιώργος, Τσιράκη Σοφία
Σύμβουλος καθηγητής: Κώστας Μωραίτης
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών ΕΜΠ
Ημερομηνία παρουσίασης: Οκτώβριος 2015
Το νησί της Τήνου έχει βαθιά καλλιτεχνική παράδοση, καθώς
από αυτό κατάγονται και συνδέονται στενά μεγάλοι Έλληνες καλλιτεχνές, όπως ο
Γιαννούλης Χαλεπάς, ο Νικόλαος Γύζης, ο Νικηφόρος Λύτρας, ο Δημήτρης Φιλιππότης
κ.ά. Αυτό, ωστόσο, στο οποίο οφείλει τη μοναδικότητά και τη φήμη του το νησί,
είναι η πλειάδα αγνώστων μαρμαροτεχνιτών αλλά και μαστορών, οι οποίοι στο
πέρασμα των χρόνων συγκροτούν στο σύνολο τους μια ανεκτίμητη ανώνυμη λαϊκή τέχνη
για το νησί.
Η ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΠΥΡΓΟΣ
Στην περιοχή του Πύργου λειτουργεί σήμερα το
Προπαρασκευαστικό Σχολείο Καλών Τεχνών Πανόρμου, σκοπός του οποίου είναι η
επαγγελματική κατάρτιση των σπουδαστών στη μαρμαροτεχνία και η προπαρασκευή
αυτών για συνέχιση των σπουδών τους στην Ανώτατη Σχολή των Καλών Τεχνών.
Στη σχολή διδάσκεται το βασικό μάθημα του μαρμάρου, που
απαιτεί τις περισσότερες ώρες μαθημάτων, συμπληρωματικά με το οποίο τα παιδιά
διδάσκονται γλυπτική (σε πηλό), ζωγραφική (χρώμα και σχέδιο), γραμμικό σχέδιο
και ιστορία τέχνης. Το μάθημα του μαρμάρου είναι καθημερινό και γίνεται στο
κεντρικό εργαστήρι μαρμάρου, το οποίο βρίσκεται αποκομμένο από τα άλλα
εργαστήρια της υπάρχουσας σχολής.
Η παρουσία της Σχολής στο πέρασμα των χρόνων έχει συμβάλλει στην τόνωση του καλλιτεχνικού χαρακτήρα του
νησιού και ιδιαίτερα στην ανάδειξη της χαρακτηριστικής και μοναδικής ταυτότητας
του ως η γενέτειρα της τέχνης του μαρμάρου. Επιπλέον ενισχύεται, μέσω της
σχολής, η χειροτεχνική και χειρωνακτική
εργασία εν γένει, η οποία δυστυχώς στις ημέρες μας τείνει να εκλείψει.
Θέτοντας, τέλος, τη σχολή στο κέντρο της πνευματικής, δημιουργικής αλλά και
οικονομικής ανάπτυξης για την τοπική κοινωνία του νησιού ισχυροποιείται η θέση
του καλλιτέχνη-τεχνίτη και η αξία της τέχνης του κόντρα σε μια εποχή πλήρους
τυποποίησης και ομογενοποίησης του καλλιτεχνικού έργου και πρωτοκαθεδρίας της μαζικής παραγωγής.
Η ΤΗΝΟΣ ΤΟΥ ΜΑΡΜΑΡΟΥ
Η ανάπτυξη της μαρμαροτεχνίας στην Τήνο έχει ως βασική
προϋπόθεση την ύπαρξη της πρώτης ύλης του μαρμάρου στο νησί.
Οι μαρμαροφόρες περιοχές, τα λατομεία του λευκού μαρμάρου,
τα λατομεία του διάσημου πράσινου μαρμάρου της Τήνου, τα σχιστήρια καθώς και οι
προβλήτες φόρτωσης/εκφόρτωσης, κάνουν σαφή την έντονή παρουσία του υλικού στο
νησί και κυρίως στη περιοχή της Έξω Μεριάς, στο
βορειοδυτικό τμήμα του νησιού. Τα Έξω Μέρη, αν και απομακρυσμένα από το
διοικητικό κέντρο της Χώρας, αναπτύσσονται γύρω από ένα δευτερογενές και
παράλληλο πολιτιστικό κέντρο, αυτό του Πύργου. Έτσι έχουμε μια πρωτογενή,
σχεδόν αρχετυπική, σχέση των Εξωμεριτών με το μάρμαρο, διαμορφώνοντας ένα
συμπαγή κορμό τεχνιτών που ξεκινά από λατόμους και πελεκάνους και καταλήγει σε
μαρμαροτεχνίτες και μαρμαρογλύπτες.
