Φοιτήτριες: Ειρήνη Κατσουλάκη, Χαρίκλεια Μπερίκου
Επιβλέπων: Κωνσταντίνος Μπούρας
Σχολή: ΠΑΔΑ, 2023
Η διπλωματική εργασία έχει ως στόχο την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του Αγρινίου, προτείνοντας την επανάχρηση του ιστορικού κτιρίου των Καπναποθηκών Παπαστράτου ως έναν πολυλειτουργικό χώρο πολιτισμού, ικανό να ανταποκριθεί στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας.
Πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη έρευνα, μέσα από μια σειρά διαγραμμάτων, με σκοπό την διερεύνηση του αντικειμένου του καπνού, ως βασικό θέμα της εργασίας.
Η ενασχόληση με τον καπνό στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας ξεκίνησε από το 1700, ενώ έπαψε οριστικά το 2006. Στις αρχές του 20ου αιώνα παρατηρείται η ύφεση του καπνεμπορίου, που είχε ως αποτέλεσμα την Μεσοπολεμική ανοικοδόμηση, με την ανέγερση των καπναποθηκών και άλλων σημαντικών κτιρίων. Μετά τον Μεσοπόλεμο, το καπνεμπόριο ξεκίνησε να παρακμάζει. Η καπνοκαλλιέργεια ωφελήθηκε από την τοποθεσία της πόλης: τοποθετημένη στο κέντρο του νομού, στους πρόποδες του Παναιτωλικού όρους, άρδευε τα καπνοχώραφά της με το νερό του ποταμού “Ερμίτσα” που διέρχεται σε πολύ κοντινή απόσταση.
Στο κέντρο του Αγρινίου, στη συμβολή των οδών Μακρή, Δαγκλή και Δεληγιώργη, δεσπόζουν οι Καπναποθήκες Παπαστράτου. Πρόκειται για κτιριακό συγκρότημα, το οποίο αποτελείται από τρία κτίρια, την κατοικία και τις Καπναποθήκες Παπαστράτου τις Πρώτες (1920-1925) και το κτίριο των Νεότερων Καπναποθηκών, που βρίσκεται πίσω από τις Πρώτες (δεκαετία 1960).
Το κτίριο των Καπναποθηκών είναι τριώροφο με ημιυπόγειο, με ομοιόμορφες προσόψεις και η λειτουργία του αφορούσε στην επεξεργασία και αποθήκευση του καπνού. Χαρακτηρίζεται καθόλα από την περιμετρική κίνηση εσωτερικά των χώρων. Το συγκρότημα θεωρήθηκε διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1990.
Η κεντρική ιδέα του σχεδιασμού αντλείται από τον κύκλο παραγωγής του καπνού, ο οποίος γίνεται αντιληπτός ως ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο ετησίως και με ανάλογο τρόπο αφομοιώνεται στον σχεδιασμό, προσαρμόζοντας την κυκλική κίνηση κατά την περιήγηση στους χώρους.
Σχολή: ΠΑΔΑ, 2023
Η διπλωματική εργασία έχει ως στόχο την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς του Αγρινίου, προτείνοντας την επανάχρηση του ιστορικού κτιρίου των Καπναποθηκών Παπαστράτου ως έναν πολυλειτουργικό χώρο πολιτισμού, ικανό να ανταποκριθεί στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας.
Πραγματοποιήθηκε εκτεταμένη έρευνα, μέσα από μια σειρά διαγραμμάτων, με σκοπό την διερεύνηση του αντικειμένου του καπνού, ως βασικό θέμα της εργασίας.
Η ενασχόληση με τον καπνό στην περιοχή της Αιτωλοακαρνανίας ξεκίνησε από το 1700, ενώ έπαψε οριστικά το 2006. Στις αρχές του 20ου αιώνα παρατηρείται η ύφεση του καπνεμπορίου, που είχε ως αποτέλεσμα την Μεσοπολεμική ανοικοδόμηση, με την ανέγερση των καπναποθηκών και άλλων σημαντικών κτιρίων. Μετά τον Μεσοπόλεμο, το καπνεμπόριο ξεκίνησε να παρακμάζει. Η καπνοκαλλιέργεια ωφελήθηκε από την τοποθεσία της πόλης: τοποθετημένη στο κέντρο του νομού, στους πρόποδες του Παναιτωλικού όρους, άρδευε τα καπνοχώραφά της με το νερό του ποταμού “Ερμίτσα” που διέρχεται σε πολύ κοντινή απόσταση.
