Τίτλος: Μέταλλα
Και Μανιτάρια | Το Μέγα Λειβάδι Σερίφου Ως Τοπίο Παραγωγής
Φοιτητές: Λιακόπουλος Ορφέας–Γεώργιος, Σβάρνας Αθανάσιος
Επιβλέποντες: Κτενάς Νικόλαος, Κίζης Κωνσταντίνος
Σχολή:
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, 2022
Αντικείμενο
Το Μεγάλο Λειβάδι Σερίφου,
ένας οικισμός που κάποτε έσφυζε από ζωή, είναι πλέον σχεδόν ξεχασμένος: στοές
χαμένες στη βλάστηση, τα ίχνη μιας σιδηροτροχιάς στο έδαφος, ένας αναλημματικός
τοίχος που στηρίζει μία σκάλα φόρτωσης πάνω από τη θάλασσα. Αυτά τα διάσπαρτα
ερείπια είναι ο απόηχος μιας άλλης εποχής, όχι πολύ μακρινής, και μιας έκρηξης
παραγωγής η οποία έλαμψε και έσβησε απότομα... Πως μπορούμε να φέρουμε νέα ζωή
στον τόπο;
Μέσω
μιας διαλεκτικής σχέσης του υπάρχοντος τοπίου και του παρελθόντος του, η διπλωματική
εργασία στοχεύει στην ανάπτυξη νέων λειτουργιών αναψυχής, πολιτισμού και
παραγωγής. Ο αναπροσδιορισμός της σχέσης με τη θάλασσα αλλά και επαναφορά της
παραγωγής σε έναν πλέον νεκρό τόπο αποτέλεσαν βασικές στρατηγικές της πρότασης.
Η
παραγωγή επανέρχεται με νέους όρους: Τα μανιτάρια είναι μύκητες που ευδοκιμούν
στο σκοτάδι σε συνθήκες σταθερής θερμοκρασίας και υγρασίας, συνθήκες που
συναντώνται εντός των στοών ενός μεταλλείου. Η πρότασή μας είναι η συνδυαστική
ανάπτυξη της καλλιέργειας μανιταριών εντός των στοών και του αγροτουρισμού,
μαζί με την αξιοποίηση υπαρχουσών κατασκευών και τον σχεδιασμό επιπρόσθετων
διαμορφώσεων για χρήσεις πολιτισμού, που να αναδεικνύουν τον τόπο και την
ιστορία του.
| Μέγα Λειβάδι: ο οικισμός, το μεταλλευτικό συγκρότημα και ο χάρτης στοών |
Στη Σέριφο, οι μεταλλευτικές
δραστηριότητες είναι συνυφασμένες με την ίδια την ιστορία του νησιού. Τα
μεταλλεία, επηρέαζαν την οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ζωή των
κατοίκων. Η διπλωματική εργασία λαμβάνει τόπο στις μεταλλευτικές εγκαταστάσεις
στο Μέγα Λειβάδι, στο νοτιοδυτικό άκρο του νησιού. Ο ομώνυμος όρμος λόγω του
προσανατολισμού αποτελεί ασφαλές αγκυροβόλιο που προστατεύεται από τους
περισσότερους ανέμους, ενώ το βάθος του επιτρέπει την προσέγγιση μεγάλων πλοίων
 |
| Διάγραμμα της λειτουργίας του μεταλλείου του Μεγάλου Λειβαδιού |
Όλα τα μεταλλεία ήταν
συνδεδεμένα με ένα εκτεταμένο σιδηροδρομικό δίκτυο. Αυτό ένωνε τις στοές με την
“σκάλα φόρτωσης” των μεταλλευμάτων στα πλοία. Στην ζώνη που αφορά την
διπλωματική εμφανίζονται τρία επίπεδα: δύο που έχουν την μορφή δρόμου που
ακολουθεί ισοϋψή και το κατώτερο που έχει την μορφή πλατείας, και επικοινωνεί
με την σκάλα. Στην πλατεία μάζευαν τα μεταλλεύματα ρίχνοντάς τα από τα ψηλότερα
επίπεδα με την χρήση “τουμπατορίων”. Αυτά είναι χτισμένα με τοπική πέτρα στις
εξωτερικές πλευρές και μπάζωμα στο εσωτερικό.
Η στοά/γαλαρία του Καλόγερου
έχει μήκος 1400 μέτρων και συνδέει το Μουντάκι (πλαγιά μεταλλείων του Μεγάλου
Λειβαδιού) με τον όρμο του Καλόγερου ,
διασχίζοντας δηλαδή όλον τον λόφο. Είναι βατή μέχρι και σήμερα και περιέχει 12
διακλαδώσεις που οδηγούσαν σε άλλες στοές ή σε δωμάτια/σπηλιές. Στο δάπεδό της
ακόμα υπάρχουν απομεινάρια του σιδηροδρόμου που την διέτρεχε.
