Δίκτυο Σημειακών Παρεμβάσεων στις Αλυκές Λάρνακας
Τρεις Εποχιακές Διαδρομές.
Φοιτητής: Μιχάλης Πιρόκκας
Επιβλέπων: Πάνος Δραγώνας
Πανεπιστήμιο Πατρών, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία Παρουσίασης: Ιούνιος 2012
Η πρόταση αποτελεί συνδυασμό τριών εποχιακών διαδρομών, οι
οποίες λαμβάνοντας υπόψιν τα χαρακτηριστικά κάθε περιόδου οδηγούν τον επισκέπτη
σε σημαντικά σημεία για την κάθε περίοδο. Στόχος της πρότασης είναι διατηρώντας
τα χαρακτηριστικά των τριών περιόδων ο άνθρωπος να ενταχθεί αρμονικά στον
βιότοπο.
Οι αλυκές Λάρνακας βρίσκονται στα νοτιοδυτικά της πόλης της
Λάρνακας. Είναι το δεύτερο μεγαλύτερο από τα τέσσερα παράκτια αλοφυτικά
υγροτοπικά συστήματα στην Κύπρο. Η μοναδικότητα της περιοχής ενισχύεται από το
γεγονός ότι περιλαμβάνει την μοναδική υπερ-αλμυρή λίμνη της Κύπρου, την Αλυκή.
Το οικοσύστημα των αλυκών έχει ενταχθεί στο Δίκτυο "Φύση 2000" ενώ η
Μεγάλη Λίμνη (Αλυκή), από το 2001, έχει συμπεριληφθεί στον κατάλογο των
Υγροβιότοπων Διεθνούς Σημασίας σύμφωνα με τις πρόνοιες της συνθήκης Ramsar.
Η Αλυκή αποτελούσε σημαντική πηγή
αλατιού για την Κύπρο μέχρι το 1980, όταν και σταμάτησε η παραγωγή αλατιού λόγω
της μόλυνσης του οικοτόπου από τις γειτονικές αστικές υποδομές. Επειδή η Μεγάλη
Λίμνη δεν αποτελεί αποικία αποδημητικών πτηνών αλλά μόνο μια στάση, ο χρόνος
μπορεί να διαιρεθεί σε 3 περιόδους. Η 1η περίοδος διαρκεί από τον Δεκέμβριο
μέχρι τον Μάρτιο, η δεύτερη από τον Απρίλιο έως το Μάιο και από τον Οκτώβριο
έως τον Νοέμβριο. Η τρίτη από τον Ιούνιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο. Κοινό
χαρακτηριστικό και των τριών περιόδων είναι το γεγονός ότι ο άνθρωπος μοιάζει
να είναι ανεπιθύμητος καθώς δεν υπάρχει κατάλληλος χώρος και μέσα πρόσβασης
προς τον βιότοπο. Στόχος της πρότασης είναι διατηρώντας τα χαρακτηριστικά των
τριών περιόδων ο άνθρωπος να ενταχθεί αρμονικά στο βιότοπο.
Η πρώτη διαδρομή, η οποία είναι
και η μεγαλύτερη είναι ενεργή μεταξύ Δεκεμβρίου και Μαρτίου, ενώ ένα μέρος της
διαδρομής είναι ενεργό κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Η συγκεκριμένη χρονική
περίοδος χαρακτηρίζεται από μεγάλη συγκέντρωση πτηνών, έτσι η διαδρομή
εστιάζεται στην πτηνοπαρατήρηση. Η δεύτερη εποχιακή διαδρομή είναι ενεργή κατά
τη διάρκεια του Οκτωβρίου, του Νοεμβρίου, του Απριλίου και του Μαίου και μπορεί
να γίνει με πλωτά μέσα αφού η απουσία των πτηνών επιτρέπει την είσοδο του
επισκέπτη στο νερό. Η τρίτη εποχιακή διαδρομή αποκαλύπτεται λόγω της εξάτμισης
του νερού. Είναι ενεργή από τον Ιούνιο μέχρι και τον Σεπτέμβριο και αποτελεί
επέκταση της πρώτης διαδρομής. Η διαδρομή σχηματίζεται εντός της υδατικής
λεκάνης με την τοποθέτηση πετρών και αποκαλύπτεται κατά τη διάρκεια της θερινής
περιόδου, την εποχή της συγκομιδής αλατιού. Αυτή είναι η διαδρομή που οδηγεί
στις αλυκές, εκεί οι επισκέπτες μπορούν να παρακολουθήσουν την αναβίωση της συγκομιδής
αλατιού.
