Τίτλος: Επαναπροσδιορίζοντας την συλλογική κατοίκηση σε υπάρχοντα κελύφη
Φοιτήτρια: Παπανικολάου Σταματία
Επιβλέπων: Δημήτρης Γιαννίσης, αναπλ. καθηγητής
Σχολή: Πανεπιστήμιο Πατρών
Περίληψη
Η κατοίκηση είναι το συχνότερο, και ίσως το κρισιμότερο,
ζήτημα που αντιμετωπίζει η Αρχιτεκτονική. Η αναζήτηση ενός νέου τρόπου
κατοίκησης, που αναγνωρίζεται ως μια συνεχής και μεταβαλλόμενη κατάσταση,
απαιτεί μια ιδιαίτερη ικανότητα προσαρμογής στο σύγχρονο περιβάλλον και ένα νέο
τρόπο προσέγγισης του ζητήματος. Αυτός ο τρόπος προσέγγισης αποτελεί και το
αντικείμενο της έρευνας. Σε μια δύσκολη περίοδο όπου η αρχιτεκτονική πράξη
χαρακτηρίζεται από την κυριαρχία του «Lifestyle», είναι απαραίτητη μια προσπάθεια
επαναπροσδιορισμού της σχέσης της αρχιτεκτονικής με την πόλη και κυρίως του ζητήματος
της επανακατοίκησής της. Η παρούσα αρχιτεκτονική πρόταση στοχεύει στην
δημιουργία μιας συλλογικής δομής κατοίκησης. Μιας εξωστρεφής δομής, τόσο στο
εξωτερικό της όσο και στο εσωτερικό της, που θα προτάξει την συλλογικότητα,
αλληλεγγύη και κοινωνικοποίηση. Αυτό πραγματοποιείται με την μείωση των
ιδιωτικών και αύξηση των κοινόχρηστων χώρων. Η πρόταση αποτελείται από τρεις
βασικές παρεμβάσεις: την οργανωτική αναδιαμόρφωση του κτηρίου, την ανάπλαση των
δωμάτων και των εσωτερικών «ακάλυπτων» χώρων.
Η
Πολυκατοικία
Στον
ελληνικό χώρο η συλλογική κατοίκηση έχει ταυτιστεί με τον θεσμό της πολυκατοικίας.
Η πολυκατοικία είναι μια δομή γνωστή σε όλους και όλοι έχουμε στο μυαλό μας μια
εικόνα για αυτή. Συνήθως θα μας έρθουν στο μυαλό οι πρώτες πολυκατοικίες, που
χτίστηκαν μέσα σε έναν πανικό παραγωγής, μεταξύ των δεκαετιών ’60-’80. Εκείνες οι
μπεζ, σιελ ή γκρι πολυκατοικίες, με τα στενά μπαλκόνια και τα μικρά ανοίγματα.
Τους στενούς και σκοτεινούς διαδρόμους που οδηγούν στα διαμερίσματα. Κάθε
όροφος είναι χωρισμένος σε τουλάχιστον δύο διαφορετικές κατοικίες και πάντα
στον ανώτερο όροφο, το ρετιρέ, να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα διαμερίσματα, σαν
κάτι ξεχωριστό. Μέσα στην κατοικία, και πίσω από την προστασία των τοίχων, το άτομο βρίσκει όλες
τις ανέσεις και καλύπτει όλες τις ανάγκες του, ξεχνώντας τον εξωτερικό κόσμο. Η
κατοικία γίνεται ο μικρόκοσμός του ατόμου και οι τοίχοι της πολυκατοικίας, το
κέλυφος που τον προστατεύει..
Εστιάζοντας,
λοιπόν, σε ένα οικοδομικό τετράγωνο, το όποιο βρίσκεται στην περιοχή της Αγίας
Σοφίας στην Πάτρα, βρίσκουμε 6 πολυκατοικίες που κατασκευάστηκαν την περίοδο
μεταξύ του ’60- ’80, 2 μεταγενέστερες πολυκατοικίες και 7 διπλοκατοικίες ή
μονοκατοικίες. Αυτές οι 6 πολυκατοικίες αποτέλεσαν το υπόβαθρο για την έρευνα
και την καταγραφή των χαρακτηριστικών των κατοίκων.
Οι
πολυκατοικίες αυτές σχεδιάστηκαν και οικοδομήθηκαν στα πλαίσια μιας οικογενειο-κεντρικής
κοινωνίας, κάτι το όποιο δεν χαρακτηρίζει την σύγχρονη πραγματικότητα. Τα
δημογραφικά χαρακτηριστικά έχουν αλλάξει σημαντικά στο πέρασμα των δεκαετιών,
όπως έχει αλλάξει και η ίδια δομή της οικογένειας. Οι πολυκατοικίες αυτές είναι
αναχρονιστικές όχι μόνο στην οργάνωσή τους, αλλά και στην τεχνολογία τους. Οι
όψεις τους παρακμάζουν και ερρειπώνουν, ενώ είναι ενεργειακά ασύμφορες. Όλα
αυτά καθιστούν ιδιαίτερα σημαντικό το ερώτημα τι θα απογίνουν αυτές οι
πολυκατοικίες και πως μπορούν να αναβιώσουν. Να γίνουν δομές σύγχρονες, που όχι
μόνο θα καλύπτουν και θα ικανοποιούν τις ανάγκες που έχουν οι κάτοικοι που ζουν
μέσα σε αυτές, αλλά θα προτάξουν και μια νέα συνθήκη, μια νέα πραγματικότητα
στον τρόπο που κατοικούμε τις πόλεις.
