Διπλωματική Εργασία: Floating Canopies | Μία ανθρωπιστική προσέγγιση στη λίμνη Βόλτα, Γκάνα [Floating Canopies:
A Humanitarian Approach in Lake Volta, Ghana]
Φοιτήτρια: Ραφαηλία Ειρήνη Γιαννούδη
Επιβλέποντες Καθηγητές: Ειρήνη Σακελλαρίδου,
Κωνσταντίνος Ιωαννίδης
Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης | Σεπτέμβριος
2018
Η παρούσα διπλωματική εργασία προέκυψε μέσα από μία λογική σειρά αποφάσεων,
συσχετιζόμενες με την αρχιτεκτονική και την ανθρωπιστική κρίση. Ουσιαστικά, πρόκειται
για πλωτά αρθρωτά συστήματα κελυφών, τα οποία λαμβάνουν πληθώρα από χρήσεις και
εφαρμόζονται σε τόπους που πλήττονται από ανθρωπιστική κρίση.
Αφορμή για το project ήταν
η ερευνητική
εργασία με όνομα “Hum[an/arch]itarian: Design in the Context of Crisis” *. Σε αυτήν Aναζητήθηκε η σχέση της αρχιτεκτονικής με την ανθρωπιστική
κρίση και το concept της σύγχρονης απάντησης σε τέτοια ζητήματα. Ερευνήθηκε η σημερινή
πραγματικότητα καθώς και case studies, τα οποία αποτελούν θετικά δείγματα. Η
διπλωματική αυτή θεωρείται ως vol II – δηλαδή ως συνέχεια αυτής της
διερεύνησης, προσθέτοντας αυτό το project σε αυτή τη λίστα.
Από την έρευνα δημιουργήθηκε ένα θεωρητικό και πρακτικό μοντέλο πάνω στο
οποίο αναλύθηκαν τα case studies: παρατηρήθηκε ότι υπήρχαν 2 φάσματα
περιπτώσεων πάνω στα οποία κινούνταν όλa. Το εφήμερο και το μόνιμο καθώς και το
τοπικό και υπερτοπικό.
Οι προθέσεις της διπλωματικής κατευθύνθηκαν μέσω των παρακάτω αποφάσεων:
Προτείνεται η δημιουργία ενός έργου με υπερτοπικό χαρακτήρα διατηρώντας
τοπικά γνωρίσματα – όχι με την έννοια της προκατασκευασμένης λύσης, αλλά με την
έννοια του πιλοτικού project που δύναται να εφαρμοστεί σε πολλούς τόπους,
διατηρώντας στενή σχέση με τον τόπο εφαρμογής του. Ταυτόχρονα αποφασίστηκε να έχει έναν υβριδικό χαρακτήρα μεταξύ εφήμερου και
μονίμου – δηλαδή να έχει δυνατότητες επεκτασιμότητας και ενδεχομένως να μπορεί
να αποχωρεί από τον τόπο.
Βασικός παράγοντας ήταν οι τόποι με συνθήκες συνεχούς κρίσης, χωρίς όμως να
αποκλείεται και η έννοια της επείγουσας ανάγκης. Για το λόγο αυτό οι περιοχή
ενδιαφέροντος κατευθύνθηκε προς την Αφρική, οπού οι ελλείψεις σε βασικές
λειτουργικές ανάγκες είναι μόνιμες. Η έννοια της δημιουργίας ενός δικτύου από λειτουργίες, που συνδέονται και
αλληλοσυμπληρώνονται υπήρξε βασικός κατευθυντήριος άξονας. Ωστόσο βασικά
ερωτήματα στο σημείο αυτό ήταν: πρόκειται για κινητή αρχιτεκτονική στη στέρια;
Αρχιτεκτονική σε ρόδες; Αν ναι πως; Με πρόχειρη έρευνα διαπιστώνει κανείς την
μεγάλη έλλειψη υποδομών μετακίνησης – ένα μεγάλο ποσοστό από τις περιοχές
ενδιαφέροντος έχουν ελάχιστους δρόμους. Επόμενη σκέψη, ήταν η δημιουργία δικτύου
στο νερό. Το νερό ιστορικά έκτος από πηγή ζωής και ανάπτυξης των πληθυσμών της
γεωργίας και της αλιείας, χρησιμοποιείται και για μετακινήσεις.
