Τίτλος: Νεο-νομαδισμός | Ερευνώντας μια
συνθήκη νέου εποικισμού στον Βόλο
Φοιτήτρια: ΑυλογιάρηΓαβριέλα
Επιβλέπουσες: Δημητρακοπούλου Ευθυμία, ΓαβρήλουΈβελυν
Σχολή: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
Η σύγχρονη εποχή χαρακτηρίζεται ως μια εποχή που η εργασία αλλάζει μορφή
και ειδικά με την πανδημική κρίση που ξέσπασε παγκοσμίως γίνεται ολοένα και πιο
εφικτός και φαινομενικά δελεαστικός ο τρόπος ζωής των Ψηφιακών Νομάδων (-DigitalNomads), αναδυόμενη
κατηγορία εργαζομένων που βρίσκονται σε «διαρκή κίνηση» δουλεύοντας εξ
αποστάσεως. Αυτή η καινούργια συνθήκη βάζει στο μικροσκόπιο τις χωρικές
διατάξεις της κατοικίας και εξετάζει τις καινούργιες ανάγκες που εμφανίζει ο
χρήστης - «digitalnomad». Η κατοικία γίνεται εφήμερη και εναλλασσόμενη και το επίκεντρο της είναι
το γραφείο το οποίο ακτινοβολεί τη χρήση του στον υπόλοιπο χώρο. Η παρούσα
διπλωματική εργασία εστιάζει στο σχεδιασμό ευέλικτων δομών κατοίκησης όπου
μόνιμοι κάτοικοι και νομάδες συνυπάρχουν στην πόλη του Βόλου σε μια προσπάθεια
αναθεώρησης της τυπικής αστικής πολυ-κατοίκησης, επαναπροσδιορίζοντας τους
χωρους και το ρόλο των δωματίων στο σπίτι και πως αυτοί μορφοποιούνται ώστε να
καλύπτουν τις νέες ανάγκες των χρηστών τους. Δοκιμάζονται οι τρόποι ένταξης
τους στον αστικό ιστό και εξετάζεται ο τρόπος που δουλεύουμε και πως επηρεάζει
την διάρθρωση της κατοικίας. Επιχειρείται, δηλαδή, η δημιουργία ενός δικτύου
τέτοιων μορφών κατοίκησης για τους ψηφιακούς νομάδες σε ένα πλαίσιο επεκτατικής
πολιτικής στην πόλη με επιπρόσθετα σημεία για συνεργατική εργασία (co-workingspaces) αλλά και χώρων κοινών δραστηριοτήτων με σκοπό
την εδραίωση μιας κοινότητας που ελκύει την κατοίκηση τους στον Βόλο.
Την πρώτη αναφορά του όρου “digitalnomad” τη συναντάμε στο ομώνυμο βιβλίο το 1997 αποTsugioMakimoto και DavidManners συγκεκριμένα
γράφουν: “οι υπάρχουσες και μελλοντικές δυνατότητες που παρέχει η τεχνολογία σε
συνδυασμό με τη φυσική ροπή του ανθρώπου να ταξιδεύει θα προσφέρει στην
ανθρωπότητα τη δυνατότητα να ζει, να εργάζεται και να υπάρχει εν κινήσει”...