Στο κέντρο του Αγρινίου, στη συμβολή των οδών Μακρή, Δαγκλή και Δεληγιώργη, δεσπόζουν οι Καπναποθήκες Παπαστράτου. Πρόκειται για κτιριακό συγκρότημα, το οποίο αποτελείται από τρία κτίρια, την κατοικία και τις Καπναποθήκες Παπαστράτου τις Πρώτες (1920-1925) και το κτίριο των Νεότερων Καπναποθηκών, που βρίσκεται πίσω από τις Πρώτες (δεκαετία 1960).
Το κτίριο των Καπναποθηκών είναι τριώροφο με ημιυπόγειο, με ομοιόμορφες προσόψεις και η λειτουργία του αφορούσε στην επεξεργασία και αποθήκευση του καπνού. Χαρακτηρίζεται καθόλα από την περιμετρική κίνηση εσωτερικά των χώρων. Το συγκρότημα θεωρήθηκε διατηρητέο από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1990.
Η κεντρική ιδέα του σχεδιασμού αντλείται από τον κύκλο παραγωγής του καπνού, ο οποίος γίνεται αντιληπτός ως ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο ετησίως και με ανάλογο τρόπο αφομοιώνεται στον σχεδιασμό, προσαρμόζοντας την κυκλική κίνηση κατά την περιήγηση στους χώρους.
Με εργαλεία σχεδιασμού την επανάληψη, τις χαράξεις, την κανονικότητα, δημιουργείται μια διάτρητη προσθήκη (κορδελιά), που σηματοδοτεί την βασική πορεία περιήγησης του επισκέπτη, οδηγώντας τον στον χώρο του μουσείου, ενώ ταυτόχρονα προσαρμόζεται και διαμορφώνει διαφορετικά τους χώρους. Γίνεται αναφορά στα καπνοχώραφα, τα κατεβατά (κομμάτια γης όπου αναπτυσσόταν το φυτό του καπνού) και τις κόφτρες (ποτιστικό σύστημα που έστρεφε την πορεία του νερού στα αυλάκια για την σταδιακή άρδευση των κατεβατών), αξιοποιώντας τον κάναβο του οικοπέδου στη μορφοδοσία της προσθήκης και νοηματοδοτώντας τις κόφτρες ως κινητές πόρτες.
Σκοπός της προσθήκης είναι η ταύτιση του ανθρώπου με το υγρό στοιχείο, παρομοιάζοντας την κίνησή του στο κτίριο με την κίνηση του νερού στα αυλάκια, καθώς και την επαναληπτικότητα με την επανάληψη του μοτίβου παραγωγής ετησίως.
Εξελίσσεται με τις υποδιαιρέσεις του τετραγωνικού κανάβου και διαφοροποιείται μεταξύ της γενικής προσθήκης (15 Χ 15 cm) και των επιμέρους διατρήσεων που προκύπτουν από τέσσερις υποδιαιρέσεις αυτής (διαφοροποίηση μοτίβου ανά στάδιο - ένα για κάθε εκθεσιακό χώρο του μουσείου), που εφαρμόζουν στη βασική μονάδα του κανάβου ολόκληρης της προσθήκης (30 Χ 30 cm), όπως θα αναλυθεί στη συνέχεια.
Η πρόταση περιλαμβάνει τη δημιουργία υπογείου χώρου στάθμευσης, χώρων συνεδριάσεων, διαλέξεων και χώρων εστίασης και αναψυχής στο ισόγειο, ενώ ο Α’ και ο Β’ όροφος του κτιρίου φιλοξενούν εκθεσιακούς χώρους και χώρο προβολών.
Οι προσθήκες δημιουργήθηκαν με τη διερεύνηση των όγκων και των κινήσεων. Επανασχεδιάστηκαν τα προβληματικά στοιχεία του υφιστάμενου, με τους όγκους να αναπαράγονται στα σημεία εξυπηρετώντας τις νέες χρήσεις: καταργείται η υπερυψωμένη διαδρομή της Δυτικής όψης και δημιουργούνται οι ράμπες ανάβασης και κατάβασης των οχημάτων στο υπόγειο και η ράμπα ανάβασης στον όροφο, αφαιρείται το δωμάτιο μηχανισμού και δημιουργείται ο διάδρομος του χώρου προβολών, υπονοείται η διαδρομή εσωτερικά του κτιρίου από την Βόρεια όψη μέσα από τα παράθυρα.
