Διπλωματική εργασία: «Mens sana in corpore sano: το τοπίο
της αρχαίας Λισού ως χώρος αυτοθεραπείας.»
Φοιτήτριες: Μασμανίδου
Αγγελική, Τσίχλη Ελένη
Επιβλέποντας καθηγητής: Αλέξιος Τζομπανάκης
Σχολή: Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πολυτεχνείου Κρήτης
Χρονολογία: Οκτώβριος 2018
Περίληψη
Το τοπίο της
αρχαίας Λισού θα αποτελέσει γι αυτή τη διπλωματική εργασία έναν χώρο
αυτοθεραπείας. Η περιοχή μελέτης βρίσκεται νότια στο νομό Χανίων και υπάγεται
στο δήμο ανατολικού Σελίνου. Πιο συγκεκριμένα πρόκειται για έναν όρμο ο οποίος
βρίσκεται δυτικά της περιοχής της Σούγιας και ανοίγεται προς το Λιβυκό πέλαγος.
Η συγκρότηση της αρχαίας Λισού ξεκίνησε ήδη από τους κλασικούς χρόνους ενώ
αποτελούσε το επίνειο της Ελύρου και τόπο διεξαγωγής εμπορίου με τη βόρειο
Αφρική. Η Λισός γνώρισε εποχές αίγλης λόγω του αρχαίου ναού του Ασκληπιού και
των ιαματικών πηγών που διαθέτει.
Όσον αφορά τις
προσβάσεις στην περιοχή η πρώτη είναι η οδική σύνδεση της Λισού με το χωριό
Προδρόμι, το οποίο αποτελεί το χερσαίο δρόμο που συνέδεε την αρχαία Λισό με τις
υπόλοιπες πόλεις του κοινού των Ορείων (Έλυρος, Υρτακίνα, Συία, Τάρρα και
Ποικίλασσος). Η δεύτερη και πιο εύκολη σύνδεση είναι αυτή μέσω της θάλασσας
όπου μικρά πλοιάρια μπορούν να μεταφέρουν κάποιον από το λιμάνι της Σούγιας
στον όρμο της αρχαίας Λισού. Η τρίτη σύνδεση είναι κομμάτι του ευρωπαϊκού
μονοπατιού Ε4 από Σούγια προς Παλαιόχωρα. Στην παρούσα διπλωματική θα δοθεί
έμφαση στην πρόσβαση από το φαράγγι της Λισού το οποίο συνδέει τη Σούγια με την
αρχαία πόλη κι έχει διάρκεια 1μιση ώρα καθώς και σε αυτή από τη θάλασσα.
Το φυσικό
τοπίο της Λισού χαρακτηρίζεται από φυσικά δίπολα όπως το Φαράγγι-Οροπέδιο,
Κοιλάδα-Ορεινοί όγκοι, Θάλασσα-Ρέμα τα οποία θα αποτελέσουν εναύσματα για την
πορεία της διπλωματικής εργασίας. Συναντώνται κτίσματα τριών διαφορετικών
ιστορικών περιόδων στο τοπίο της Λισού. (Ελληνιστικά χρόνια, Ρωμαϊκά χρόνια,
Νεώτερη περίοδος). Στα Ελληνιστικά χρόνια συμπεριλαμβάνονται ο χώρος του
Ασκληπιείου καθώς και ίχνη του τελωνείου και της προβλήτας του λιμανιού.
Απομεινάρια της ρωμαϊκής περιόδου αποτελούν η περιοχή της επιβλητικής
Νεκρόπολης με τους 59 καμαροσκέπαστους τάφους καθώς και το διοικητικό κέντρο με
έναν πύργο και ένα θέατρο. Τέλος, πιο σύγχρονες δομές είναι αυτές των αλωνιών
αλλά και δύο Βυζαντινών ναών. Τα διαφορετικά αυτά στοιχεία ως προς τη δομή και
τις σχέσεις που αναπτύσσουν με τη φύση θα λειτουργήσουν είτε ως στάδια στο χώρο
της αυτοθεραπείας είτε ως σημεία ανάδειξης της περιοχής για τον περιπατητή.