Στα πλαίσια του ερευνητικού πεδίου της εργασίας μελετήθηκε η καθημερινότητα
των ψηφιακών νομάδων παρακολουθώντας μια σειρά απο βίντεο και συνεντεύξεις που
έχουν παραχωρήσει οι ίδιοι κυρίως στην πλατφόρμα του YouTube. Έτσι σχεδιάστηκαν υπάρχουσες μονάδες
διαμερισμάτων που έχουν επιλεγεί από ψηφιακούς νομάδες ανα τον κόσμο και
μετέπειτα μέσω της χρήσης του κάθε χώρου και των ροών κίνησης που πρόσθεσα σε
αυτούς επεξεργάστηκα τη διαμόρφωση των υπαρχόντων αυτών διαμερισμάτων
σχεδιάζοντας καινούργιες μορφές διάρθρωσης και χρήσης τους κρατόντας μόνο το
εξωτερικό τους περίβλημα στην προσπάθεια μου να διαχωρίσω τις ανάγκες απο τις
προτιμήσεις τους σε μια κατοικία,
συνολική απόροια του πειραματισμού ήταν η δημιουργία σχεδιαστικών
γραμμών με βάση τις ροές κίνησης στον χώρο, στοιχείο που βοήθησε στην μετέπειτα
επίλυση της κατοικίας. Στον πειραματισμό “συμμετέχουν” πραγματικοί νομάδες ανα
τον κόσμο που μέσα στα πλαίσια συνεντεύξεων επέτρεψαν την βιντεογράφηση του
χώρου που είχαν επιλέξει για προσωρινή διαμονή στην εκάστοτε πόλη.
Ξεκινώντας με τον πρώτο και βασικότερο άξονα του δικτύου, τις κατοικίες, ο
σχεδιασμός βασίστηκε στην αναδιαμόρφωση του κτιριακό απόθεμα που πρέπει να
“γιατρέψουμε” γιατι εγκαταλείφθηκε για κάποιο λόγο οικονομικό, πολιτικό και
κοινωνικό... Έχοντας, λοιπόν, το “κέλυφος” στην ουσία που θα φιλοξενήσει της
κατοικίες το ζήτημα και στοίχημα ταυτόχρονα είναι η αποφυγή σχεδιασμού μιας
συμβατικής κατοικίας σχεδιάζοντας μια μονολιθική δομή αλλά η βλέψη σχεδιασμού
ενός δίκτυο που εξελίσσεται από μέσα προς τα έξω. Εσωτερικά οι κατοικίες
γίνονται ευέλικτες και μαζί επηρεάζεται το σύστημα σε επίπεδο πόλης, χώρας κοκ.
Το εγχείρημα λοιπόν είναι να δημιουργηθούν κατοικίες ανάλογες με τις ανάγκες
του κάθε επαγγέλματος του ψηφιακού νομά που φιλοξενεί αλλά και ανάλογα με τον
χρόνο διαμονής του σε αυτές. Έτσι το στοιχείο της εξατομικευμένης εσωτερικής
διάρθρωσης είναι το βασικότερο στην εξίσωση της σχεδιαστικής πορείας. Έχοντας
υπόψη τις παραπάνω μεταβλητές είναι καίριο να μην δημιουργηθεί μια ξενική μορφή
κατοικίας τελείως διαφορετική της ελληνικής αρχιτεκτονικής αλλά να βασιστεί η
ιδέα στην ψηφιακότητα που χαρακτηρίζει τους ψηφιακούς νομάδες προσαρμοσμένη
στην πραγματικότητα μιας ελληνικής πόλης, τονίζοντας με αυτοντον τρόπο το glocal στοιχείο του
σχεδιασμού. Έτσι δημιουργήθηκε ένας χάρτης-οδηγός με τα βασικά και πιο συχνά
αρχιτεκτονικά στοιχεία που χαρακτηρίζουν την όψη της ελληνικής πολυκατοικίας,
αντλώντας αργότερα στοιχεία που θα συνδυαστούν με την ευρύτερη επίλυση του
δικτύου. Επιτυγχάνεται με τον τρόπο αυτό η ανάδειξη της τοπικότητας
προσδίδοντας μια πολυμορφική διάσταση στον χώρο αφού η σύμπραξη τοπικής και
ξένης αρχιτεκτονικής δημιουργούν μορφές που ξεφεύγουν απο την συμβατική
κατοίκιση και ταυτόχρονα διατηρούν την ταυτότητα του οικοδομικού τετραγώνου
συμπράτοντας στον ευρύτερο συμμετοχικό σχεδιασμό.