Από
την γαλαρία του Καλόγερου αντλήθηκε η ιδέα για την διπλωματική εργασία, καθώς
εκεί βρισκόταν η παραγωγική διαδικασία που συντηρούσε την τοπική οικονομία.
Κύρια πρόθεση αποτέλεσε η επαναφορά αυτού του ρόλου της, με την επανάχρηση των
υπόγειων χώρων, προς μία παραγωγή που θα συμβαδίζει με τις σύγχρονες ανάγκες.
 |
| Τα μανιτάρια και κάτοψη τμήματος της παραγωγικής μονάδας |
Με τα στοιχεία που
σημειώσαμε για τις συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας εντός της στοάς κατά την
έρευνα πεδίου, ήρθαμε σε επικοινωνία με τους καθηγητές του Γεωπονικού
Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργου Ζερβάκη, Ιωάννη Μάσσα και Κώστα Οιχαλιώτη, καθώς
και τον γενικό διευθυντή της εταιρείας «Μανιτάρια Δίρφυς», Λευτέρη Λαχουβάρη.
Καταλήξαμε ότι η στοά μπορεί να αποτελέσει χώρο παραγωγής συγκεκριμένων ειδών
μανιταριών που ευδοκιμούν σε συνθήκες παρόμοιες με αυτές εντός των στοών. Αυτά
τα μανιτάρια ήταν τα Λεντινούλα (Shiitake), Αρνάκι (Lion’s Mane) και Λευκό Κοράλλι
(Coral Tooth).
Για την καλλιέργειά τους
χρησιμοποιείται ειδικό υπόστρωμα σχήματος κυλίνδρου ή κύβου το οποίο στηρίζεται
σε ράφια, απαιτούν πότισμα με καταιονισμό 1 εώς 3 φορές την ημέρα, φωτισμό κάποιες
ώρες, φυτρώνουν σε εώς 4 κύκλους συγκομιδών στο διάστημα μόλις μερικών
εβδομάδων και είναι βρώσιμα. Για την επίλυση της παραγωγικής διαδικασίας εντός
της στοάς, σχεδιάσαμε την τοποθέτηση ραφιών εκατέρωθεν των διακλαδώσεων, ενώ
στο δωμάτιο πιο κοντά στην έξοδο σχεδιάσαμε τον χώρο συσκευασίας και
αποθήκευσης των μανιταριών. Για την μετακίνηση των μανιταριών επισκευάζουμε και
επεκτείνουμε τον σιδηρόδρομο βαγονέτων. Συνολικά υπάρχει χωρητικότητα για 157
ράφια παραγωγής. Η πώληση των μανιταριών αποσκοπεί πρώτον στην συντήρηση των
εγκαταστάσεων της παραγωγής, αλλά και στην συντήρηση των υπόλοιπων χώρων
πολιτισμού και αναψυχής που σχεδιάσαμε εκτός της στοάς, που σκοπό έχουν την
ανάδειξη του τόπου και της ιστορίας του.
 |
| Διάγραμμα κτιριολογικού προγράμματος και κάτοψη λύσης |
Μέσα από τον σχεδιασμό εκτός
της στοάς προσπαθούμε να δημιουργήσουμε μια νέα σχέση με το υπάρχον βιομηχανικό
τοπίο αξιοποιώντας το για την δημιουργία χώρων που θα εντάσσονται στο τρίπτυχο
“Παραγωγή-Πολιτισμός-Τοπίο” με έντονο το στοιχείο του “Αγροτουρισμού”, μέσω της
καλλιέργειας μανιταριών. Αρχές του σχεδιασμού αποτελούν προσβασιμότητα και η
προστασία από τα ιδιαίτερα τοπικά χαρακτηριστικά ενός κυκλαδίτικου νησιού,
δηλαδή τον ήλιο και τους δυνατούς ανέμους. Τέλος μεγάλης σημασίας είναι η
επίτευξη μιας πιο άμεσης σχέσης με την θάλασσα, που αυτή την στιγμή απουσιάζει,
λόγω των παρεμβάσεων των μεταλλείων.