ΠΥΡΓΟΣ ΚΑΙ ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑ
Ο Πύργος σήμερα αποτελεί ένα ζωντανό κέντρο τέχνης, με
μεγαλύτερη ίσως εμβέλεια από αυτό της Χώρας. Ο ίδιος ο οικισμός αποτελεί ένα
ανοιχτό μουσείο, έναν υπαίθριο περίπατο στην τέχνη του μαρμάρου, καθώς από άκρη
σε άκρη, ξεκινώντας από τα παιδικά χαράγματα στις πλακοστρώσεις και τα
χαρακτηριστικά υπέρθυρα, και φτάνοντας στα ολόσωμα γλυπτά του Νεκροταφείου και
τα μαρμάρινα καμπαναριά, αποτυπώνεται η βαθιά ρίζα της τέχνης του μαρμάρου στον
τόπο. Αναγνωρίζουμε, επομένως, ένα δίκτυο χώρων πολιτισμού με αναφορά στο
μάρμαρο αλλά και την τέχνη εν γένει.
Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΟΙΚΙΣΜΟΥ
Παρατηρώντας τη δομή του τηνιακού τοπίου, αναγνωρίσαμε τα
παράλληλα και αλληλοσυμπληρωματικά συστήματα που το συνθέτουν. Το τοπίο αυτό
γεννιέται από το βραχώδες, ορεινό έδαφος της Τήνου, το οποίο χαρακτηρίζεται από
τις απότομες πλαγιές και τις έντονες υψομετρικές εναλλαγές. Οι ξερολιθιές,
αποτελούν το σύστημα το οποίο συμπληρώνει αλλά και συμπληρώνεται από τη
μορφολογία του εδάφους Στο διμερές σύστημα που παράγεται, προσαρμόζεται το
συμπαγές δομικό στοιχείο του οικισμού και
ολοκληρώνεται από τις ανθρώπινες, χειροποίητες επεμβάσεις των κελιών και
των περιστεριώνων, δημιουργώντας έτσι ένα άρρηκτο και συνεκτικό σύστημα.
Συγκεκριμένα, ο οικισμός του Πύργου έχει γραμμική διάταξη
σχήματος S με έναν κεντρικό, στενό δρόμο, που τον διασχίζει από άκρη σε άκρη.
Αυτός ο δρόμος, αποτελεί τη ραχοκοκκαλιά του οικισμού, στην οποία, εντούτοις,
αναγνωρίζουμε ένα σημείο παύσης, μια ασυνέχεια, στη στροφή του οικισμού στην
περιοχή της Σχολής και του Μουσείου. Το δομικό ίχνος του S διακόπτεται από μια
περιοχή κενού. Σε αυτή την περιοχή επιλέγουμε το χώρο οργάνωσης και τοποθέτησης
του θέματος μας. Η επιλογή αυτή εξυπηρετεί τόσο την ανάδειξη και τη συνέχεια
του κεντρικού άξονα όσο και και τη σύνδεση ανάμεσα στον οικισμό και τον πυρήνα
Σχολής-Μουσείου, τονίζοντας τη σχέση τους, πραγματική και συμβολική, ως σύνδεση
του παλιού με το νέο, της παράδοσης με το σήμερα.
Η ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ
Η κεντρική ιδέα συγκροτήθηκε κατά την συνθετική διαδικασία
μέσα από μια σειρά μικρότερων παραμέτρων και ιδεών που σχετίζονται με τη σειρά
τους τόσο με τη δομή και τα στοιχεία του τοπίου όσο και με τη φύση και την
ιδιαιτερότητα του ίδιου του θέματος και της λειτουργίας την οποία καλούμαστε να
στεγάσουμε.