Πριν λοιπόν την διαμόρφωση των εσωτερικών χώρων κατοίκησης και
λοιπωνχρησεων εξετάζεται και σκανάρεται η πόλη του Βόλου για την φιλοξενια του communitybase με γνώμονα την
πρωτοπόρο Μαδέρα που εγκαινίασε το πρώτο πιλοτικό χωριό για ψηφιακούς νομάδες
τον Φεβρουάριο του 2021 επιχορηγούμενο από την δημοτική αρχή (RegionalGovernmentofMadeira)
την StartupMadeira και τον ψηφιακό νομά GoncaloHall. Το εγχείρημα αυτό είχε σκοπό την ανάπτυξη της
κοινωνικής και οικονομικής κατάστασης του χωριού και την προσφορά μιας στημένης
κοινότητας για τους DN. Έκτοτε την Μαδέρα έχουν επισκεφτεί περίπου 5.100 ψηφιακοί νομάδες αφού
δηλώνουν πως επισκέπτοντας μια πόλη με ‘στημένη΄κοινότητα νομάδων
αντιμετωπίζουν “lessunknown” καταστάσεις, υπάρχουν facilities εξ ολοκλήρου για την εργασία και την διαμονή τους
και εκμεταλλεύονται τη συνύπαρξη με ομοϊδεάτες μέσω κοινών δραστηριοτήτων και events. Η περιοχη που
επιλεχθηκε είναι το κέντρο του Βόλου με όρια την οδό Αναλήψεως έως την
Δημητριαδος και επειταΠολυμέρη και την οδό Ροζου έως το ποτάμι στον Άναυρο. Για
αρχή καταμετρήθηκαν τα κενά οικόπεδα της περιοχής και σε δεύτερη φάση
περιορίστηκε η αναζήτηση στα όρια Κασσαβέτηεως ποτάμι Αναύρου και Αναλήψεως έως
Πολυμέρηαφου παρατηρήθηκε λιγότερη φασαρία ενω ταυτόχρονα παραμένουμε στον
κεντρικό ιστό της πόλης.
Με γνώμονα λοιπόν και το κομμάτι της εργασίας ως βασικού παράγοντα στον
σχεδιασμό του δικτύου γίνεται η νέα ένταξη-προσθήκη των χρήσεων και των
λειτουργιών του σε επίπεδο γειτονιάς. Πως η γειτονιά θα αγκαλιάσει το δίκτυο
αυτό και τις νέες χρήσεις και πως θα επηρεαστεί ο εσωτερικός χώρος και
αντίστοιχα η τοπική κοινωνία;! Ίσως θα αποτελέσει ένα φαινόμενο που θα
μετασχηματίσει τις γειτονιές και κατ επέκταση τις πολεις. Το δίκτυο πέραν της
κατοικίας και των χώρων συνεργατικής εργασίας και βιντεοκλήσεων θα περιλαμβάνει
υπαίθριο χώρο για ομαδικά events και συναντήσεις με πιλοτικό εγχείρημα ένα κομμάτι
για ενασχόληση με τα τοπικά ζαρζαβατικά και την γνωριμία με τοπικούς παραγωγούς
που θα αποτελέσει και εθελοντική ασχολία κατα τη διαμονή στον Βόλο. Σκοπός
αποτελεί η αβίαστη “απορρόφηση” των νέων αυτών δραστηριοτήτων, τόσο ώστε να
καταλήγουν να γίνονται ένα με τους ντόπιους. Σημαντική λοιπόν αποτελεί η
αλληλεπίδραση με την τοπική κοινότητα ζώντας εμπειρίες σαν κομμάτι της νέας και
προσωρινής γειτονιάς. Έτσι οι νέες χρήσεις αποτελούν ένα συνοθύλευμα όγκων όπου
αναπτύσσονται ταυτόχρονα και ξεχωριστά στον αστικό ιστό δημιουργώντας ένα