Ο Επαναπροσδιορισμός
Τίθενται
τρεις βασικοί στόχοι: η αναδιοργάνωση των κατόψεων του κτηρίου και των
διαμερισμάτων, ώστε να εξυπηρετούνται καλύτερα τα σύγχρονα δημογραφικά
χαρακτηριστικά, η ενίσχυση των κοινόχρηστων χώρων και του κοινόχρηστου
χαρακτήρα του κτηρίου και κατ’ επέκταση η μείωση των ιδιωτικών χώρων,
προκειμένου να ενισχυθεί ο συλλογικός χαρακτήρας της δομής και η βελτιστοποίηση
της σχέσης του κτηρίου με τον δημόσιο χώρο και την πόλη. Έχοντας, επομένως,
αυτούς τους τρεις βασικούς άξονες, και εστιάζοντας σε μία πολυκατοικία, πραγματοποιούνται
και τρεις βασικές παρεμβάσεις.
Η
πρώτη παρέμβαση αφορά την ολική επανάχρηση και τροποποίηση του εσωτερικού του
κτηρίου και των διαμερισμάτων. Σχεδιάζονται τρία διαφορετικά είδη κατοικιών, οι
μονόχωρες αυτόνομες κατοικίες, οι μονόχωρες κατοικίες με κοινόχρηστο χώρο και
οι οικογενειακές κατοικίες. Ανάλογα με τους κατοίκους που ζουν πλέον σε αυτές
διαμορφώνεται και ανάλογα ο κάθε όροφος. Σε κάθε όροφο υπάρχει ένας διαμπερές
διάδρομος, που ενώνει την μπροστά δημόσια όψη με την πίσω μεριά του κτηρίου,
δημιουργώντας ένα πέρασμα και τουλάχιστον ένας κοινόχρηστος χώρος. Ένα
μεγαλύτερο πέρασμα σχεδιάζεται στο ισόγειο του κτηρίου, το οποίο λειτουργεί ως
είσοδος στο εσωτερικό του οικοδομικού τετραγώνου και έχει δημόσιο χαρακτήρα.
 |
Εικόνα 1 | Κάτω αριστερά: Κάτοψη
Υπογείου, Πάνω αριστερά: Κάτοψη Ισογείου, Κάτω δεξιά: Κάτοψη Τυπικού Ορόφου,
Πάνω δεξιά: Κάτοψη Δώματος |
 |
Εικόνα 2 | Παράλληλες επαναλαμβανόμενες
εγκάρσιες τομές που δίνουν μια ποιότητα του τρισδιάστατου χώρου. |
 |
Εικόνα 3 | Μονόχωρη αυτόνομη
κατοικία |
 |
Εικόνα 4 | Μονόχωρη κατοικία
εξαρτώμενη από κοινόχρηστο χώρο |
 |
Εικόνα 5 | Οικογενειακή
κατοικία |
 |
Εικόνα 6 | Εικόνα μεικτής
τεχνικής διαδρόμου / κοινόχρηστου χώρου. |
Η
δεύτερη παρέμβαση αφορά τα δώματα, τις ταράτσες, του κτηρίου. Στις ταράτσες
γίνεται η κορύφωση του κοινόχρηστου χαρακτήρα με έναν μεγάλο και με
διαφορετικές λειτουργίες κοινόχρηστο χώρο. Πάνω στο δώμα τοποθετείται μια
μεταλλική κατασκευή, κάτω από την οποία διαδραματίζονται οι τρεις διαφορετικές
λειτουργίες. Ένας κήπος οπωροκηπευτικής σημασίας που απευθύνεται σε όλους τους
κατοίκους της δομής, ένας ημιυπαίθριος χώρος καθιστικού με θέα στο εσωτερικό
του τετραγώνου και ένας μεγάλος υπαίθριος χώρος με μερική φύτευση και
καθίσματα, σαν μια υπερυψωμένη πλατεία πάνω από την πόλη. Πάνω από στην
μεταλλική κατασκευή τοποθετούνται ηλιακά πάνελ, για εξοικονόμηση ενέργειας και
τεχνολογικής αναβάθμισης του κτηρίου.
