Δ026.22 | Μουσειακή διαδρομή στο Γεώτοπο Πικερμίου

Τίτλος: Μουσειακή διαδρομή στο Γεώτοπο Πικερμίου

Φοιτητής: Νίκος Γκανιάτσας

Επιβλέπων: Πάνος Δραγώνας

Τμήμα: Πανεπιστήμιο Πατρών, 2022

ΣΥΝΟΨΗ

Η Διπλωματική εργασία αφορά σε ένα δίκτυο αρχιτεκτονικών παρεμβάσεων και τοπιακών διαμορφώσεων για την ανάδειξη του Πικερμικού τοπίου ως γεώτοπου της παγκόσμιας κληρονομιάς και μνημείο UNESCO, λόγω της εξαιρετικής σπουδαιότητάς του ως αντιπροσωπευτικού μάρτυρα της Ανώτερης Μειόκαινης Περιόδου 7 εκατομμύρια χρόνια πριν. Η πρόταση περιλαμβάνει κατασκευές για την προστασία και προβολή των τόπων παλαιοντολογικών ανασκαφών, τη φιλοξενία ειδικών ερευνητών, την ενημέρωση του κοινού καθώς και τη δημιουργία διαδρομών που θα συνδέουν τα πολιτιστικά στοιχεία της περιοχής από τους πρόποδες του Πεντελικού όρους μέχρι το μεγάλο ρέμα της Ραφήνας.

ΤΟ ΠΙΚΕΡΜΙ ως ο ‘ΠΑΡΘΕΝΩΝΑΣ’ ΤΗΣ ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΑΣ

Η Αττική φιλοξενεί στο Πικέρμι μια από τις σπουδαιότερες θέσεις ανασκαφών της Μειόκαινης γεωλογικής εποχής. Η Πικερμική Πανίδα κατέχει σημαντική θέση στη διεθνή βιβλιογραφία. Τα ευρήματα του Πικερμίου μελετώνται στα μεγαλύτερα μουσεία της Ευρώπης (Λονδίνο, Μόναχο, Βερολίνο, Βιέννη) και εντοπίζονται σε όλα σχεδόν τα μουσεία φυσικής ιστορίας παγκοσμίως και σε άγνωστο αριθμό ιδιωτικών συλλογών. Στην Ελλάδα, μέρος των ευρημάτων φυλάσσονται στο μουσείο του Πανεπιστημίου Αθηνών και σε τοπική συλλογή του Δήμου Ραφήνας-Πικερμίου.

ΤΟ ΠΙΚΕΡΜΙ ΩΣ ΤΟΠΟΣ – ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ

Κέντρο αναφοράς όλων των ευρημάτων και των μελετών αποτελεί ο τόπος ανασκαφής των ευρημάτων που εντοπίζεται στους νότιους πρόποδες της Πεντέλης μεταξύ των ρεμάτων Βαλανάρη στα Δυτικά και Αγίας Παρασκευής στα Ανατολικά.

Στόχος της διπλωματικής εργασίας είναι η δημιουργία ενός θεματικού γεωπάρκου παγκόσμιας εμβέλειας που να εξασφαλίζει την προστασία και ανάδειξη των θέσεων ανασκαφών, την προστασία και ανάδειξη των insitu ευρημάτων, την εξυπηρέτηση λειτουργικών αναγκών επιτόπιας έρευνας και την έκθεση των ευρημάτων στο ευρύ κοινό.

Η επέμβαση στον τόπο του Πικερμίου θα έχει τη μορφή ενός διασπασμένου, αρθρωτού μουσείου σε 3 θέσεις της περιοχής, διαδρομών σύνδεσης, καθώς και ευρύτερων περιπάτων, ποδηλατικών διαδρομών που θα αναδεικνύουν τον τόπο ως γεωπάρκο ενημέρωσης και αναψυχής.Οι περίπατοι και οι ποδηλατικές διαδρομές θα κλιμακώνονται ανάλογα με τη διαθέσιμο χρόνο των επισκεπτών και θα φτάνουν μέχρι και τη σύνδεση της Πεντέλης με το λιμάνι της Ραφήνας, όπου καταλήγει το μεγάλο ρέμα. 