Αποφασίστηκε έτσι η πρόθεση δημιουργίας πλωτής αρχιτεκτονικής, η οποία εν
δυνάμει μπορεί να αποσπάται και να μετακινείται σε σημεία που μπορεί να
προκύψει κάποια έκτακτη ανάγκη.
ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΟΠΟΥ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ
+ ΑΝΑΓΝΩΡΗΣΗ
Δυο ήταν οι βασικοί γνώμονες επιλογής του τόπου εφαρμογής. το γεωγραφικό
υπόβαθρο – δηλαδή να έχει μεγάλες εκτάσεις νερού και να υπάρχει αρκετός πληθυσμός
σε εγγύτητα, καθώς και ναι να υπάρχει ανάγκη για ανθρωπιστική βοήθεια.
Από τα πιθανά σενάρια, επιλέχθηκε η λίμνη Βόλτα στη Γκάνα, λόγω της έκτασης
και της μεγάλης συγκέντρωσης πληθυσμού κοντά της. Πρόκειται για τεχνητή λίμνη
που δημιουργήθηκε μετά την κατασκευή του φράγματος Akosombo το 1965. Είναι η
μεγαλύτερη τεχνητή λίμνη στον κόσμο [7.800 τμ. χλμ.]. Η Γκάνα βρίσκεται πάνω
από τον Ισημερινό και έχει τροπικό κλίμα.
Χαρτογραφήθηκαν οι περιοχές γύρω από τη λίμνη, τα χωρία που θα εξυπηρετεί
το project σε ακτίνα 40 χιλιομέτρων και δημιουργήθηκε ένα δίκτυο από 40 hubs –
δηλαδή σταθμούς / κόμβους / λιμάνια που θα εξυπηρετούν τον πληθυσμό αυτόν. Σε
αυτούς μπορούν να στεγάζονται 4 πιθανά λειτουργικά σενάρια όπως: μικρές
νοσοκομειακές μονάδες, σχολεία, αγορές και τέλος εγκαταστάσεις προσωρινής
κατοίκησης/καταλύματα.
Στην προσπάθεια εξοικείωσης με κάποια βασικά γνωρίσματα της περιοχής – όπως
το φυσικό τοπίο, τις ανθρώπινες συνθήκες και συνήθειες, το περιβάλλον της
λίμνης, το κλίμα, παρατίθεται φωτογραφικό υλικό.
ΒΑΣΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ +
ΣΤΟΧΟΙ
Σε όλη τη διάρκεια του project, υπήρχαν πολλές ταυτόχρονες εστίες ενδιαφέροντος για τη
μεθοδολογία τα οποία γέννησαν τα εξής ερωτήματα:
Τι σημαίνει αρθρωτή
αρχιτεκτονική; Πόση τυποποίηση χρειάζεται;
Η δημιουργία μιας επαναλήψιμης μονάδας ήταν μία απ τις πρωταρχικές
αποφάσεις του project, ώστε ως πιλοτικό να μπορεί να εφαρμόζεται σε πολλαπλά
μέρη ταυτόχρονα χωρίς όμως να αγνοεί τα τοπικά χαρακτηριστικά. Το αρθρωτό
σύστημα που δημιουργεί δύναται να στεγάζει μία μεγάλη γκάμα από λειτουργίες
ώστε να μπορεί να προσαρμόζεται με επιτυχία στην εκάστοτε ανάγκη του τόπου.
Πρόκειται λοιπόν για ένα είδος “κελύφους” που λαμβάνει διαφορετικό χαρακτήρα
ανάλογα τη λειτουργία και την περίσταση, συνδέεται από τη μορφή του με το
επόμενο, επεκτείνεται και αποκολλάται.