Πρώτο σημείο επέμβασης αποτελεί ο
πύργος που τοποθετείται στην έναρξη της διαδρομής. Λόγω θέσης και μεγέθους
λειτουργεί ως "κράχτης" της επέμβασης καθώς προσκαλεί τον επισκέπτη
στον βιότοπο. Ο ρόλος του στην λειτουργία των διαδρομών είναι αρκετά σημαντικός
καθώς σηματοδοτεί την έναρξη της επέμβασης, προσκαλεί με την παρουσία του τον
κόσμο ενώ προσφέρει θέες σε σημαντικά σημεία της ευρύτερης περιοχής. Μέσα από
τις συγκεκριμένες θέες ο επισκέπτης μπορεί να αντιληφθεί την σημασία της επέμβασης
και γενικότερα την σημασία του υγροτόπου για την πόλη της Λάρνακας.
Μετά τον πύργο και ακολουθώντας
την προτεινόμενη διαδρομή συναντάμε την ξύλινη αποβάθρα. Η αποβάθρα αποτελεί
την έναρξη της δεύτερης εποχιακής διαδρομής και αν βρισκόμαστε στον Οκτώβριο,
τον Νοέμβριο, τον Απρίλιο ή τον Μάιο, οι επισκέπτες προμηθεύονται κανό. Η
συγκεκριμένη διαδρομή μπορεί να γίνει με πλωτά μέσα αφού η απουσία των πτηνών
κατά την διάρκεια των συγκεκριμένων μηνών επιτρέπει την είσοδο του επισκέπτη
στο νερό. Η αποβάθρα φέρει τρεις κατασκευές στο εσωτερικό της που σχετίζονται
με το νερό και την αυξομείωση του επιπέδου της στάθμης του. Οι δύο κύριες
στάσεις της διαδρομής αυτής, τοποθετούνται στις περιοχές όπου η τοπογραφία
επιτρέπει την εύκολη είσοδο και έξοδο του κανό από το νερό. Μέρος της δεύτερης
εποχιακής διαδρομής αποτελεί και ένας αριθμός από πλωτές στάσεις, οι οποίες
τοποθετούνται εντός της υδατικής λεκάνης. Οι συγκεκριμένες στάσεις ορίζουν την
πορεία που πρέπει να ακολουθηθεί από το κανό έτσι ώστε ο επισκέπτης να μην ενοχλεί
τα πτηνά και να καταστρέφει τα αλόφυτα. Αν δεν βρισκόμαστε στους μήνες που
ενεργοποιούν την πλωτή διαδρομή συνεχίζουμε στην πρώτη εποχιακή διαδρομή. Στην
πορεία συναντάμε το Τέμενος Χαλά Σουλτάν όπου η διαδρομή μας δίνει την επιλογή
αν θέλουμε να το επισκεφθούμε.
Μετά το Τέμενος συναντάμε τη
γέφυρα πτηνοπαρατήρησης σε μια περιοχή όπου οι τεχνητές νησίδες ενισχύουν το
ενδιαίτημα, γεγονός που αυξάνει τον πληθυσμό των πτηνών στην συγκεκριμένη
περιοχή. Η γέφυρα είναι κατασκευασμένη από ξύλινα πανέλα τα οποία αλλοιώνουν
την ανθρώπινη φιγούρα μόλις ο άνθρωπος μπει σε αυτή καθώς η αυξημένη κίνηση
ανθρώπων στην περιοχή αναμένεται να ενοχλεί τα πτηνά. Οι μονάδες που
τοποθετούνται στο πάνω μέρος μπορούν να συρθούν προς τα πάνω δημιουργώντας ένα
μεγαλύτερο άνοιγμα, ενώ το τρίτο σκέλος το οποίο βρίσκεται στο κάτω μέρος
μπορεί να περιστραφεί δημιουργώντας ένα εξωτερικό κάθισμα. Αν οι συνθήκες το
επιτρέπουν (μειωμένη συγκεντρωση πτηνών), τότε ο επισκέπτης μπορεί να καθίσει
στο εξωτερικό κάθισμα και να απολαύσει την θέα των τεχνητών νησίδων και των
πτηνών. Στην περίπτωση που η συγκέντρωση πτηνών είναι αυξημένη τότε τα πανέλα
παραμένουν στην αρχική κατακόρυφη θέση και ο επισκέπτης μπορεί να κοιτάξει μέσα
από τα υπάρχοντα ανοίγματα των ξύλινων μονάδων.