δίκτυο ευέλικτο που έρχεται να κουμπώσει στις γειτονιές. Το νέο δίκτυο αυτό,
λοιπόν, απαρτίζεται από τις κατοικίες που θα “αντικαταστήσουν” τα ισόγεια
καταστήματα των πολυκατοικιών, τους χώρους συνεργατικής εργασίας (coworkingspace) που
τοποθετήθηκαν σε δύο κενά οικόπεδα που παρατηρήθηκε πύκνωση των κατοικιών, το
οικόπεδο εξωτερικής διαμόρφωσης - πλατεία για events και συναντήσεις δίπλα στην οδό Κασσαβέτηκαθως και
ξεχωριστούς χώρους ενδιάμεσα της γειτονιάς για βιντεοκλήσεις, ενοικιάσεις
ποδηλάτων και πατινιών, μετατροπή χρημάτων σε ευρώ, παραλαβής δεμάτων για τους
ψηφιακούς νομάδες, ένα infocenter και τελος ένα datacenter όπου θα φιλοξενεί και τον κατάλληλο εξοπλισμό για
την παροχή δορυφορικού ίντερνετ στην ευρύτερη γειτονιά, αυτές οι δευτερεύοντες
χρήσεις τοποθετούνται στις στενότητες που αποτυπώθηκαν στην περιοχή τονίζοντας
και ταυτόχρονα εκμεταλλευόμενη τις παραδοξότητες αυτές του αστικού ιστού. Στον
παρακάτω χάρτη είναι σημειωμένες οι νέες χρήσεις του δικτύου.
Εκεί που παρατηρείται πύκνωση των
χρήσεων επιλέγεται να γίνει και η επίλυση του χώρου της κατοικίας που θα
αποτελέσει πρότυπο σχεδιασμού και των υπόλοιπων ισογείων καθώς και η επίλυση
των coworkingspaces και της “πλατείας”.
Επηρεασμένη λοιπόν από τα στοιχεία της ελληνικής πολυκατοικίας (παντζούρια,
διαχωριστικά μπαλκονιού και απλωμένα ρούχα) σε συνδυασμό με τους DigitalNomads που αποτελούν
δυναμικό υποκείμενο που μεταβάλλεται χωρικά και χρονικά κατέληξα σε μια πιο
ευέλικτη μορφή κατοικίας που δίνει τη δυνατότητα στο υποκείμενο να είναι μέρος
του σχεδιασμού και να μην προσαρμόζεται απλά σε μια συμβατική μορφή κατοικίας.
Αρχικά έγινε η ανάλυση των εσωτερικών ποιοτήτων του ισογείου καταστήματος και
των κινήσεων μέσα στον υπάρχοντα χώρο και έπειτα συνδυάζοντας τις καμπυλότητες
των ροών κίνησης, τις βασικές αρχές γεωμετρίας των αρχιτεκτονικών στοιχείων της
ελληνικής πολυκατοικίας και ελέγχοντας τον λόγο ύπαρξης των στοιχείων του
σχεδιασμού η διάρθρωση της κατοικίας πήρε την τελική της μορφή.
Μετά την αποτύπωση των σχεδίων της πολυκατοικίας από την πολεοδομία αλλά
και τους πειραματισμούς στο αρχικό στάδιο του σχεδιασμού η μορφή της κατοικίας
έχει ως εξής: ευέλικτα διαχωριστικά που επιτρέπουν στον εκάστοτε χρήστη να
διαμορφώνει την εσωτερική διάρθρωση με βάση τις ανάγκες και τις προτιμήσεις του
καθιστώντας το κέλυφος τόπο φιλοξενίας αμέτρητων εναλλαγών και διαμορφώσεων.
Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας επιλύθηκαν πέντε παραδείγματα
διαφορετικού σχεδιασμού αντιπροσωπεύοντας πέντε διαφορετικά επαγγέλματα αλλά
και χρόνους διαμονής στον Βόλο. Διατηρούνται σταθερά μόνο τα ανοίγματα του
εξωτερικού περιβλήματος του ισογείου, μαζί με τις υποδοχές για την αποχέτευση
δηλαδη τον βασικό πυρήνα της κουζίνας και το μέρος του λουτρού και της
ντουζιέρας. Ο υπόλοιπος χώρος 67τμ παραμένει “κενός καμβάς” με σκοπό να
εξυπηρετήσει τον κάθε ψηφιακό νομά δημιουργώντας κάθε φορά διαφορετική
ατμόσφαιρα στο εσωτερικό του. Στον μηχανισμό της οργάνωσης και σχεδιασμού του
δικτύου θα προσφέρονται έπιπλα απο συγκεκριμένη συλλογή-βιβλιοθήκη για να “τροφοδοτήσει”
την ψευδαίσθηση του προσωπικού χώρου αφού ο εκάστοτε επισκέπτης θα επιλέγει τα
έπιπλα που τον εξυπηρετούν καλύτερα. Συμπληρωματικά στην δομή της κατοικίας
προστέθηκε ένα ξύλινο πλέγμα στην οροφή του ισογειου αφού μη έχοντας
εσωτερικούς ενδιάμεσους τοίχους χρήζει λύσεων για την επιτέλεση καθημερινών
αναγκών πχ κρέμαση λάμπας, ρούχων κλπ μέχρι και την ένταξη στον εξοπλισμό της
εργασίας του καθενός.
Έχοντας πλέον σχεδιάσει την βασική δομή κατοίκησης των ψηφιακων νομάδων
εξίσου σημαντική είναι και η παροχή ενός χώρου για εργασία, όπου μπορούν να
συγκεντρωθούν, να δουλέψουν με παρέα και να γνωρίσουν ντόπιους αφού ο χώρος
αυτός θα είναι ανοιχτός και για τους πολίτες του Βόλου. Η οργανικότητα, η
συλλογικότητα και η κίνηση. Τρείς έννοιες που δόμησαν αυτόν το σχεδιασμο και με
βάση αυτές προέκυψε η τελική μορφή. Ελέγχθηκε ο χώρος και εντοπίστηκαν οι
βασικοί άξονες κίνησης σε αυτόν και σε συνδυασμό με την οργανικότητα που
δημιουργούν τα ίχνη της ίδιας (της κίνησης) σχεδιάστηκαν δύο καμπύλες
εκατέρωθεν αφήνοντας χώρο στο ενδιάμεσο για υπαίθρια εργασία και γενική
διαμόρφωση. Ο χώρος είναι ενιαίος με τη διάρθρωση των γραφείων να ακολουθούν
τις ροές των τοίχων συντελώντας στην οργανική μορφή της κίνησης. Οι ενδιάμεσες
καμπύλες είναι σαν να τυλίγουν στο εσωτερικό τους την λειτουργία της εργασίας
και να απομονώνει τους επισκέπτες εργαζομένους από τον υπόλοιπο ιστό της πόλης.
Εσωτερικά παρόμοια με την κατοικία έγινε χρήση και του καθ ύψους χώρου και με
κατασκευές ανάρτησης εξυπηρετούνται οι ανάγκες των χρηστών! Ο όροφος φιλοξενεί
τις τουαλέτες αλλά και μια μεγάλη βεράντα με δυνατότητα εργασίας και σε αυτήν
που συνοδεύεται από μια κατασκευή πέργκολας με δοκάρια και πανιά σε ένα
παιχνίδι στεγασμένου - μη στεγασμένου μέσα στον ίδιο της τον κάναβο.
Παρόμοια με το βασικό χώρο που διαμορφώθηκε για συνεργατική εργασία - coworkingspace παρατηρήθηκε
ανάγκη δημιουργίας και ενός δευτερεύοντα χώρου που θα καλύπτει και τις
κατοικίες πιο κοντά στο ποτάμι. Η λογική της οργανικότητας και της ροής της
κίνησης εφαρμόστηκε και σε αυτήν την περίπτωση χρησιμοποιώντας διαφορετικά τα
τετραγωνικά του οικοπέδου. Συγκεκριμένα σε αυτήν την περίπτωση σχεδιασμού ο
χρήστης έχει τη δυνατότητα για εργασία σε έναν τελείως υπαίθριο και ημιυπαίθριο
χώρο δημιουργώντας πιο ξεχωριστή την εμπειρία του σε αυτό το χώρο. Προστίθεται
ένας όροφος που λειτουργεί για στέγαση του μισού οικοπέδου ενώ ταυτόχρονα
φιλοξενει τις τουαλέτες και ένα πιο προσωπικό γραφείο για συνεδριάσεις.