Πώς θα επιτευχθεί το
αυθόρμητο, το οργανικό και η γλύκα του
τυχαίου που χαρακτηρίζει τις περιοχές αυτες;
Η “γλύκα του τυχαίου” ήταν μία έννοια η οποία υπήρξε συνειδητός παράγοντας
στην κατεύθυνση του project. Η δυνατότητα απόφασης
“in situ” της τοπικής κοινότητας
για το σημείο που θα κατασκευαστεί η εκάστοτε μονάδα καθώς και οι διαστάσεις
του ήταν ένας τρόπος να δοθεί αυτή η επιθυμητή ελευθερία για προσαρμογή και
συνδιαλλαγή με τις ανάγκες και τις απαιτήσεις των χρηστών, οι οποίοι δύναται να
μην έχουν πάντοτε τα απαραίτητα εργαλεία για την ακριβή μέτρηση των διαστάσεων
που απαιτούν τα αυστηρά και κανονικά γεωμετρικά σχήματα. Συνεπώς επιλέχθηκε μια
ελεύθερη οργανικότητα στη μορφή ώστε να υπακούει σε αυτά τα δεδομένα.
Τι σημαίνει πλωτή
κατασκευή;
Από τις βασικές αποφάσεις του project ήταν το πλωτό δίκτυο στη λίμνη Volta. Το σύστημα πλεύσης που επιλέγεται είναι αυτό με τα
προκατασκευασμένα πλαστικά βαρέλια διαστάσεων
90 x 70 cm, το οποίο είναι και το πιο οικονομικό και
απλό στην επιτόπια κατασκευή του σε σχέση με τις υπόλοιπες πιθανές λύσεις όπως
είναι οι προκατασκευασμένες πλατφόρμες από πολυαιθυλένιο.
Τι αναφορές θα υπάρχουν
από τον τόπο;
Το αρχιτεκτονικό ύφος της πρότασης θα έπρεπε να περιέχει μέσα του την
έννοια της τυποποίησης, της οργάνωσης και του κανόνα χωρίς όμως να αδιαφορεί
για τις αναφορές του τόπου εφαρμογής. Η έμπνευση από το “vernacular”, δηλαδή το τοπικό
ιδίωμα, η τυπολογία των χωριών, η μορφολογία των καλυβών και η οργάνωσή τους
στο χώρο, υπήρξε καθοριστικός παράγοντας επιρροής του ύφους και της μορφής.
Με τι υλικά θα
κατασκευαστεί;
Ένα από τα σημαντικότερα στοιχεία για την διαδικασία αναζήτησης της μορφής
ήταν η υλικότητα της κατασκευής. Το κυριότερο υλικό κατασκευής στην περιοχή
είναι το ξύλο. Ο σκελετός επομένως της μονάδας θα ήταν από ξύλο που βρίσκεται
στις περιοχές αυτές ενώ οι επιφάνειες πλήρωσης θα κατασκευάζονται από τον
τοπικό πληθυσμό με τις τεχνικές των καλαμωτών και ψαθωτών πλέξεων που
παρατηρούνται σχεδόν σε όλα τα κτίσματά τους, ώστε να επιτυγχάνεται η έννοια
της συμμετοχικής κατασκευής από την τοπική κοινότητα.
Πως θα ληφθούν υπόψιν οι
ειδικές συνθήκες της λίμνης και του φυσικού κλίματος?
Το τροπικό κλίμα της περιοχής μελέτης είναι σχετικά ήπιο σε σχέση με τη
γεωγραφική της θέση, ωστόσο χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα υγρασίας [77 -
85%], συχνές βροχοπτώσεις και υψηλές θερμοκρασίες. Συνεπώς υπήρχε επιτακτική
ανάγκη να ληφθούν υπόψιν οι τρόποι του φυσικού αερισμού των χώρων και της
διατήρησης συνθηκών θερμικής άνεσης. Επιλέχθηκε η τεχνική του διπλού κελύφους,
το οποίο επιτρέπει στους χώρους να αναπνέουν ενώ οι θερμές μάζες αέρα
διαφεύγουν από το διάτρητο εσωτερικό κέλυφος
και η κατασκευή προστατεύεται από τα βρόχινα νερά από τη συμπαγή
εξωτερική οροφή.