 |
Εικόνα 7 | Εικόνα μεικτής
τεχνικής δώματος. |
Τέλος,
η τρίτη παρέμβαση αφορά το εσωτερικό των οικοδομικών τετραγώνων. Στο εσωτερικό
των τετραγώνων υπάρχει ένας κήπος ο οποίος δίνεται στην πόλη, ως δημόσιος
χώρος. Η είσοδος σε αυτό τον κήπο γίνεται από το ισόγειο των πολυκατοικιών όπου
υπάρχουν διαμπερή περάσματα. Για την ψηλή φύτευση του κήπου έχουν επιλεχθεί οι
προύνοι (καλλωπιστικές δαμασκηνιές), ώστε το κόκκινο τους χρώμα να δημιουργεί
έντονη αντίθεση με το αστικό τοπίο. Στις τρεις γωνίες του κήπου τοποθετούνται
τρία δέντρα ελιών που σηματοδοτούν τις εισόδους και δημιουργούν οπτική σχέση
στο μονοπάτι. Το μονοπάτι που ξεκινάει από τις εισόδους των πολυκατοικιών,
βυθίζεται μέσα στον κήπο, περνάει κάτω από δύο στέγαστρα, δίπλα από το νερό και
καταλήγει σε ένα πλάτωμα που βρίσκεται στο κέντρο του κήπου.
 |
Εικόνα 8 | Κάτοψη εσωτερικού ακαλύπτου,
κήπου. |
 |
Εικόνα 9 | Εικόνα μεικτής τεχνικής κήπου. |
 |
Εικόνα 10 | Συνολική
προοπτική τομή τετράγωνου. |
Η
αρχιτεκτονική αυτή πρόταση έγινε στα πλαίσια μιας προσπάθειας καταπολέμησης της
αποξένωσης στα σύγχρονα αστικά κέντρα και την ενίσχυση της νοοτροπίας
αλληλεγγύης και συλλογικότητας.
__________________________________________________________________________
University: University of Patras
Abstract
Inhabitability is the most
frequent, and perhaps the most critical, matter Architecture is facing. The
search for a new way of living, recognized as a continuous and constantly changing
situation, requires a special ability to adapt to the modern environment and a
new way of approaching. This approach is also the subject of the research. In a
difficult period where architectural practice is characterized by the dominance
of "Lifestyle", an effort to redefine the relation between
architecture and the city, and above all, the question of its re-inhabitation
is necessary. This architectural proposal aims to create a collective housing
structure. An extroverted structure, both externally and internally, that will
promote collectivity, solidarity, and socialization. This is done by reducing
private and increasing public spaces. The proposal consists of three main
interventions: the organizational restructuring of the building, the
reconstruction of the roofs and the esoteric "uncovered" spaces.
The Collective Housing
In the Greek space, collective
housing has been identified with apartment buildings. The apartment building is
a structure known to everyone and we all have an image of it in our mind. We
will usually think of the first apartment buildings, built in a production
panic, between the 1960s and 1980s. Those beige, light blue or gray apartment
buildings, with narrow balconies and small openings. The narrow and dark hallways
leading to the apartments. Each floor is divided into at least two different
residences and always on the top floor, the penthouse, standing out from the
rest of the apartments, like something special. Inside the apartment, and
behind the protection of the walls, the person finds all the comforts and meets
all his needs, forgetting the outside world. The residence becomes the microcosm
of the person and the walls of the apartment building, the shell that protects them.
Focusing on a building block,
which is located in the area of Hagia Sophia in Patras, we find 6 apartment
buildings built in the period between the 1960s and 1980s, 2 later apartment
buildings and 7 semi-detached or single-family houses. These 6 apartment
buildings formed the background for the research and the recording of the
residents' characteristics.
The Redefining
Three main objectives are set: the reorganization of the floor plans of
the building and the apartments, to better serve the modern demographic
characteristics, the strengthening of the common spaces and the communal
character of the building and, by extension, the reduction of private spaces, to
strengthen the collective character of the structure and the optimization of
the relationship between the building and the city. Having, therefore, these
three main axes, and focusing on one apartment building, three main modifications
are carried out.
The first modification is the total reuse andreorganization of the building’s
interior and the apartments. Three different types of houses are designed:
single-room detached houses, single-room houses with shared common space and
family houses. Depending on the residents who now live in them, each floor is
shaped accordingly. On each floor there is an outdoor corridor, which connects
the front public view with the back of the building, creating a passage and at
least one common space. A larger passage is planned on the ground floor of the
building, which functions as an entrance to the interior of the building block
and has a public character.
The second modification is on the roofs, the terraces, of the building.
On the terraces, the communal character culminates with a large and
multi-functional common space. A metal structure is placed on the roof, under
which the three different functions take place. A garden of horticultural
importance belonging to all residents of the structure, a semi-outdoor seating
area overlooking the interior of the block and a large outdoor area with
partial planting and seating, like an elevated plaza above the city. Solar
panels are placed on top of the metal structure, to save energy and
technologically upgrade the building.
Finally, the third modificationis on the esoteric of the building
blocks. Inside the building block there is a garden which is given to the city
as a public space. The entrance to this garden is from the ground floor of the
apartment buildings where there are open passages. Prunes have been chosen for
the high planting of the garden, so that their red color creates a strong
contrast with the urban landscape. Three olive trees are placed in the three
corners of the garden to mark the entrances and create a visual connection to
the path. The path that starts from the entrances of the apartment buildings, “plunges”
into the garden, passes under two canopies, abovea water space and ends at a
plateau located in the center of the garden.
This architectural proposal was made in the context of an effort to
combat alienation in modern urban centers and to strengthen the mentality of
solidarity and collectivity.