Οι προσβάσεις
στο τοπίο της Λισού θα οργανωθούν σε δύο αντι-διαμετρικά σημεία του τοπίου. Η
πρόσβαση από ξηράς, η οποία μέσω του φαραγγιού καταλήγει στο ανώτατο σημείο της
περιοχής, αποτελεί σημείο εποπτείας και κατανόησης της και η πρόσβαση από
θάλασσα όπου αποτελεί το κατώτατο σημείο και το άτομο καλείται να ανακαλύψει
σταδιακά την περιοχή. Στην περιοχή μελέτης οργανώνονται 2 ειδών πορείες, αυτή
του Ε4 η οποία αναφέρεται στον περιπατητή που θέλει να περιπλανηθεί στο φυσικό
και ανθρωπογενές τοπίο της Λισού και σε αυτή της τελετουργικής πορείας η οποία
αφορά το θεραπευτήριο και τα επιμέρους στάδια του. Διαθέτοντας ένα πλούσιο σε
φυσικά στοιχεία τοπίο και με τις διαχειρίσεις που το άτομο θα ακολουθήσει
τίθεται σε μία πορεία ενδοσκόπησης η οποία σε συνδυασμό με τα τελετουργικά
στάδια του θεραπευτηρίου οδηγείται στην αυτοθεραπεία.
Το ίδιο το
κτίριο του θεραπευτηρίου θα αποτελέσει ένα ήμι-υπόσκαφο κτίσμα που θα έρθει να
αλληλεπιδράσει με τη γη αφού άλλοτε θα υποχωρήσει μπροστά της και άλλοτε θα
εισαχθεί μέσα σε αυτή δημιουργώντας ενιαίες επιφάνειες καλλιέργειας με τη χρήση
φυτεμένων δωμάτων. Για την εκπλήρωση των τελετουργικών σταδίων συγκροτείται μία
σύνθεση με μία προκαθορισμένη πορεία-στοά η οποία διασυνδέει τους επιμέρους
όγκους τόσο μεταξύ τους όσο και με τους εξωτερικούς χώρους οργανωμένους και μη.
Διαμέσου μιας γραμμικής πορείας λοιπόν, το άτομο συναντά πρώτα τον χώρο
υποδοχής κι έρχεται σε μια πρώτη επαφή με το ιαματικό νερό της περιοχής.
Συνεχίζοντας στα επιμέρους στάδια πραγματοποιείται αρχικά καθαρισμός του
σώματος και ίαση αυτού μέσω θερμών και ψυχρών ιαματικών λουτρών, ενώ στην
πορεία συναντώνται στάδια αφιερωμένα στην εκγύμναση και τη φροντίδα του σώματος
(χώρος μάλαξης) καθώς και στην επαφή με τη γη όπου το άτομο μέσω των
καλλιεργειών έρχεται σε άμεση σχέση με τη φύση(χώρος δίαιτας). Εξερχόμενοι από
το συγκρότημα του θεραπευτηρίου που έχει σχεδιαστεί περνά κανείς στο διοικητικό
κέντρο της αρχαίας πόλης το οποίο αποτελεί χώρο συγκέντρωσης και
κοινωνικοποίησης για τους θεραπευμένους.
Όσον αφορά την
κατασκευή του θεραπευτηρίου τα βασικά υλικά από τα οποία αποτελείται είναι αυτά
του σκυροδέματος, του corten και του ξύλου και του γυαλιού. Το κτίριο θα έρθει
να «δομηθεί» μέσω ενός μεταλλικού σκελετού τύπου corten διατομής I
ο οποίος επιλέγεται να
είναι εμφανής τόσο στο εσωτερικό των κτισμάτων όσο και στις εξωτερικές όψεις. Ο
σκελετός αυτός κατά περίπτωση θα έρθει να πληρωθεί τόσο μέσω του σκυροδέματος,
όσο και του ξύλου και του corten σε ποικίλες μορφές (φίλτρα). Πιο αναλυτικά τα
επιμέρους υλικά έρχονται να συνθέσουν καθαρές ενότητες στις χαρακτηριστικές
όψεις του θεραπευτηρίου οι οποίες προσανατολίζονται προς τα εσωτερικά αίθρια
αλλά και να εναλλαχθούν ανάλογα με την σχέση του κτιρίου με το γύρω έδαφος,
αποδίδοντας έτσι ποικίλες υφές και εναλλαγές στο φως αλλά και στις αισθήσεις
των επισκεπτών. Οι όψεις αυτές αποτελούνται από το στοιχείο του σκυροδέματος
που προσαρμόζεται στους πιο περίκλειστους χώρους, του corten σε συμπαγή φύλλα
και σε διάτρητες επιφάνειες αλλά και των γυάλινων επιφανειών. Παράλληλα,
επιλέγεται και σχεδιάζεται οπτικό φίλτρο από δρύινα πηχάκια το οποίο
προσαρμόζεται στις γυάλινες επιφάνειες κι έρχεται να αποδώσει ιδιωτικότητα στο
χώρο όταν αυτό χρειάζεται. Επιπλέον, στα δώματα όλου του συγκροτήματος
οργανώνονται φυτεμένες εκτάσεις οι οποίες μπορούν να είναι προσβάσιμες από τους
επισκέπτες του τοπίου της Λισού ανεξάρτητα από το θεραπευτήριο. Το σκυρόδεμα,
τα φύλλα του corten και το ξύλινο οπτικό φίλτρο συνεχίζουν ως κατακόρυφα
προστατευτικά στοιχεία στα φυτεμένα δώματα και σχεδιάζεται κατασκευαστική
λεπτομέρεια για κάθε μία από αυτές τις 3 περιπτώσεις. Επιπλέον αξίζει να
σημειωθεί πως σε σημεία της σύνθεσης όπου υπάρχει εκτόνωση προς τον εξωτερικό
χώρο ο σκελετός του εσωτερικού εξέρχεται από το κτίριο και συνεχίζει ως
στέγαστρο όπως φαίνεται και στις λεπτομέρειες. Τα στέγαστρα καθώς και
επιλεγμένα σημεία της στοάς που συνενώνει τους χώρους του θεραπευτηρίου έχουν
τη δυνατότητα να ανοιγοκλείνουν μέσω μεταλλικών διάτρητων πανέλων τύπου corten.
