Ονοματεπώνυμο: Νίκος Κτενάς
Ημερομηνία απαντήσεων: Δεκέμβριος 2017
Επάγγελμα: Αρχιτέκτων
Συνέντευξη στην Χαρά ΧαρατσάρηΗ πολυκατοικία ‘Ιnside Οut’ είναι μια πρόταση που απευθύνεται στην Αθήνα ή θα μπορούσε να έχει υπερτοπικό χαρακτήρα; (σχετικά με το έργο “Inside-Out” βλέπε δημοσίευση: http://www.gradreview.gr/2017/06/00118.html)
Πιστεύω πως κάθε δημιουργία βασίζεται σε συγκεκριμένες αρχές, πόσο μάλλον η αρχιτεκτονική την οποία θεωρώ, κατά βάση, μια πνευματική δραστηριότητα, με άλλα λόγια, είναι μια έρευνα ουσιαστικά της ανθρώπινης διαβίωσης που θεωρώ ως την βάση της δραστηριότητας του αρχιτέκτονα. Από αυτή την οπτική γωνία, το κάθε έργο εμπεριέχει στις συνθετικές αρχές του την έννοια του υπερτοπικού. Ταυτόχρονα, ένα κτίριο πρέπει να θεωρείται μέρος του τόπου στον οποίο ‘λαμβάνει χώρα’. Η πρόταση λοιπόν αυτή είναι ένα αποτέλεσμα της δικής μου έρευνας ως προς την σχέση με την γεωγραφική μορφολογία της Αθήνας, το κλίμα της, την ιστορία της και όχι μόνο.
Πως διαπραγματεύεστε την σχέση μεταξύ δομημένου και αδόμητου χώρου (σχέση κενού-πλήρους) στην πολυκατοικία Inside-out;
Να αναφερθώ στον κεντρικό χώρο του κτιρίου τον ‘αδόμητο χώρο’ της πρότασης. Ο ακάλυπτος χώρος ενός κτιρίου, προκύπτει λόγω του ότι πάντα υπάρχει ένα ποσοστό επιτρεπόμενης κάλυψης στο κάθε οικόπεδο, σχεδόν παντού, θα έλεγα στον κόσμο και δεν αποτελεί αποκλειστικά κάποιο ιδιαίτερο στοιχείο της παλιάς αθηναϊκής πολυκατοικίας. Στο κέντρο των πόλεων όλοι αυτοί οι ακάλυπτοι χώροι διαμορφώνουν ένα είδος κενού πυρήνα στο κέντρο του κάθε οικοδομικού τετραγώνου. Το ερώτημα, που αφορά στην υπόσταση αυτού του χώρου, είναι αυτό στο οποίο προσπάθησα να δώσω μία απάντηση. Πως λοιπόν ένας κοινός χώρος, ο οποίος ουσιαστικά ανήκει σε όλους τους ιδιοκτήτες του εκάστοτε ακινήτου, δεν χρησιμοποιείται ποτέ και από κανέναν? Τα κτίρια με άλλα λόγια που βλέπουμε κυκλοφορώντας στους δρόμους της πόλης, οριοθετούν με την πίσω πλευρά τους, ένα μη κανονικό γεωμετρικά τις περισσότερες φορές, αλλά όχι ασήμαντο ως προς την έκταση του, νεκρό χώρο στο εσωτερικό του κάθε οικοδομικού τετραγώνου. Αυτός ο ζωτικός από άποψη φυσικού αερισμού και φωτισμού χώρος των κτιρίων, έχει απασχολήσει ιστορικά και στη χώρα μας, για αρκετά χρόνια, αρχιτέκτονες και πολεοδόμους. Η δική μου πρόταση στον παραπάνω προβληματισμό, ήταν απλά να απευθύνω έναν πρωτεύοντα ρόλο στον χώρο αυτό, διαμορφώνοντας τον ως κεντρικό χώρο μετάβασης και αλλαγής πορείας, από την πόλη στον ιδιωτικό χώρο διαβίωσης.