Oι επιμέρους στόχοι του συνόλου των παρεμβάσεων είναι:

1) Η επισήμανση και συμβολική ανάδειξη των τόπων ανασκαφών.

2) Η προστασία των ευρημάτων και η ανάδειξη της επιστημονικής και εκπαιδευτικής τους αξίας.

3) Η εξυπηρέτηση των τρεχουσών ανασκαφών και της Έρευνας.

4) Η δημιουργία θεματικής πολιτισμικής διαδρομής.

5) Η Συνολική ανάδειξη της ιστορικής και τοπιακής αξίας του γεώτοπου Πικερμίου ως Πολιτισμικού Τοπίου Παγκόσμιας Αναφοράς – μνημείο UNESCO.

ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ

Ερμηνεύοντας το Πικερμικό τοπίο ως αποτέλεσμα φυσικών διεργασιών

Διάβρωσης και απόθεσης ιζημάτων που σχημάτισαν την κοιλάδα, οι πρώτες σκέψεις ακολουθούν ως ανάδειξη αυτών των διαδικασιών:

α) Σε τομή, για να αποδώσει τα στρώματα ιζηματογένεσηςμέσα από την κατά τόπους διαφορετική στάθμη της διαδρομής, και

β) Σε οριζοντιογραφία, για να αποδώσει τη μετάπτωση των υψομετρικών από το Πεντελικό  μέχρι τη γραμμή της Διαδρομής πριν το ρέμα.

Με αυτό τον τρόπο, η αρχική πρόθεση δημιουργίας μουσειακής διαδρομής  μορφοποιείται  ως ΕΠΙΤΟΠΙΟ ΜΟΥΣΕΙΟ που προσαρμόζεται στον τόπομέσα από την δημιουργία μιας διαδρομής που παρακολουθεί το ρέμα Βαλανάρη,ως κατ εξοχή φορέα διάβρωσης και αποκάλυψης ευρημάτων, και αρθρώνεται σε 3 τμήματα:

ΕΚΘΕΣΗ – για την ανάδειξη της Ιστορικής θέσης Ανασκαφών

ΜΟΥΣΕΙΟ – για την επιτέλεση της εκπαιδευτικής λειτουργίας

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΌ ΚΕΝΤΡΟ για υποστήριξη των τρεχουσών ανασκαφών και μελετών της Πικερμικής Πανίδας

Το σύνολο των παρεμβάσεων προτείνεται ως μια διαδρομή που ακολουθεί μια γραμμή που εγγράφεται στο τοπίου της Πικερμικής Κοιλάδας. Η ‘γραμμή’ της διαδρομής προτείνεται ως μια τεχνητή υψομετρική γραμμή από τη στάθμη +97 της έκθεσης κοντά

στο ρέμα όπου έγιναν οι ιστορικές ανασκαφές του 19^ου αιώνα, στη στάθμη +102 του πλατώματος του Μουσείου και πάλι στη στάθμη +97 για να πλησιάσει το ρέμα και τις σημερινές ανασκαφές. Η γραμμή ως όριο στην οριζοντιογραφία και τη διαστρωμάτωση του αναγλύφου τίθενται ως όριο μεταξύ των υψομετρικών γραμμών του Πεντελικού και της κυμαινόμενης γραμμής της όχθης του ρέματος Βαλανάρη.