Ο χαρακτήρας της Σχολής
Η Σχολή πρέπει να προσφέρει στο σπουδαστή τη γνώση του
μαρμάρου σε καλλιτεχνική, επιστημονική και τεχνική βάση, δίνοντας του τη
δυνατότητα να ακολουθήσει πολλαπλές κατευθύνσεις στο δρόμο της ενασχόλησής του
με την τέχνη αυτή. Επιπλέον δίνεται
έμφαση στον έντονα
εργαστηριακό/εργοταξιακό χαρακτήρα, το οποίο αποτελεί βασικός κατευθυντήριος
άξονα για την εκπαιδευτική λειτουργία της Σχολής. Το εκπαιδευτικό μοντέλο της
Σχολής πρέπει να βασίζεται στη μαθητεία, στην ουσιαστική σχέση
σπουδαστή-δασκάλου, με βάση τη σχέση αρχιτεχνίτη-μαθητευόμενου. Ο εκπαιδευτικός
χαρακτήρας ενός τέτοιου είδους Σχολής οφείλει να συνδυάσει, κατά την γνώμη μας,
τη θεωρία με την πράξη και να τονίσει τη συμπληρωματική σχέση χεριού και
μυαλού.
Η ανάδειξη του μονοπατιού καθόλο το μήκος του από το τέλος
του οικισμού έως και το νέο Μουσείο Μαρμαροτεχνίας με σημειακές επεμβάσεις ως
διασπορά του υπάρχοντος οικισμού, καθώς και η βασική εκτόνωση του σε ένα νέο
κέντρο-στάση αποτέλεσε καίριας σημασίας απόφαση για τη συνθετική συγκρότηση του
θέματος μας. Τοποθετηθήκαμε επομένως, πάνω στη «στροφή» του τοπίου με μια
βασική χειρονομία, η οποία λειτουργεί ως
τεχνητή «κόντρα» στις εξωστρεφείς φυσικές δυνάμεις του βράχου. Έτσι,
δημιουργήσαμε έναν εσωστρεφή κεντρικό χώρο αναφοράς, τον οποίο διαπερνά το
κεντρικό μονοπάτι, που σε όλο το μήκος του οργανώνεται και καθορίζεται από το
σκληρό βραχώδες, φυσικό νεύρο.
Συνθετικές αποφάσεις
Θέσαμε, επομένως, ως στόχο από πολύ νωρίς τη δημιουργία ενός
εσωστρεφούς πυρήνα όπου το βασικό εργαστήριο του μαρμαράδικου και ο υπαίθριος
χώρος αναφοράς του θα αποτελούν το κέντρο της σύνθεσης. Περιμετρικά από αυτό
αναπτύσσονται τα υπόλοιπα εργαστήρια, τα οποία λειτουργούν συμπληρωματικά στο
βασικό εργαστήρι, το οποίο λειτουργεί σε κεντρική θέση ως «στροφέας». Έτσι, με
τα εργαστήρια σε περιμετρική ανάπτυξη σχήματος Γ διαμορφώνεται ο βασικός
υπαίθριος χώρος εργασίας και αναφοράς της Σχολής.
Ο χώρος του μαρμαράδικου εκφράζεται με μια κατακόρυφη
πυργοειδή μορφή, η οποία αναπτύσσεται σε διαφορετικά πατάρια καθ΄ ύψος, τα
οποία εξυπηρετούν το καθένα και από ένα έτος της σχολής. Η επικοινωνία αυτών
εξασφαλίζεται κατακόρυφα μέσω του καθ' ύψος κενού το οποίο επιτρέπει το
«ζύμωμα» και την αλληλο-εκπαίδευση των φοιτητών μεταξύ τους. Επιπλέον, ο χώρος
του μαρμαράδικού επικοινωνεί εσωτερικά (θερμαινόμενα) με τα υπόλοιπα εργαστήρια
καθώς αυτό είναι απαραίτητο στην συν-εργασία των εργαστηρίων μεταξύ τους και εν
γένει στην ομαλή λειτουργία της Σχολής.
Τέλος, η κατακόρυφη «τρύπα» του μαρμαράδικου εξυπηρετεί
επαρκώς στη μεταφορά και την κίνηση των μαρμάρων στο εσωτερικό του και μεταξύ
των παταριών μέσω ενός κατάλληλα αναρτημένου γερανού (τύπου monorail) από την
οροφή. Η υπαίθρια μετακίνηση των μαρμάρων στην αυλή καθώς και η είσοδος αυτών
στο μαρμαράδικο επιτυγχάνεται από τον βασικό εξωτερικό γερανό του θέματος, ο
οποίος είναι τοποθετημένος κοντά στο επίπεδο του ασφαλτοστρωμένου δρόμου και
επάνω σε μια πλατφόρμα εναπόθεσης μαρμάρων.