Υιοθετείται ξανά η έννοια της ανάρτησης αφού δεν υπάρχει πρακτικά κλειστό
δωμάτιο με τοίχους και ταβάνι για την επιτέλεση ακόμα και της τοποθέτησης της
λάμπας. Στη μέση του οικοπέδου σχεδιάστηκε ένας καναπές που χρησιμοποιείται
αμφίδρομα “αγκαλιάζοντας” και τα δύο μέτωπα του οικοπέδου.
Σκοπός σχεδιασμού αυτού του οικοπέδου είναι η απόδοση της αίσθησης της
πλατείας. Χώρος κεντρικός της πόλης που φιλοξενεί διαφορετικές δραστηριότητες
και τον επισκέπτονται καθημερινά δεκάδες περαστικοί, ντόπιοι και μη. Έχοντας
ορίσει πλέον την καμπύλη ως βασικό στοιχείο του σχεδιασμού είναι αναπόφευκτη η
χρήση της γεωμετρίας της. Ωστόσο στο συγκεκριμένο σημείο η καμπύλη
χρησιμοποιείται ως την ίδια την κατασκευή - έπιπλο που θα φιλοξενεί πάνω
διάφορες χρήσεις. Απο κούνια σε μονόζυγο και απο αιώρα σε ποδήλατο. Σχεδιάστηκε
έτσι μια βασική γεωμετρία από μεταλλικό σκελετό και διάσπαρτα στο οικόπεδο
αντίστοιχα μικρότερες παρεμβάσεις κατασκευων της ίδιας λογικής. Η εξωτερική
υλικότητα του χοντρού υφάσματος επιτρέπει και την χρήση μέρους της κατασκευής
σε οθόνη προβολής ταινιών αλλά και λοιπων σεμιναρίων, Πιλοτικά όπως
προαναφέρθηκε θα φιλοξενήσει χρήσεις όπως οι καλλιέργειες και τα ομαδικά
μαθήματα yoga
ελκύοντας ίσως και περισσότερους χρήστες.
Τελειώνοντας να αναφερθεί πως το στοιχείο της καμπύλης επέφερε την κοινή
ταυτότητα σε ολο το μέρος του σχεδιαστικού εγχειρήματος με διαφορετικές μορφες
και χαρακτηριστικά στο καθένα. Στις κατοικίες παρατηρείται να είναι εύκαμπτη
και να διαχωρίζει διαφορετικές χρήσεις στον ίδιο χώρο, στα coworking εμφανίζεται με τη
γεωμετρία του τοίχου άκαμπτο αλλά με την προσθήκη τζαμιών διάφανο χώρισμα όπου
διαχωρίζει την ίδια χρήση σε δύο διαφορετικούς χώρους (μέσα-έξω) και τέλος στην
διαμόρφωση της πλατείας που εμφανίζεται ημιδιαφανής και να αποτελεί τις ίδιες
τις χρήσεις.
Εν κατακλείδι, στόχος δεν είναι η πρόσκληση νομάδων αλλά η πρόβλεψη τι θα
μπορούσε να γίνει αν έρθουν νομάδες. Κυρίως είναι μια στρατηγική σχεδιασμού
ένταξης μιας νέας κοινότητας με γνώμονα τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά του
Βόλου, τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της πόλης και την ταυτότητά της σε συσχετισμό
με τις ανάγκες των νέων κατοίκων, σε μια προσπάθεια συμβιωτικής συνθήκης με
τους ντόπιους και αποφυγής ενός κακώς εννοούμενου gentrification(!).
