Του Μανώλη Αναστασάκη
Η Αθήνα είναι μία νέα πόλη του 19ου αιώνα. Μετά από μία μακρά περίοδο σε αφάνεια, η πόλη αναδύεται το 1834 ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα η πόλη αναπτύσσεται σημαντικά σε ένα κατά βάση νέο και σχεδιασμένο γεωμετρικό υπόβαθρο οδών τυπικό της εποχής του. Είναι η περίοδος όπου κυριαρχεί, τόσο στον αρχιτεκτονικό όσο και στον πολεοδομικό σχεδιασμό, ο νεοκλασικισμός. Από τις αρχές του 20ου αιώνα και ειδικότερα κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1919-1939), το μοντέρνο κίνημα στην αρχιτεκτονική εμφανίζεται δυναμικά. Μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη τόσο στον οικονομικό όσο και στον κατασκευαστικό τομέα και ο μοντερνισμός συνεχίζει να μορφοποιεί με μαζικό πλέον τρόπο τα νέα κτίρια της πόλης. Αυτή η μαζική παραγωγή κτιριακού δυναμικού στη βάση του μοντέρνου κινήματος χαρακτηρίζει πλέον την πόλη με τέτοιο τρόπο που ο κριτικός και αρχιτεκτονικής Kenneth Frampton γράφει το 1986 “… δεν υπάρχει ίσως άλλη πρωτεύουσα στον κόσμο στην οποία να μπορεί κανείς να βρει μια τόσο πλατιά αποδοχή της μοντέρνας αρχιτεκτονικής … Η Αθήνα είναι σίγουρα η κατεξοχήν μοντέρνα πόλη …”.
Η Αθήνα εισέρχεται στην ιστορία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής δια μέσου της επονομαζόμενης Χάρτας των Αθηνών, ένα μανιφέστο το οποίο εκδίδει μεταπολεμικά ο Le Corbusier γραμμένο σύμφωνα με το 4ο CIAM (Congrès International d'Architecture Moderne). Πρόκειται για ένα συνέδριο το οποίο έλαβε χώρα εν πλω από τη Μασσαλία στην Αθήνα το 1933. Σε αυτήν την περίοδο του μεσοπολέμου ο αναδυόμενος μοντερνισμός – θα επιλέγαμε τον όρο κλασικός μοντερνισμός – εκφράζεται στην Αθήνα από έλληνες αρχιτέκτονες οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν σπουδάσει σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, ορισμένοι δε και στην Αθήνα με καθηγητές σπουδασμένους στο εξωτερικό. Ορισμένοι από αυτούς τους νέους αρχιτέκτονες εργάσθηκαν στη δεκαετία του 1930 στο γραφείο του Le Corbusier στο Παρίσι. Η κύρια παραγωγή κτιρίων, κυρίως την δεκαετία του 1930, αφορά στο νέο κτιριακό τύπο αστικής κατοίκησης, την πολυκατοικία, καθώς και στην ανέγερση δημόσιων σχολείων. Επώνυμοι αρχιτέκτονες αναλαμβάνουν αυτά τα έργα όπως οι Δ. Πικιώνης, Θ. Βαλεντής, Ν. Νικολαΐδης, Π. Καραντινός, Κ. Παναγιωτάκος και άλλοι. Για την «μπλε πολυκατοικία» του Κ. Παναγιωτάκου ο Le Corbusier είπε ότι “είναι πολύ όμορφη”, για δε το σχολείο στην οδό Λιοσίων του ίδιου αρχιτέκτονα έγραψε στον τοίχο του “Compliments de Le Corbusier”.
Η μεταπολεμική περίοδος αρχίζει ουσιαστικά με το τέλος του εμφυλίου πολέμου το 1949. Για την Αθήνα ξεκινάει μία περίοδος εντατικής ανοικοδόμησης με την πολυκατοικία να αποτελεί τον κύριο οικοδομικό τύπο δίπλα σε κτίρια γραφείων, ξενοδοχεία και δημόσια κτίρια. Αυτός ο «ύστερος μοντερνισμός» όπως τον ονομάζουμε, έχει τα βασικά στοιχεία του μοντερνισμού σε μία μεσογειακή εκδοχή της κατοίκησης όπου το κτίριο κατοικίας μορφοποιείται με γραμμικούς εξώστες. Σε άλλους τύπους κτιρίων εμφανίζονται επιρροές από το International Style, τον μπρουταλισμό και το νέο- ιστορικισμό. Πολύ σημαντικοί αρχιτέκτονες εμφανίζονται αυτήν την περίοδο όπως οι A. Κωνσταντινίδης, N. Βαλσαμάκης, T. Ζενέτος, K. Δοξιάδης και άλλοι. Δίπλα στους έλληνες αρχιτέκτονες χτίζουν στην Αθήνα ο W. Gropius την Αμερικάνικη Πρεσβεία και ο Φινλανδός αρχιτέκτονας E. Saarinen το κτήριο επιβατών του ανατολικού αερολιμένα Αθηνών.