Συγκεκριμένα, η διαδρομή αρθρώνεται με τρία πυκνώματα κτιρίων ως εξής:

1__ΥΠΑΙΘΡΙΑ ΈΚΘΕΣΗ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΙΣΤΟΡΙΚΩΝ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ

Στην 1^η θέση Επέμβασης, στον τόπο των Ιστορικών Ανασκαφών, προτείνεται η δημιουργία  ΥΠΑΙΘΡΙΟΥ  ΕΚΘΕΣΙΑΚΟΥ ΧΩΡΟΥ που θα φιλοξενεί ομοιώματα ευρημάτων που βρίσκονται σε Μουσεία του εξωτερικού

Το κτίριο της έκθεσης έχει τη μορφή πυκνωτή με τις δύο παρειές να πλαισιώνουν και να διευθετούν τη διαδρομή χωρίς να τη διακόπτουν.

2__ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΤΟ ΥΨΗΛΟ ΠΛΑΤΩΜΑ

Στη 2^η θέση επέμβασης προτείνεται, σε ένα πλάτωμα στο ψηλότερο σημείο της διαδρομής,  η Οργάνωση του Μουσειακού Χώρουσε 3 Εκθεσιακές Ενότητες που αντιστοιχούν στα Πικερμικά οικοσυστήματα της Ανώτερης Μειόκαινης Γεωλογικής Περιόδου: Δάσος, Κοιλάδα, και Ρέμα.

Το κτίριο του μουσείου έχει τη μορφή μιας ορθής γωνίας που διαμεσολαβεί μεταξύ της έντονης παρουσίας του Πεντελικού και της γειτνίασης με το ρέμα.

Η κυρτή πλευρά παραπέμπει στο γωνιώδη σχηματισμό του Πεντελικού,  ενώ η κοίλη πλευρά της γωνίας απευθύνεται στο ρέμα και τη διαδρομή. Η κυρτή πλευρά προβλέπεται σκληρή με μικρά ανοίγματα που προσφέρουν φευγαλέες θέες του Πεντελικού, ενώ η κοίλη πλευρά κλείνει με υαλοστάσια που ενοποιουν τον εσωτερικό χώρο του μουσείου με τη διαδρομή και το ρέμα του Βαλανάρη.

3__ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΝΑΣΚΑΦΩΝ

Στην 3^η θέση επέμβασης, προτείνεται η δημιουργία ενός Τοπικού θεματικού Ερευνητικού Κέντρου κοντά στο ρέμα, ώστε να εξυπηρετήσει τις τρέχουσες ανασκαφές. Το Ερευνητικό κέντρο θα περιλαμβάνει Ειδικά Τεχνικά Εργαστήρια τεκμηρίωσης και αποκατάστασης των ευρημάτων στο Ισόγειο και χώρους μελέτης και διαμονής προσκεκλημένων ερευνητών. Το πλάτωμα εισόδου θα αποτελέσει το χώρο εναπόθεσης και καθαρισμού/έκπλυσης των ευρημάτων.

Το κτίριο έχει τη μορφή χοάνης, ώστε να δηλώνει την υποδοχή των ευρημάτων στο ισόγειο και να κατοπτεύει την περιοχή ανασκαφών από το χώρο μελετών στον όροφο.

ΥΦΟΣ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΩΝ ΣΤΟ ΠΙΚΕΡΜΙΚΟ ΤΟΠΙΟ

Το κυρίαρχο υλικό κατασκευής των τριών κτιρίων που προτείνονται ως ‘πυκνώματα’ της διαδρομής στο τοπίο,  καθώς και των τοπιακών διαμορφώσεων ορίων και περιοχών κατά μήκος της διαδρομή είναι η συμπιεσμένη γη (rammedearth). Η επιλογή αυτή αντανακλά τις τοπιακές και αρχιτεκτονικές διαμορφώσεις ως  περισυλλογή και αναδιαμόρφωση του υφιστάμενου αργιλικού στρώματος της Πικερμικής κοιλάδας προσδίδοντας ‘ένα’ γαιώδη χαρακτήρα σε όλη την πρόταση, κατάλληλο να  αναδείξει τις τοπικές άυλες και υλικές αξίες της Πικερμικής Κοιλάδας από την Μειόκαινο γεωλογική περίοδο μέχρι σήμερα.