Ποιο το όραμά σας για την διαχείριση των ημι-δημόσιων χώρων στην πόλη σε σχέση με τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες του τόπου;
Για να οριοθετήσω τους χώρους στους οποίους αναφέρεται η ερώτηση, θα μπορούσα να αποκαλέσω ‘ημι-δημόσιους’, όλους του χώρους μετάβασης από την πόλη (δρόμο, πλατεία, κλπ) μέχρι τον ιδιωτικό χώρο διαβίωσης σε ένα κτίριο. Σε συνέχεια της παραπάνω απάντησης μου, προσθέτω πως το ‘Inside Out’ προκύπτει από αυτή τη πορεία μετάβασης, η οποία ταυτίζεται και με τη φέρουσα δομή του συνόλου. Με άλλα λόγια, η είσοδος στο κέντρο του κτιρίου και ταυτόχρονα, η ‘έξοδος’ από τον χώρο αυτό, για να εισέλθει ο χρήστης στον ιδιωτικό του χώρο, ο οποίος προβάλλεται εκ νέου προς την πόλη. Βασικό μέρος της ιδέας αυτού του κτιρίου, είναι συνεπώς αυτή η διείσδυση, η πορεία που ακολουθεί ο χρήστης από τον κοινό χώρο, την πόλη, μέχρι τον προορισμό που είναι ο ιδιωτικός του χώρος.
Στην πρότασή σας, εμφανίζεται μια αντίθεση μεταξύ του αδρού μπετόν και του ξύλου: Με ποιο τρόπο η επιλογή των υλικών υποστηρίζει την συνθετική ιδέα της πολυκατοικίας;
Το οπλισμένο ανεπίχρηστο σκυρόδεμα είναι ο φέρον οργανισμός του κτιρίου. Η δομή λοιπόν στην οποία δίνω πρωτεύοντα ρόλο είναι ένα βασικό στοιχείο της αρχιτεκτονικής έκφρασης σε όλα τα έργα μου, είτε πρόκειται για οπλισμένο σκυρόδεμα, κατά κύριο λόγο, είτε για έναν χαλύβδινο φορέα. Στο εν’ λόγο κτίριο, το ανεπίχρηστο σκυρόδεμα δεν είναι συνεπώς άλλο από την φέρουσα δομή του ιδίου τα τοιχία της οποίας και περιβάλουν τον κεντρικό του χώρο και φέρουν τις πλάκες των διαμερισμάτων εν είδη προβόλου, πράγμα το οποίο είναι εμφανές και στους εσωτερικούς χώρους των κατοικιών. Η δε επιλογή της ξύλινης επιδερμίδας, όπως αποκαλώ τις όψεις, δέν είναι άλλο από την έκφραση προς την πόλη, των χώρων διαβίωσης που εσωκλείουν, εκφράζοντας την ζωή μέσα σ’ αυτό.
Πώς σχετίζονται οι εσωτερικές λειτουργίες των διαμερισμάτων της πολυκατοικίας σε σχέση με την διάρθρωση της όψης;
Κατ’ αρχάς το κτίριο έχει την άποψη ‘μεγάρου’ με την κλασσική έννοια. Είναι με άλλα λόγια, ένας σμιλευμένος μονολιθικός θα έλεγα όγκος χωρίς την έντονη οριζόντια συνιστώσα των εξωστών, που αποτελεί χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής Αθηναϊκής πολυκατοικίας. Επίσης, αυτή η επιδερμίδα, όπως αποκαλώ τις όψεις επί των δρόμων του κτιρίου, ήθελα να έχει ένα βάθος και συνεπώς, ένα περιεχόμενο, να είναι κάτι περισσότερο από ένα απλό πέτασμα με ανοίγματα. Το συνθετικό αποτέλεσμα εμπεριέχει δύο αντίθετα χαρακτηριστικά: Εξωτερικά, λόγω του βάθους και ρυθμού του, παρουσιάζεται ως συμπαγής όγκος, ενώ εσωτερικά, λόγω των πολλαπλών ανοιγμάτων σε διαφορετικά ύψη, έχει μια σχεδόν διάφανη αμεσότητα με το αστικό περιβάλλον. Αποτελείται από κλειστούς όγκους που περιέχουν χρηστικούς χώρους των κατοικιών, από διάφανους όγκους, σαχνισιές ή αλλιώς τα λεγόμενα ‘erker’ που προβάλουν τον χρήστη προς την πόλη, βυθιζόμενους υαλοπίνακες που μετατρέπουν μέρη της όψης σε εξώστη, και εν τέλει, αν και σχετικά διαφανής από το εσωτερικό του κτιρίου, προστατεύουν τον εσωτερικό χώρο από την ακτινοβολία του ήλιου προσφέροντας βιοκλιματική ποιότητα σε όλους τους χώρους κατοίκησης. Ταυτόχρονα, η έντονα τρισδιάστατη διαμόρφωση αυτή των όψεων ανοίγει έναν διάλογο με τον Αθηναϊκό ήλιο και αυτό, χρησιμοποιώντας ένα υλικό το οποίο δεν έχει χρησιμοποιηθεί ποτέ σε αυτή την τυπολογία κτιρίου, αποσκοπώντας σε έναν επαναπροσδιορισμό της έννοιας της όψης στο Αθηναϊκό αστικό τοπίο.