Με το τέλος της δικτατορίας το 1974 αρχίζει μία νέα περίοδος για τον αθηναϊκό μοντερνισμό του 20ου αιώνα. Είναι η εποχή της εύκολης και μαζικής οικοδόμησης στα προάστια όπου τα διεθνή ρεύματα του μεταμοντερνισμού, της αποδόμησης και του νέο-μοντερνισμού εμφανίζονται ταχύτατα αλλά ανεπεξέργαστα στη σχέση τους με την πόλη και το αττικό τοπίο. Όσον αφορά τη μοντέρνα παράδοση των δύο αυτών τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα αυτή συνεχίζεται βασιζόμενη και σε μία ισχυρή ακαδημαϊκή παράδοση. Αυτός ο “απόηχος του Μοντερνισμού” όπως τον αποκαλούμε εδώ, αφορά κυρίως κτίρια κατοικιών και γραφείων, συνήθως εκτός κέντρου. Μία νέα γενιά σημαντικών αρχιτεκτόνων εμφανίζεται όπως οι T. Μπίρης, Δ. Μπίρης, A. Τομπάζης και άλλοι.
Η σύγχρονη Αθήνα είναι μία μοντέρνα πόλη με νεοκλασικές καταβολές. Οι δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα συνεχίζουν την ισχυρή μοντέρνα της παράδοση με κορωνίδα το Stavros Niarchos Foundation Cultural Center (SNFCC) σχεδιασμένο από το Renzo Piano Building Workshop και σε γειτνίαση με αυτό τα κεντρικά γραφεία της Angelicoussis Group σχεδιασμένα από το γραφείο Rena Sakellaridou SPARCH PC.
Athens is a new city of the 19th century. After a long period in obscurity, the city emerged in 1834 as the capital of the new Greek state which was constituted after the war of independence against Ottoman Empire. The city expanded throughout the 19th century along a new, planned geometric urban tissue characteristic of the times, at a time marked by the neoclassical movement in the urban and architectural field. The Modern movement in architecture captured the city during the early 20th century, especially during the interwar period (1919-1939). Modernism continued to shape the Athenian buildings on a large scale after World War II, a period when the city achieved spectacular growth in terms of population and economy. This mass construction of buildings based on the Modern movement characterizes the city in such a way prompting architectural historian Kenneth Frampton to hails Athens as the only capital where modern architecture could find such wide acceptance.
Η Αθήνα είναι μία νέα πόλη του 19ου αιώνα. Μετά από μία μακρά περίοδο σε αφάνεια, η πόλη αναδύεται το 1834 ως πρωτεύουσα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα η πόλη αναπτύσσεται σημαντικά σε ένα κατά βάση νέο και σχεδιασμένο γεωμετρικό υπόβαθρο οδών τυπικό της εποχής του. Είναι η περίοδος όπου κυριαρχεί, τόσο στον αρχιτεκτονικό όσο και στον πολεοδομικό σχεδιασμό, ο νεοκλασικισμός. Από τις αρχές του 20ου αιώνα και ειδικότερα κατά την περίοδο του μεσοπολέμου (1919-1939), το μοντέρνο κίνημα στην αρχιτεκτονική εμφανίζεται δυναμικά. Μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη γνωρίζει αλματώδη ανάπτυξη τόσο στον οικονομικό όσο και στον κατασκευαστικό τομέα και ο μοντερνισμός συνεχίζει να μορφοποιεί με μαζικό πλέον τρόπο τα νέα κτίρια της πόλης. Αυτή η μαζική παραγωγή κτιριακού δυναμικού στη βάση του μοντέρνου κινήματος χαρακτηρίζει πλέον την πόλη με τέτοιο τρόπο που ο κριτικός και αρχιτεκτονικής Kenneth Frampton γράφει το 1986 “… δεν υπάρχει ίσως άλλη πρωτεύουσα στον κόσμο στην οποία να μπορεί κανείς να βρει μια τόσο πλατιά αποδοχή της μοντέρνας αρχιτεκτονικής … Η Αθήνα είναι σίγουρα η κατεξοχήν μοντέρνα πόλη …”.
