Δ050.21 | Ένυδρες ιχνηλασίες: τοπίο ενθύμησης στο όριο της τεχνητής λίμνης Μόρνου

 

Διπλωματική: Ένυδρες ιχνηλασίες: τοπίο ενθύμησης στο όριο της τεχνητής λίμνης Μόρνου.

Φοιτήτρια: Μαρία Ρέμμα

Επιβλέπων: Δημήτρης Γουρδούκης

Σχολή: ΑΠΘ, 2021

 

 

«’Ένα τοπίο δεν είναι όπως το αντιλαμβάνονται μερικοί κάποιοι, απλώς, σύνολο γης, φυτών και υδάτων. 

Είναι η προβολή της ψυχής ενός λαού επάνω στην ύλη.»

Οδυσσέας Ελύτης – Τα δημόσια και τα ιδιωτικά

 

H διπλωματική εργασία σχεδιασμού με τίτλο “Ένυδρες Ιχνηλασίες: τοπίο ενθύμησης στο όριο της τεχνητής λίμνης Μόρνου” λαμβάνει μέρος στην παλιά (πλέον) θέση του Καλλίου Φωκίδας. Τον Ιανουάριο του 1980 το χωριό αρχίζει να βυθίζεται στα νερά της τεχνητής λίμνης Μόρνου, μιας λίμνης αποτέλεσμα της δημιουργίας ενός φράγματος με σκοπό την υδροδότηση της Αθήνας. Παράλληλα στην περιοχή κατά την περίοδο των έργων για την δημιουργία του φράγματος ανακαλύπτεται η αρχαία Καλλίπολις, από την οποία το χωριό παίρνει το όνομα του, που τοποθετείται το 4^ο π.Χ αιώνα. Οι ανασκαφές φέρνουν στο φως αρχαίους τάφους θέατρα και κατοικίες καθώς και μικρότερα ευρήματα, αγάλματα και ψηφιδωτά επιβεβαιώνοντας ότι η Καλλίπολις αποτελούσε σημαντικό αστικό κέντρο της εποχής.  

Σήμερα, η ιστορία αυτού του τόπου αναδύεται στην επιφάνεια ξανά όταν η στάθμη της λίμνης πέφτει. Σε περιόδους λειψυδρίας τα σπίτια του Καλλίου βγαίνουν ξανά στην επιφάνεια δίνοντας την αίσθηση του απόκοσμου. H λίμνη ανακαλεί στις μνήμες των κατοίκων του χωριού τα γεγονότα του Ιανουαρίου του 1980 αλλά κυρίως τη ζωή τους πριν από αυτά ενώ τα ερειπωμένα και φθαρμένα από το νερό και τον χρόνο κτίρια διασφαλίζουν, σαν «μνημείο», την ιστορία του βυθισμένου πια χωριού και την διάδοση της στις επόμενες γενιές.

Η ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου χωριού , η ιστορία του  από την Αρχαιότητα μέχρι και σήμερα καθώς και το σχεδόν βίαιο τέλος του καθόρισαν το αντικείμενο της μελέτης και την σχεδιαστική πορεία της συγκεκριμένης πρότασης. Πως θα μπορούσε να αναβιώσει  η ζωή στην πλατεία του χωριού που βρίσκεται πια στον βυθό της λίμνης; Πως θα μπορούσε να επανέλθει η καθημερινότητα η παράδοση και ο χαρακτήρας του χωριού πίσω στον τόπο του Καλλίου; Η  πρόταση επιχειρεί  να απαντήσει στα παραπάνω  ερωτήματα με την αναγέννηση του Καλλίου, δημιουργώντας έναν τόπο  ενθύμησης με χρήσεις συμβατές με αυτές του χωριού.