Ποιο θεωρείτε ως το βασικό συνθετικό στοιχείο των έργων σας;
Πολλά είναι τα στοιχεία που θεωρώ σημαντικά σε μια αρχιτεκτονική σύνθεση και τα οποία μου επιτρέπουν να διαμορφώνω αυτή τη διαλεκτική σχέση με τον τόπο, είτε αυτά είναι μορφολογικά, υλικά είτε αναφέρονται, όπως πάντα στα έργα μου σε γεωμετρικές αναλογίες. Όλα όμως για ‘μένα ξεκινούν από την φέρουσα δομή. Για αυτόν τον λόγο χρησιμοποιώ το οπλισμένο σκυρόδεμα και ενίοτε ανεπίχριστο ως ένα εύπλαστο λίθο όπου με τη δομή αυτή οριοθετώ τον ζωτικό χώρο του κάθε κτιρίου.
Ποια/ες είναι οι αρχιτεκτονική/ες προσωπικότητες με τις οποίες συνδιαλέγεται η πρακτική σας;
Ιστορικά με τις του μοντέρνου κινήματος, και καθημερινά με προσωπικότητες των οποίων η σκέψη ανάγει σε ένα πνευματικό επίπεδο την δραστηριότητα μας. Δεν με ενδιαφέρουν οι απλά ‘επαγγελματικά σωστοί’ μελετητές, μ’ ενδιαφέρουν οι διανοούμενοι, οι ερευνητές, αυτοί που προάγουν την αρχιτεκτονική και αυτοί που παράγουν πρωτοπορία. Εν τέλει πιστεύω πως αυτό προβάλλεται και στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, των τεχνών και των γραμμάτων!
Σε ποιο κοινό απευθύνεται η αρχιτεκτονική σας;
Η αρχιτεκτονική απευθύνεται στον άνθρωπο! Αρχιτεκτονική είναι ό,τι έχει σχέση με τον χώρο του ανθρώπου, από μια διαμόρφωση του εδάφους μέχρι την διαμόρφωση μιας ολόκληρης πόλης. Δεν θεώρησα ποτέ να σχεδιάσω κάποιο χώρο που να απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο σε κάποιο συγκεκριμένο κοινό. Θέλω να πω, πάνω απ’ όλα ο αρχιτέκτονας κατά βάση πραγματεύεται την σχέση χώρου/ανθρώπου, ασχέτου οικονομικής επιφάνειας του κάθε χρήστη.
Ποια ήταν η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίσατε στην αρχιτεκτονική πρακτική σας μέχρι τώρα;
Πιστεύω πως το ξεκίνημα κάθε έργου είναι μια πρόκληση, μπροστά σε ένα κενό χαρτί... όπου σε κυριεύουν δύο συναισθήματα, σχεδόν ταυτόχρονα, αυτό του φόβου της πρώτης γραμμής - απόφασης, και αυτό του ενθουσιασμού για το νέο, την ανακάλυψη! Αυτή είναι μια απόλυτα προσωπική εγκεφαλική στιγμή, μια έρευνα συσχετισμών χώρων, ένα ταξίδι γνώσεων, η αρχή της δημιουργίας. Αυτή αποτελεί για ‘μένα την μεγαλύτερη πρόκληση, και ίσως από τις πιο σημαντικές στιγμές της δραστηριότητας μας.
Υπάρχει κάποια σχεδιαστική ουτοπία, που θα θέλατε να συναντήσετε στο μέλλον;
Από μόνη της συναρπάζει η λέξη ουτοπία και αυτό που ιστορικά εκφράζει! Χωρίς να θέλω να δώσω μια κάπως συντηρητική απάντηση, διότι μόνον συντηρητικό δεν είναι το έργο μου, αλλά ούτε και εγώ, παρόλα αυτά νομίζω πως είναι σημαντικό για την εξέλιξη του τόπου μας, να εστιάσουμε στα απλά, στα της κοινής λογικής. Εννοώ αυτά που αλλάζουν την ζωή και το περιβάλλον, αστικό και μη, προς το καλύτερο. Σήμερα στη χώρα μας, θα μπορούσε να φαντάζει ουτοπικό αν έλεγα πως δεν πρέπει να επιτρέπεται να υλοποιούνται τόσες κατασκευές από ανθρώπους που στερούνται αρχιτεκτονικής παιδείας σε μία χώρα με την ιστορία και τον πολιτισμό μας! Επίσης ουτοπική θα ήταν η άποψη πως πρέπει να αλλάξουν οι αναχρονιστικοί θεσμοί ανάθεσης και υλοποίησης της αρχιτεκτονικής του κοινού, του δημόσιου χώρου με τρόπο ώστε να εμπλέκονται νέοι δημιουργοί οι οποίοι αναχωρούν μετά τις σπουδές τους! Απαντήσεις σήμερα σε τέτοια απλά θέματα, σε συνδυασμό με την ιστορία και τον πολιτισμό μας θα συντελούσαν σε ουτοπικές αλλαγές των πόλεων μας και όχι μόνον. Για να χρησιμοποιήσω την ακριβή έκφραση σας, στις ‘σχεδιαστικές ουτοπίες’, που οραματίζεται ένας δημιουργός πρέπει να αναζητά τρόπο εφαρμογής τους.