Η Αθήνα εισέρχεται στην ιστορία της μοντέρνας αρχιτεκτονικής δια μέσου της επονομαζόμενης Χάρτας των Αθηνών, ένα μανιφέστο το οποίο εκδίδει μεταπολεμικά ο Le Corbusier γραμμένο σύμφωνα με το 4ο CIAM (Congrès International d'Architecture Moderne). Πρόκειται για ένα συνέδριο το οποίο έλαβε χώρα εν πλω από τη Μασσαλία στην Αθήνα το 1933. Σε αυτήν την περίοδο του μεσοπολέμου ο αναδυόμενος μοντερνισμός – θα επιλέγαμε τον όρο κλασικός μοντερνισμός – εκφράζεται στην Αθήνα από έλληνες αρχιτέκτονες οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν σπουδάσει σε μεγάλες ευρωπαϊκές πόλεις, ορισμένοι δε και στην Αθήνα με καθηγητές σπουδασμένους στο εξωτερικό. Ορισμένοι από αυτούς τους νέους αρχιτέκτονες εργάσθηκαν στη δεκαετία του 1930 στο γραφείο του Le Corbusier στο Παρίσι. Η κύρια παραγωγή κτιρίων, κυρίως την δεκαετία του 1930, αφορά στο νέο κτιριακό τύπο αστικής κατοίκησης, την πολυκατοικία, καθώς και στην ανέγερση δημόσιων σχολείων. Επώνυμοι αρχιτέκτονες αναλαμβάνουν αυτά τα έργα όπως οι Δ. Πικιώνης, Θ. Βαλεντής, Ν. Νικολαΐδης, Π. Καραντινός, Κ. Παναγιωτάκος και άλλοι. Για την «μπλε πολυκατοικία» του Κ. Παναγιωτάκου ο Le Corbusier είπε ότι “είναι πολύ όμορφη”, για δε το σχολείο στην οδό Λιοσίων του ίδιου αρχιτέκτονα έγραψε στον τοίχο του “Compliments de Le Corbusier”.
Η μεταπολεμική περίοδος αρχίζει ουσιαστικά με το τέλος του εμφυλίου πολέμου το 1949. Για την Αθήνα ξεκινάει μία περίοδος εντατικής ανοικοδόμησης με την πολυκατοικία να αποτελεί τον κύριο οικοδομικό τύπο δίπλα σε κτίρια γραφείων, ξενοδοχεία και δημόσια κτίρια. Αυτός ο «ύστερος μοντερνισμός» όπως τον ονομάζουμε, έχει τα βασικά στοιχεία του μοντερνισμού σε μία μεσογειακή εκδοχή της κατοίκησης όπου το κτίριο κατοικίας μορφοποιείται με γραμμικούς εξώστες. Σε άλλους τύπους κτιρίων εμφανίζονται επιρροές από το International Style, τον μπρουταλισμό και το νέο- ιστορικισμό. Πολύ σημαντικοί αρχιτέκτονες εμφανίζονται αυτήν την περίοδο όπως οι A. Κωνσταντινίδης, N. Βαλσαμάκης, T. Ζενέτος, K. Δοξιάδης και άλλοι. Δίπλα στους έλληνες αρχιτέκτονες χτίζουν στην Αθήνα ο W. Gropius την Αμερικάνικη Πρεσβεία και ο Φινλανδός αρχιτέκτονας E. Saarinen το κτήριο επιβατών του ανατολικού αερολιμένα Αθηνών.
Με το τέλος της δικτατορίας το 1974 αρχίζει μία νέα περίοδος για τον αθηναϊκό μοντερνισμό του 20ου αιώνα. Είναι η εποχή της εύκολης και μαζικής οικοδόμησης στα προάστια όπου τα διεθνή ρεύματα του μεταμοντερνισμού, της αποδόμησης και του νέο-μοντερνισμού εμφανίζονται ταχύτατα αλλά ανεπεξέργαστα στη σχέση τους με την πόλη και το αττικό τοπίο. Όσον αφορά τη μοντέρνα παράδοση των δύο αυτών τελευταίων δεκαετιών του 20ού αιώνα αυτή συνεχίζεται βασιζόμενη και σε μία ισχυρή ακαδημαϊκή παράδοση. Αυτός ο “απόηχος του Μοντερνισμού” όπως τον αποκαλούμε εδώ, αφορά κυρίως κτίρια κατοικιών και γραφείων, συνήθως εκτός κέντρου. Μία νέα γενιά σημαντικών αρχιτεκτόνων εμφανίζεται όπως οι T. Μπίρης, Δ. Μπίρης, A. Τομπάζης και άλλοι.