Αφετηρία αποτέλεσε η  καταγραφή των ήδη υφισταμένων κτιρίων. Σε εκείνο το σημείο παρατηρήθηκε ένας έντονος άξονας ερειπίων όπου στην συνέχεια αποτέλεσε και την αφετηρία του σχεδιασμού. Αναζητώντας μια σύνδεση μεταξύ αυτών οι ήδη υφιστάμενες τοιχοποιίες  δημιουργούν ένα νέο τοίχος. Σε αυτό δίνεται η ιδιότητα του μνημονικού καθώς αποτελεί έναν συνδυασμό των ήδη υφιστάμενων τοιχοποιιών σε συνδυασμό με νέο υλικό. Ο τοίχος αρχίζει να δημιουργεί νέους χώρους στις κοιλότητες , τους παράλληλους και τους κάθετους άξονές του  , εντός ή εκτός αυτών. Δημιουργείται έτσι μια νέα σύνθεση όγκων με τις βασικές πορείες κίνησης να τους συνδέουν μεταξύ τους. Οι χωρικές ποιότητες  που δημιουργήθηκαν με γνώμονα τον τοίχο, η κίνηση ανάμεσα σε αυτούς  καθώς και οι προτεινόμενες χρήσεις δημιούργησαν επιμέρους μικρότερες ογκοπλασίες που οδήγησαν στην τελική μορφολογία του κτιριακού συνόλου.

Την αρχική χειρονομία της δημιουργίας του τοίχου ακολουθεί ο επιμέρους σχεδιασμός των νέων ογκοπλασιών που δημιουργήθηκαν. Εκεί γίνεται αναφορά του κτιριακού συνόλου στο χωριό του Καλλίου. Ο σχεδιασμός βασίζεται στην τυπολογία του ελληνικού παραδοσιακού χωριού όπου επιλέγεται η πλατεία- το κέντρο της δημόσιας ζωής, τον τόπο συγκέντρωσης  των χωριανών και σημείο αναφοράς των ξένων- η αυλή- ως «πλατεία» της μικρής συνοικίας, την ομαλή μετάβαση από το έξω (δημόσιο) στο μέσα (ιδιωτικό) και το στενό – αμυντικός τρόπος δόμησης, σημαντικός στην δημιουργία των βασικών αρτηριών- ως γνώμονες σχεδιασμού.

Η δημιουργία του φράγματος έφερε σημαντικές αλλαγές στην ανάπτυξη της περιοχής. Η συγκεκριμένη πρόταση προσπαθεί να συντελέσει στην  ανάπτυξη του τουρισμού   τόσο μέσω της  ανάδειξης του φυσικού πλούτου της περιοχής και της παραδοσιακής καθημερινής δραστηριότητας όσο και μέσω του μνημονικού του χαρακτήρα. Έτσι οι χρήσεις που προτείνονται είναι : Μουσειακός-εκθεσιακός χώρος, Εργαστήρια τοπικών τεχνών (κάποια από αυτά θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την Ανάδειξη Τοπικών προϊόντων) , Καφέ – Εστιατόριο, Αμφιθεατρικός χώρος, Παρατηρητήριο, Ξενώνες φιλοξενίας έως 16 ατόμων.

Τελικά, κάθε διαφορετικός χώρος της πρότασης, ορίζεται από ένα ιδιαίτερο στοιχείο που τον χαρακτηρίζει. Η πρόταση, σε ένα δεύτερο επίπεδο, προσπαθεί με τους επιμέρους χειρισμούς και τις λεπτομέρειες που προτείνει να παράξει συνθήκες και αφηγήσεις ικανές να  διατηρήσουν την ιστορικότητα και την ιδιαιτερότητα του Καλλίου. Από την είσοδο στο κτηριακό σύνολο, όπου δημιουργείται μια ωδή στην Αρχαία Καλλίπολις με την αναφορά σε στοιχεία της αρχαίας πόλης όπως οι θολωτοί τάφοι και το αίθριο της αρχαίας ελληνικής κατοικίας, μέχρι και στην συνθήκη της βύθισης ανάδυσης του κτιριακού συνόλου που χαρακτηρίζει την περιοχή.

Τελικά σκοπός της συγκεκριμένης πρότασης αποτελεί η δημιουργία ενός νέου τόπου όπου ο επισκέπτης προκαλείται, ανακαλύπτει και αναθεωρεί λειτουργώντας ως ένα χωρικά σχεδιασμένο «μανιφέστο». Δημιουργείται ένας τόπος που παραλληλίζει την φθορά με την γένεση , την βύθιση με την ανάδυση προσπαθώντας να προστατεύσει και να αναδείξει το παρελθόν στο παρόν.