Ποια εργαλεία κρίνετε απαραίτητα για την αρχιτεκτονική διερεύνηση, επίλυση και έκφραση των έργων σας;
Πρώτα απ’ όλα την περιέργεια για γνώση! Όπου στον κόσμο τύχει να βρεθεί ο αρχιτέκτονας, αδιάκοπτα πρέπει να παρατηρεί τα πάντα, συμπεριφορά ανθρώπων, οτιδήποτε δομημένο, μέχρι τα πιο ασήμαντα αντικείμενα. Εννοώ, όχι απλά να κοιτάζει, αλλά να βλέπει, όπως έλεγε ο Le Corbusier, και αυτό διότι ένας δημιουργός, κατά τη γνώμη μου, εκπαιδεύεται μετά τις όποιες σπουδές του, μέχρι το τέλος της ζωής του! Ο εγκέφαλος του αρχιτέκτονα πρέπει να είναι μια μεγάλη αλλά σωστά δομημένη βάση δεδομένων, διαφορετικά δεν μπορεί να διαμορφώσει μια μεθοδολογία και μια σειρά συνθετικών αρχών που του είναι απαραίτητες για να εφεύρει. Στα άπειρα τεχνικά manuals βρίσκουμε τεχνικά θέματα, τα οποία συνεχώς αλλάζουν και εξελίσσονται, όμως η δημιουργική διαδικασία δεν περιγράφεται πουθενά, είναι συνεπώς μια διαδικασία που πρέπει να επινοήσει ο δημιουργός του οποίου η κρίση είναι βασικά υποκειμενική, σχεδόν αυτοβιογραφική θα έλεγα. Εν κατακλείδι, η αρχιτεκτονική διερεύνηση προς επίλυση και έκφραση ενός θέματος στην αρχιτεκτονική, είναι μια ιδιαίτερη εγκεφαλική διεργασία την οποία μου είναι αδύνατον να περιγράψω περαιτέρω πέραν του παραπάνω γενικού πλαισίου.
Πώς το “σχέδιο” ή οι ρεαλιστικές μακέτες αντικατοπτρίζουν τις χωρικές σχέσεις που θέλετε να αποδώσετε;
Τα σχέδια είναι τα ‘πρακτικά’ εργαλεία που χρησιμοποιούμε για να επικοινωνήσουμε τις προτάσεις μας. Συνεπώς χρησιμοποιούμε διάφορα μέσα έτσι ώστε να παρουσιάζουμε με τον πιο ευκολονόητο τρόπο τις χωρικές σχέσεις της επίλυσης του κάθε συγκεκριμένου θέματος. Υπάρχουν τα βασικά τεχνικά σχέδια διαμόρφωσης των επιπέδων, οι τομές, οι όψεις, κλπ Ασφαλώς μια πρόταση παρουσιάζεται και με εικόνες φωτορεαλισμού, ως ένα είδος φωτογραφικής αναπαράστασης της κάθε πρότασης. Προσωπικά όμως συνηθίζω να παρουσιάζω ταυτόχρονα και παραδοσιακά προπλάσματα από χαρτόνι, ξύλο ή άλλα υλικά, σε διαφορετικές κλίμακες, διότι δίνουν την δυνατότητα πολλαπλής παρατήρησης, κατανόησης και περιήγησης στον χώρο από τον ενδιαφερόμενο. Τα τελευταία, χρησιμοποιούνται και ως δικά μας εργαλεία συνθετικής επεξεργασίας, συνεπώς το γραφείο μου είναι γεμάτο από τέτοια μικρά κτίρια, υλοποιημένα και μη.