Ο Α’ όροφος είναι αφιερωμένος στο μουσείο καπνού και πόλης και αποτελείται από επτά εκθεσιακές ενότητες (μια για κάθε στάδιο παραγωγής) και τρεις θεματικούς διαδρόμους ανά ενότητα (την παρουσίαση του σταδίου, την αναφορά στην οικιστική εξέλιξη και τον διάδρομο μετάβασης / διάδρασης), των οποίων η προσπέλαση πραγματοποιείται σταδιακά, με ένα κυκλικό σύστημα περιήγησης, παρομοιάζοντάς τον επισκέπτη με τη ροή του νερού στα αυλάκια. Την ροή του καθορίζουν οι κόφτρες (κινητές πόρτες), που τον ξεναγούν στις εκθεσιακές ενότητες, “ποτίζοντας” τες μια προς μια σταδιακά.
Η περιήγηση του επισκέπτη στον χώρο γίνεται κυκλικά, ταυτίζοντας την πορεία του με τον κύκλο της παραγωγής του καπνού. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, ο επισκέπτης γνωρίζει ένα προς ένα τα στάδια της παραγωγής του καπνού, ενώ ταυτόχρονα εισπράττει και μια πιο “βιωματική” εμπειρία, μέσω της κυκλικής πορείας που διανύει ώστε να ολοκληρώσει την παραγωγική διαδικασία. Κάθε εκθεσιακή ενότητα έχει τη δική της ταυτότητα, βασισμένη στο στάδιο που αναλύεται. Διαφοροποιούνται τόσο από το θεματικό υλικό, όσο και από την οπτική ταυτότητα που έχει αποδοθεί σχεδιαστικά στην καθεμιά: για το κάθε στάδιο που αναλύεται, έχει δημιουργηθεί ένα μοτίβο που εφαρμόζει στη βασική μονάδα του κανάβου της προσθήκης, επτά συνολικά, εμπνευσμένο από χαρακτηριστικές φόρμες. Οι ενότητες περιλαμβάνουν τα αντίστοιχα εκθέματα, οπτικό υλικό και πληροφορία, καθώς και τη χρήση των αισθήσεων που τις χαρακτηρίζουν σε κάθε περίπτωση (αφή, ακοή, όσφρηση).
Η παραγωγική διαδικασία του καπνού ξεκινά τον Μάρτιο και τελειώνει τον Σεπτέμβριο. Ακολουθούν με τη σειρά τα στάδια που αναλύονται σε καθέναν από τους εκθεσιακούς χώρους:
ΣΤΑΔΙΟ 1: Σπορά και Διαλογή
ΣΤΑΔΙΟ 2: Φύτευση / πότισμα - Χάραξη κατεβατών / αυλακών
ΣΤΑΔΙΟ 3: Συλλογή & Αποθήκευση
ΣΤΑΔΙΟ 4: Αρμάθιασμα
ΣΤΑΔΙΟ 5: Αποξήρανση
ΣΤΑΔΙΟ 6: Δεματοποίηση
ΣΤΑΔΙΟ 7: Εμπορευματοποίηση
Η τελική προσθήκη αποφασίστηκε να εμφανίζεται εξωτερικά του κτιρίου από την Δυτική όψη,
και να υπονοεί την ύπαρξή της από την Βόρεια και Νότια όψη, διατηρώντας αμετάβλητη την
Ανατολική όψη με τις κύριες εισόδους και κάνοντας αισθητό το νέο στοιχείο διακριτικά. Διατηρήθηκαν και αναδείχθηκαν τα υφιστάμενα στοιχεία και οι υλικότητες, σκοπεύοντας στην
διατήρηση της αυθεντικότητας του κτιρίου, με την ενσωμάτωσή τους στον σχεδιασμό. Οι νέες
υλικότητες που προστέθηκαν είναι η πατητή τσιμεντοκονία και το μέταλλο corten, που θυμίζει
το χρώμα του καπνού, ως αναφορά σε αυτόν.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Η κίνηση της πρότασης επανάχρησης του ιστορικού κτιρίου των Καπναποθηκών Παπαστράτου, έχει ως σκοπό την συνέχιση της συλλογικής μνήμης διαχρονικά, αλλά και την αξιοποίηση της κτιριακής δομής και εξέλιξής της, με βάση τις σημερινές ανάγκες της τοπικής κοινωνίας.