Έτσι το κτιριολογικό
πρόγραμμα της εργασίας αποτελείται από τους χώρους καλλιέργειας των μανιταριών,
το κτίριο πώλησής τους και της διοίκησης, χώρους μόνιμων και περιοδικών
εκθέσεων, εστιατόριο, καρνάγιο και αμφιθέατρο περίπου 220 επισκεπτών. Η πρόταση
μας είναι η δημιουργία μιας υπαίθριας και ημιυπαίθριας πορείας που θα καθοδηγεί
τον επισκέπτη μέσα από τα νέα και υπάρχοντα στοιχεία, δημιουργώντας οπτικές
φυγές που θα τον βοηθήσουν να κατανοήσει τον τόπο.
 |
| Σχέδια του κλιμακοστάσιου εντός του τουμπατόριου |
 |
| Άποψη από την έξοδο του τουμπατόριου |
Η πορεία ξεκινάει από το
επίπεδο +32μ. όπου σχεδιάζουμε χώρο στάθμευσης. Από εκεί ο επισκέπτης
κατηφορίζει μέσω κλιμακοστασίου στο επίπεδο της στοάς (+20μ.). Το κλιμακοστάσιο
εγκαθίσταντο εντός του πρώτου “τουμπατορίου”, το οποίο έχει “ξεμπαζωθεί”.
Πρόκειται για μεταλλική κατασκευή η οποία φέρει τον εαυτό της και ταυτόχρονα
στηρίζει και τις λιθοδομές.
 |
| Σχέδια του κτιρίου του Πωλητήριου-Διοίκησης |
 |
| Άποψη από την έξοδο της στοάς και από το ημιυπόγειο |
Έξω από την στοά βρίσκεται το
κτίριο του Πωλητηρίου-Διοίκησης. Αυτό έχει κάτοψη ισοσκελούς τριγώνου, όπου η
κορυφή στην ορθή του γωνία εδράζεται στο έδαφος, ενώ έχει αφαιρεθεί ένα
ημιελλειπτικό τμήμα. Το σχήμα έχει προκύψει από την ανάγκη να διευθετηθούν οι
κινήσεις γύρω από αυτό, χωρίς ταυτόχρονα να παρεμποδίζεται η θέα κατά την έξοδο
από τη στοά. Το κτίριο επίσης έχει ημιυπόγειο όπου βρίσκονται βοηθητικοί χώροι
και κλιμακοστάσιο που φτάνει στο επίπεδο της πλατείας φόρτωσης (+8μ.).
 |
| Κάτοψη των εκθεσιακών χώρων |
 |
| Απόψεις εντός των εκθεσιακών χώρων |
Στη συνέχεια μια υπαίθρια
κλίμακα φτάνει στον ημιυπαίθριο χώρο των εκθέσεων (+16μ.). Αυτός ο χώρος
στεγάζεται υπόγεια, μέσα σε τέσσερα διαφορετικά τουμπατόρια. Για την στήριξη
των τοιχοποιιών κατασκευάστηκαν τοιχία από εμφανές σκυρόδεμα με αψιδωτά
ανοίγματα που επίσης χωρίζουν την έκθεση σε υποχώρους. Σε κάθε τουμπατόριο
σχεδιάστηκε από ένα μικρό άνοιγμα με σκοπό να κεντράρει το βλέμμα του επισκέπτη
προς κάποιο σημαντικό σημείο της θέας. Στο τελευταίο τουμπατόριο στεγάζονται
ακόμη οι βοηθητικοί
χώροι της έκθεσης και ανελκυστήρας που φτάνει στην πλατεία φόρτωσης. Τέλος, ο
επισκέπτης συναντά το πλάτωμα το οποίο έχει “ξεμπαζωθεί” για να δημιουργηθεί ο
χώρος των περιοδικών εκθέσεων.
 |
| Κάτοψη της πλατείας και του εστιατορίου |
Μετά τους χώρους των
εκθέσεων υπάρχει υπαίθρια κλίμακα που κατεβάζει στην πλατεία φόρτωσης. Από εκεί
η πορεία συνεχίζεται με ράμπα που φτάνει στο επίπεδο της πλατείας και του
εστιατορίου (+1.5μ.). Η πλατεία, σχήματος τετραγώνου έχει σκοπό να επαναφέρει
την σχέση του τοπίου με την θάλασσα, καθώς με κερκίδες φτάνει στο επίπεδό της.
Στις δύο πλευρές της υπάρχουν περιμετρικές στοές που στεγάζουν ένα μικρό
καρνάγιο, το εστιατόριο με τους βοηθητικούς του χώρους και έναν διάδρομο που
οδηγεί σε κυκλικό κλιμακοστάσιο που την ενώνει με την πλατεία φόρτωσης.
 |
| Κάτοψη της πλατείας φόρτωσης και διαγράμματα σχεδιασμού του αμφιθεάτρου |
 |
| Απόψεις του αμφιθεάτρου |
Στην πλατεία φόρτωσης σχεδιάσαμε αμφιθέατρο που σχηματίζεται από μια σπείρα σε κάτοψη και σε χώρο και είναι στραμμένο προς τον βράχο, δημιουργώντας χώρο σκηνής.
 |
| Ανάπτυγμα της λύσης που δείχνει τις κατακόρυφες κινήσεις που συνδέουν την στοά με την θάλασσα |
Τεύχος της διπλωματικής εργασίας:
