Διπλωματική εργασία: Πίσω από το πέπλο… Ένα οδοιπορικό στη Νεκρή Ζώνη της Κύπρου
Φοιτητής: Ανδρέας Γιάγκου
Επιβλέπουσα: Βενετία Τσακαλίδου
Σχολή: Α Π Θ,2020
Η παρούσα διπλωματική εργασία διερευνά το ζήτημα της
αξιοποίησης της Νεκρής Ζώνης της Κύπρου, μίας έκτασης του νησιού που παραμένει
ανενεργή τα τελευταία 50 χρόνια. Απώτερος στόχος της μελέτης είναι ο σχεδιασμός
ενός οδοιπορικού, μίας διαδρομής ταξιδιού στη Νεκρή Ζώνη που θα διατρέχει το
νησί από τις δυτικές έως τις ανατολικές ακτές του.
 |
ΕΙΚΟΝΑ 1 | Η Νεκρή Ζώνη της Κύπρου και άλλες ζώνες ανά τον κόσμο |
Η Νεκρή Ζώνη εκφράζεται ως ένα “γεωγραφικό” και “κοινωνικό”
όριο που διαχωρίζει το βόρειο από το νότιο τμήμα του νησιού. Ως έκταση ανήκει
στο Κυπριακό κράτος ωστόσο επιτηρείται από τον στρατό των Ηνωμένων Εθνών και
προσδιορίζεται από την αλληλουχία των φυλακίων του. Στο εσωτερικό της είναι
εμφανής η απουσία του ανθρώπου. Πέρα όμως από τα σημάδια της εγκατάλειψης χωριών
και πόλεων, είναι εμφανής και η αναβίωση του στοιχείου της φύσης.
Χαρακτηρίζοντας την “Νεκρή”, κανείς θα περίμενε να παρουσιάζει ομοιογένεια και ομοιομορφία στο σύνολο της. Αντιθέτως, μία αλληλουχία από φυσικά τοπία που ποικίλουν σε υφές, χρώματα και περιεχόμενο συνθέτουν την κυμαινόμενη της
επιφάνεια.
 |
ΕΙΚΟΝΑ 2 | Τα τοπία της Νεκρής Ζώνης από τις δυτικές έως τις ανατολικές ακτές |
Η φυσική αυτή ποικιλομορφία της ζώνης δεν αποτελεί ένα
τυχαίο γεγονός, αλλά αναπτύχθηκε σταδιακά στην ιστορία του νησιού,
αποτυπώνοντας στη σύγχρονη μορφή της την εξέλιξη του φυσικού περιβάλλοντος και
τις επεμβάσεις του ανθρώπου σε αυτό. Η ζώνη βρίσκεται στην πεδιάδα της
Μεσαορίας, ανάμεσα στα όρη Τρόοδος και Πενταδάκτυλος. Κατά τη Μειόκαινο εποχή η
Μεσαορία αναδύθηκε από τον βυθό της θάλασσας χάρη στις διαβρώσεις και τις
αποθέσεις των δύο βουνών. Αργότερα κατά μήκος της πεδιάδας που σήμερα είναι η
πιο ξηρή περιοχή του νησιού, αναπτύχθηκαν μεγάλες δασικές εκτάσεις. Σύμφωνα με
τον Ερατοσθένη η Κύπρος τότε ήταν γνωστή ως η “Δασόεσσα Νήσος”. Ακολούθησε η αστικοποίηση
της πεδιάδας, με την εμφάνιση μικρών οικιστικών πυρήνων. Περί το 2000 Π.Χ. οι
ενεργειακές ανάγκες της βιομηχανίας εξόρυξης χαλκού οδήγησαν στη σταδιακή
υλοτόμηση των δασών της Μεσαορίας και στην απουσία μιας σημαντικής πράσινης
όασης για το νησί. Η πεδιάδα μετατράπηκε στον σιτοβολώνα του νησιού και
ταυτόχρονα σε έναν τόπο ταξιδιού, καθώς καραβάνια με ζώα διέσχιζαν την πεδιάδα
για να μεταφέρουν στις ακτές εμπορεύσιμα αγαθά. Η άφιξη στο νησί της μηχανής,
του αυτοκίνητου και του αεροπλάνου, μετέβαλλε σημαντικά την εικόνα του αγροτικού τοπίου με την
κατασκευή δρόμων και αεροδρομίων.
 |
ΕΙΚΟΝΑ 3 | Η ιστορία δημιοργίας του νησιού συμπυκνωμένη σε μία γραμμή |
Οι ιστορικές αυτές φάσεις που χαρακτήρισαν το νησί,
αποτυπώνονται σήμερα ως μια αλληλουχία εναλλασσόμενων διαφορετικών τοπίων στο
εσωτερικό της Νεκρής Ζώνης. Με άλλα λόγια, ολόκληρη η ιστορία δημιουργίας του
νησιού συμπυκνώνεται σε μία γραμμή.