Περνώντας τώρα
στην περιοχή της Νεκρόπολης οι καμαροσκέπαστοι τάφοι θα αποτελέσουν το τελικό
στάδιο κατά τη διάρκεια της μέρας όπου ως χώροι απομόνωσης και περισυλλογής θα
λειτουργήσουν ως συμβολικά φορτισμένα στοιχεία για την ολοκλήρωση του
τελετουργικού. Στην περιοχή της νεκρόπολης καταγράφονται 4 καταστάσεις των
υφιστάμενων ταφικών κτισμάτων, όπου η κάθε μια διαχειρίζεται με διαφορετικό
τρόπο. Οι τάφοι σε κακή κατάσταση θα λειτουργούν ως επισκέψιμοι χώροι
περιδιάβασης ή στάσης ενώ αυτοί σε μέτρια κατάσταση είναι επίσης επισκέψιμοι
χώροι με μερική αποκατάσταση όμως της δομής. Όσων αφορά τους τάφους σε καλή
κατάσταση πρόκειται για στεγασμένους πλέον χώρους με ελάχιστες παρεμβάσεις και
τέλος οι τάφοι με άριστη κατάσταση λειτουργούν ως κομμάτι του τελευταίου
σταδίου του τελετουργικού του θεραπευτηρίου δηλαδή ως χώροι απομόνωσης και
κατάκλισης. Παράλληλα, σχεδιάζονται επιπλέον κοιτώνες απομόνωσης τριών
τυπολογιών με τέτοιο τρόπο ώστε να μη διαταράσσουν την αρμονία των ταφικών
κτισμάτων με το φυσικό περιβάλλον με αντίστοιχα υλικά τα οποία επιλέχθηκαν και
για το συγκρότημα του θεραπευτηρίου.
Σε ότι αφορά
την τελετουργική πορεία του θεραπευτηρίου πρόκειται για στάδια βασισμένα στους
αμιγείς τελετουργικούς χώρους των Ασκληπιείων με απώτερο σκοπό την αυτοίαση του
ατόμου. Η διαδικασία αυτή συμβαίνει κατά τη διάρκεια της μέρας και
επαναλαμβάνεται καθ’ όλη τη διάρκεια παραμονής του επισκέπτη στο χώρο του
θεραπευτηρίου.
Αναφορικά με
τις λοιπές κατασκευές της κοιλάδας της Λισού συναντώνται επιμέρους στάσεις
ανάπαυσης αλλά και επιπρόσθετα στοιχεία στα υφιστάμενα κτίσματα ανάλογα με την
κατάσταση τους. Όσον αφορά τη διαχείριση του φυσικού τοπίου, καθότι η κοιλάδα
της Λισού αποτελεί περιοχή Natura επιχειρείται προσπάθεια ανάδειξης όλων των
επιμέρους στοιχείων της. Οργανώνονται και σχεδιάζονται λιτές κατασκευές στο
παραλιακό μέτωπο, στα αλώνια της περιοχής και τέλος στο ρέμα όπου αναδεικνύεται
κάθε πιθανή σχέση με αυτό.
Εν κατακλείδι, ο χώρος της αυτοθεραπείας που
σχεδιάστηκε στο πλαίσιο αυτής της διπλωματικής σχετίζεται τόσο με το
θεραπευτήριο όσο με τη φύση που το περιβάλλει και όλα εκείνα τα στοιχεία που
διαθέτει από το πέρασμα των αιώνων.