Η σύγχρονη Αθήνα είναι μία μοντέρνα πόλη με νεοκλασικές καταβολές. Οι δύο πρώτες δεκαετίες του 21ου αιώνα συνεχίζουν την ισχυρή μοντέρνα της παράδοση με κορωνίδα το Stavros Niarchos Foundation Cultural Center (SNFCC) σχεδιασμένο από το Renzo Piano Building Workshop και σε γειτνίαση με αυτό τα κεντρικά γραφεία της Angelicoussis Group σχεδιασμένα από το γραφείο Rena Sakellaridou SPARCH PC.
________________________________________________
by Manolis Anastasakis
Athens is a new city of the 19th century. After a long period in obscurity, the city emerged in 1834 as the capital of the new Greek state which was constituted after the war of independence against Ottoman Empire. The city expanded throughout the 19th century along a new, planned geometric urban tissue characteristic of the times, at a time marked by the neoclassical movement in the urban and architectural field. The Modern movement in architecture captured the city during the early 20th century, especially during the interwar period (1919-1939). Modernism continued to shape the Athenian buildings on a large scale after World War II, a period when the city achieved spectacular growth in terms of population and economy. This mass construction of buildings based on the Modern movement characterizes the city in such a way prompting architectural historian Kenneth Frampton to hails Athens as the only capital where modern architecture could find such wide acceptance.
Athens establishes its name in the history of Modern architecture by way of the so-called Athens Charter, a postwar manifesto published by Le Corbusier and written in accordance to the fourth CIAM (Congrès International d'Architecture Moderne) conference that took place in 1933 on board a sea journey from Marseille to Athens. In this interwar period, rising modernism, or “classical modernism” as referred to here, is mostly expressed in Athens by Greek architects who had either studied in Paris or Berlin or studied in Athens with professors who had studied in other European countries. Some of these young architects worked in the early 30’s at the Le Corbusier atelier in Paris. The main construction of buildings, especially in the 30s, involves the new building type of urban housing, the polykatoikia (literally “multiresidence” e.a. apartment building), as well as the construction of public schools. Renowned architects such as D. Pikionis, Th. Valentis, N. Nikolaides, P. Karantinos, K. Panagiotakos and others undertake these projects. Regarding the “blue building” of this last architect Le Corbusier has said: “it is very beautiful” and regarding the school on Liosion Street of the same architect he marked on its wall “Compliments de Le Corbusier”.
The postwar period essentially begins with the end of the civil war in 1949. As far as Athens is concerned, it marks the beginning of a period of great construction with the polykatoikia as the main building type next to office buildings, hotels and public buildings. This “late modernism” as referred to here, exhibits all the basic elements of modernism in a Mediterranean version of housing where linear balconies have been added to the building design. In other types of buildings there are influences from the international style, the brutalism and the neo-historicism. Many important architects, such as A. Konstantinidis, N. Valsamakis, T. Zenetos, K. Doxiadis and others, emerge during this period. In addition to Greek architects, W. Gropius designs the American Embassy and the Finish architect E. Saarinen the Passengers Area of the Athens Int. Airport.
With the end of the dictatorship in 1974 begins a new period for Athenian modernism of the 20th century. It is a time of easy mass construction in the suburbs where the international trends of post-modernism, deconstruction and neo-modernism appear rapidly but remain in their rawest form vis-à-vis the city and the Attica landscape. As for the modern production of those last two decades of the century, it continues based among other parameters on a strong academic tradition. This “echoes of modernism” as referred to here for the most part involves apartment and office buildings usually outside of the city centre. A new generation of important architects emerges such as T. Biris, D. Biris, A. Tombazis and others.
Athens as a new city is a modern city with neoclassical origins. Its strong modern tradition continues during the first two decades of the 21st century highlighted by the Stavros Niarchos Foundation Cultural Center (SNFCC) designed by the Renzo Piano Building Workshop and the neighbouring Headquarters of Angelicoussis Group designed by Rena Sakellaridou SPARCH PC.