CONCEPT
Βάσει των στρατηγικών και στόχων που τέθηκαν, το αρχιτεκτονικό concept ήταν
απλό:
Η αρχική έμπνευση έρχεται από την τυπική αφρικανική καλύβα. Αντιστρέφοντας
τη μορφή της δημιουργείται μία ανάποδη πυραμίδα πάνω στο νερό. Στην προσπάθεια αφουγκρασμού του τόπου, θεωρήθηκε ότι ο εξαγωνικός κάνναβος
ήταν η βέλτιστη λύση για να μεταφραστεί και να γίνει πιο ευανάγνωστη γεωμετρικά
η οργανικότητα και η κεντρικότητα που παρατηρήθηκε στις διατάξεις των
αφρικανικών χωριών. Σε αυτές, διαπιστώνεται ότι οι καλύβες διατάσσονται
ακτινωτά γύρω από ανόμοια κέντρα. Συνεπώς, μεταφράζεται ο εξαγωνικός κάνναβος
με αντίστοιχο τρόπο, διατηρώντας αυτή τη διάταξη, όχι στο επίπεδο του συνόλου
αλλά σε κάθε μονάδα.
Δημιουργούνται έτσι 6 τύποι κάτοψης που επαναλαμβάνονται και ενώνονται στο
ανώτερο επίπεδο της κατασκευής, ενώ στο επίπεδο του νερού ένας μικρότερης
κλίμακας κάνναβος σχηματίζει τις πλατφόρμες
που συνδέουν τις διαφορετικές λειτουργίες του συγκροτήματος.
Διερευνήθηκε η συνδεσμολογία και οι τύποι των υποστυλωμάτων στη βάση, την
εναλλαγή των πληρών και των κενών στον κορμό και τη δομή του στέγαστρου στην
στέψη.
Η τελική μορφή περιλαμβάνει το δικτύωμα στη βάση και το ανεστραμμένο
στέγαστρο στη στέψη. Η μορφή αυτή εξυπηρετεί στη συλλογή νερού και τροφοδοτεί
τους υγρούς χώρους του συγκροτήματος. Ταυτόχρονα ξεκίνησε και η χειροτεχνική έρευνα της υλικότητας, μέσα από
πειραματισμούς με διαφορετικές πλέξεις που θα χρησιμοποιηθούν για την πλήρωση
των τοίχων.
Στα σχέδια φαίνεται ένας ενδεικτικός κόμβος του δικτύου των συγκροτημάτων,
ο οποίος περιλαμβάνει και τα 4 προγραμματικά σενάρια (νοσοκομείο, σχολείο,
αγορά, καταλύματα), καθώς και οι λυμένες κατόψεις του κάθε σεναρίου.
Κλείνοντας το project, έγινε μία προσπάθεια αφουγκρασμού των χρηστών μέσα
από μία αφήγηση της ζωής τους εντός του συγκροτήματος. Στα σενάρια αυτά βλέπει ο
θεατής κάποιες βασικές πληροφορίες για αυτούς, καθώς και για τη δράση τους μέσα
στο συγκρότημα, στο στιγμιότυπο της αποτύπωσής τους, και στη συνέχεια καλείται
να τους αναζητήσει στα αξονομετρικά σχέδια των 4 προγραμματικών σεναρίων.
*Η ερευνητική εργασία με όνομα “Hum[an/arch]itarian: Design in the Context of Crisis”, συντάχθηκε και παρουσιάστηκε από κοινού από τις: Ραφαηλία Ειρήνη Γιαννούδη και Δήμητρα Γραβάνη τον Ιούνιο του 2017, με επιβλέποντα καθηγητή τον κο. Κωνσταντίνο Ιωαννίδη, στο ΑΠΘ, Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών.