Η γέφυρα λειτουργεί και ως μέσο
μετάβασης στην απέναντι όχθη της αλυκής. Με αυτό το τρόπο αποτρέπεται η είσοδος
πεζών στο εσωτερικό των αλυκών και επομένως αποφεύγεται η καταστροφή αλοφύτων
και η διατάραξη της ζωικής κοινότητας. Στην απέναντι όχθη των αλυκών συναντάμε
τις αλοφυτικές καλλιέργειες. Οι καλλιέργειες τοποθετούνται στην περιοχή όπου
μέχρι σήμερα γίνεται καλλιέργεια σιτηρών με την χρήση βαριών μηχανημάτων,
γεγονός που είναι σε βάρος του υγροτόπου. Οι προτεινόμενες αλοφυτικές
καλλιέργειες απομακρύνονται από την ακτογραμμή και επομένως τις περιοχές όπου
φωλιάζουν τα πτηνά, ενώ η καλλιέργεια τους γίνεται με ήπια μέσα από ειδικούς με
την συμμετοχή εθελοντών και επισκεπτών. Εδώ γίνεται η καλλιέργεια των αλοφύτων
που θα χρησιμοποιηθούν για την αποκατάσταση του βιοτόπου, ενώ ταυτόχρονα οι
επισκέπτες έρχονται σε επαφή με τα αλόφυτα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους
(αντοχή στο αλάτι).
Κοντά στις καλλιέργειες, στην
περιοχή γνωστή ως «ΓΛΩΣΣΑ», τοποθετούνται παρατηρητήρια πτηνών. Η περιοχή αυτή
επιλέχθηκε καθώς είναι η περιοχή με τις περισσότερες φωλιές. Η περιοχή αυτή ως
το πιο σημαντικό σημείο του βιοτόπου, είναι διαμορφωμένη ως χώρος παρατήρησης
και εκπαίδευσης. Αυτή η περιοχή χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα ως χώρος
καλλιέργειας. Η δραστηριότητα αυτή δεν είναι συμβατή με το τοπίο και
προτείνεται να σταματήσει. Λόγω της μεγάλης συγκέντρωσης φωλιών στην περιοχή,
το μονοπάτι που οδηγεί προς τα παρατηρητήρια είναι σκαμμένο έτσι ώστε ο
επισκέπτης να μην γίνεται αντιληπτός από τα πτηνά. Ο επισκέπτης εισέρχεται στο
παρατηρητήριο από το κάτω μέρος του, χρησιμοποιώντας την σκάλα στο εσωτερικό
του σκάμματος, ενώ τα σκιάδια αλλοιώνουν το σχήμα του ανθρώπινου σώματος έτσι
ώστε η ανθρώπινη φιγούρα να μην είναι κατανοητή, ακόμα και όταν ο επισκέπτης
βρίσκεται εντός του παρατηρητηρίου. Οι προτεινόμενες κατασκευές τοποθετούνται
σε απόσταση 20 μέτρων η μία από την άλλη για την αποφυγή μεγάλης συγκέντρωσης
ανθρώπων και τη μείωση του θορύβου σε μια ευαίσθητη περιοχή όπως αυτή.
Συνεχίζοντας φτάνουμε στον πύργο
που τοποθετείται στην χερσόνησο της "Μεγάλης Λίμνης" των αλυκών. Ο
πύργος τοποθετείται στο ψηλότερο σημείο της περιοχής και λειτουργεί ως
παρατηρητήριο για την περιοχή και την πόλη.
Η κερκίδα που τοποθετείται στο
εξωτερικό του πύργου προσφέρει θέα στην περιοχή όπου τρέφονται τα πτηνά, ενώ το
τελευταίο επίπεδο προσφέρει εποπτεία ολόκληρης της περιοχής. Ανεβαίνοντας
κάποιος στο τελευταίο επίπεδο μπορεί να αντιληφθεί την σχέση της πόλης και των
γύρω αστικών υποδομών με τις αλυκές. Η
θέση και το ύψος του πύργου καθιστούν την συγκεκριμένη κατασκευή και ως ένα
σημάδι πλοήγησης στον υγρότοπο, καθώς είναι ορατή από κάθε σημείο της
επέμβασης
Τελευταία στάση της πρώτης
διαδρομής αποτελούν οι κεκλιμένες επιφάνειες. Οι κεκλιμένες επιφάνειες
τοποθετούνται μπροστά από το δεύτερο ρέμα που εισέρχεται στον υγρότοπο. Έτσι
επιτυγχάνεται ένα παιχνίδι του επισκέπτη με το νερό, καθώς το επίπεδο του νερού
καθορίζει το ποιές επιφάνειες είναι προσβάσιμες και ποιές όχι. Ο επισκέπτης
ακολουθώντας την διαδρομή μπορεί, από αυτό το σημείο, να οδηγηθεί στην έξοδο.
Στην περίπτωση όμως που ο επισκέπτης βρεθεί εδώ κατά την διάρκεια του Ιουνίου,
του Ιουλίου, του Αυγούστου ή του Σεπτεμβρίου, λόγω της εξάτμισης του νερού
μπροστά του αποκαλύπτεται η διαδρομή του αλατιού. Η διαδρομή σχηματίζεται εντός
της υδατικής λεκάνης με την τοποθέτηση πετρών, ενώ ορίζεται με την τοποθέτηση
πλωτών νησίδων.
Οι πλωτές νησίδες τοποθετούνται
στο εσωτερικό του υγροτόπου, κοντά στις περιοχές όπου η αστική ανάπτυξη έχει
καταστρέψει την αλοφυτική βλάστηση. Με αυτό τον τρόπο αποκαθίσταται κατά ένα
μεγάλο μέρος η βλάστηση που έχει χαθεί και τα πτηνά μπορούν να βρουν ένα
επιπλέον χώρο να φωλιάσουν. Το γεγονός ότι η βάση των νησίδων αποτελείται από
μεταλλικό πλέγμα επιτρέπει την είσοδο του νερού για την ανάπτυξη των φυτών.
Ταυτόχρονα φυτικά υπολείμματα εισέρχονται στο νερό προσφέροντας τροφή στα είδη
που ζουν στο νερό (π.χ. γαρίδες), είδη τα οποία αποτελούν την κύρια τροφή των
μεταναστευτικών πτηνών. Με τον τρόπο αυτό δημιουργείται ένα είδος αλυσίδας
ανάμεσα στα πτηνά, τα αλόφυτα και την πανίδα που ζει στο νερό του υγροτόπου.
Μέρος της πρότασης αποτελεί η
αναβίωση της διαδικασίας συγκομιδής του αλατιού. Η διαδικασία ξεκινά με την
τέλεση μιας γιορτής που θα λαμβάνει χώρα την τελευταία εβδομάδα του Ιουλίου,
όταν η διαδρομή θα έχει αποκαλυφθεί και το νερό θα έχει εξατμιστεί πλήρως. Κατά
την διάρκεια της τελετής θα γίνεται ο διαχωρισμός των "διαμερισμάτων"
και τότε η συγκομιδή αλατιού θα ξεκινά. Η τελετή θα σημαίνει και το τέλος του
προηγούμενου ετήσιου ημερολογιακού κύκλου του υγροτόπου και την έναρξη του επόμενου.
Ταυτόχρονα θα διεξάγεται διαγωνισμός με γλυπτά από αλάτι όπου θα μπορούν να
συμμετέχουν οι επισκέπτες. Με το πέρας 5
εβδομάδων (διάρκεια συγκομιδής αλατιού κατά το παρελθόν) το αλάτι θα
απομακρύνεται από τον υγρότοπο και θα καταστρέφεται καθώς είναι ακατάλληλο για
κατανάλωση.
Η διαδικασία συγκομιδής και
απομάκρυνσης του αλατιού συντελεί και στην σταδιακή αποκατάσταση του υγροτόπου,
καθώς μεγάλος όγκος μολυσμένου υλικού απομακρύνεται από την περιοχή. Με την
πάροδο του χρόνου η διαδικασία αυτή είναι δυνατόν να επιφέρει θετικά
αποτελέσματα και το αλάτι να καταστεί κατάλληλο για κατανάλωση.