Αναγνωρίζοντας τη ζώνη ως έναν τόπο μέσα στον οποίο
αποκαλύπτεται η ιστορία, αλλά και ως έναν τόπο ενδιάμεσο, έναν τόπο μετάβασης,
προτείνεται η δημιουργία ενός οδοιπορικού, μιας διαδρομής ταξιδιού πάνω στη
νοητή γραμμή που ορίζεται από τα σημεία πάνω στα οποία χωροθετούνται τα φυλάκια
των Ηνωμένων Εθνών. Πρωταγωνιστές σε αυτό το εγχείρημα είναι τα ίδια τα
φυλάκια, τα οποία με μια σειρά ήπιων επεμβάσεων μετασχηματίζονται από σημεία ελέγχου σε κοινωνικούς πυκνωτές και χώρους στάσης της διαδρομής. Ανάμεσα στα
φυλάκια κυρίαρχο ρόλο έχει ο Διεθνής Αερολιμένας Λευκωσίας ο οποίος λαμβάνει τη
χρήση του ξενοδοχείου της Νεκρής Ζώνης και συλλαμβάνεται ως η αφετηρία του
οδοιπορικού. Κάποτε το αεροδρόμιο της Λευκωσίας ήταν η αφετηρία από την οποία
κανείς έκανε ένα ταξίδι στον κόσμο. Με την προτεινόμενη επέμβαση ανακτά τον
αρχικό του χαρακτήρα ως η αφετηρία για ένα βιωματικό ταξίδι στο χρόνο.
 |
ΕΙΚΟΝΑ 4 | Η μελέτη 146 φυλακίων οδηγεί στη διάκριση τριών χαρακτηριστικών τύπων |
 |
ΕΙΚΟΝΑ 5 | Ο μετασχηματισμός των φυλακίων από σημεία ελέγχου σε κοινωνικούς πυκνωτές |
Η έννοια του ορίου, η ρευστότητά του και η ιδιότητα του
να δημιουργεί μυστήριο διερευνάται περαιτέρω στη σπουδή επανασχεδιασμού των σημείων
της διαδρομής. Η Νεκρή Ζώνη, στο σύνολο της, αποτελεί ένα αναδιπλούμενο όριο με
έντονες διακυμάνσεις. Το όριο της ζώνης πτυχώνεται, πυκνώνει και αραιώνει και παρά τη ρευστότητα του παραμένει
πάντα αδιαπέραστο. Στο πλαίσιο των συνθετικών πειραματισμών η αναδίπλωση
κωδικοποιεί το όριο της Νεκρής Ζώνης και μετατρέπεται σε ένα συνθετικό εργαλείο
για τον σχεδιασμό. Με τη μορφή μιας νέας επιφάνειας, ενός “πέπλου” που
περικλείει τα φυλάκια, σηματοδοτείται η ιστορία και οι κρυφές πτυχές μιας
αδιαπέραστης έκτασης.
Ο Διεθνής Αερολιμένας
Λευκωσίας:
Το υφιστάμενο κτίριο του αεροδρομίου έχει σχεδιαστεί ως
ένα οριζόντιο εκτενές πρίσμα μέσα στο οποίο αναπτύσσεται μια ιδιαίτερη σχέση με
το φυσικό φως. Οπές με τη μορφή φωταγωγών στην οροφή του πρίσματος επιτρέπουν
στο έντονο φως της Κύπρου να εισέλθει στον σκοτεινό χώρο. Με αφορμή τις
δραματικές αντιθέσεις ανάμεσα στο φως και τη σκιά, διερευνάται η έννοια του “πέπλου”
με δύο τρόπους. Το “πέπλο” ως ένα φίλτρο αποκτά διαδοχικά διαφορετικές μορφές
και αλληλεπιδρά με τους επισκέπτες κατά τη διαμονή τους στους χώρους φιλοξενίας
του ξενοδοχείου, και ταυτόχρονα μετατρέπεται σε ένα στοιχείο αποκάλυψης του
ίδιου του κτιρίου.
 |
ΕΙΚΟΝΑ 6 | Διάγραμμα επεμβάσεων στο κτίριο του αεροδρομίου |
 |
ΕΙΚΟΝΑ 7 | Η σύλληψη του πέπλου ως συνθετικό εργαλείο (αριστερά) και άποψη της βόρειας όψης από τον Διεθνή Αερολιμένα Λευκωσίας (δεξιά) |
Ι.Η βόρεια όψη του ξενοδοχείου, που αποτελεί και την
πρώτη εικόνα που υποδέχεται τους επισκέπτες, παραπέμπει σε ένα “πέπλο” που
ρυθμικά αναδιπλώνεται πάνω στο κτίριο και συνδέεται συνειρμικά με τους
υπόλοιπους σταθμούς-φυλάκια της τουριστικής διαδρομής. Στο βόρειο αυτό τμήμα του
κτιρίου χωροθετείται η πτέρυγα των ξενώνων, στην οποία ένα σύστημα
αναδιπλούμενων καμπύλων διάφανων επιφανειών με εσοχές και προεξοχές γίνεται ο
χώρος διαμονής των ταξιδιωτών.
 |
ΕΙΚΟΝΑ 8 | Κάτοψη Ισογείου (πάνω) | Βόρεια όψη (κάτω) |
ΙΙ. Στον χώρο υποδοχής - φουαγιέ, διαμορφώνεται η καρδιά
του ξενοδοχείου και η αφετηρία της τουριστικής διαδρομής ακριβώς κάτω από το
σημείο που βρίσκεται το φυλάκιο 203 του αεροδρομίου. Ένα διπλό διάφανο κέλυφος
από κυματιστά πολυεστερικά φύλλα που συνδυάζονται με αναρριχόμενα φυτά
εσωτερικού χώρου περικλείει το κέντρο ενημέρωσης, τα γραφεία των Ηνωμένων Εθνών
και το εστιατόριο μέσα σε ένα χωρικό σύνολο που ονομάζεται “greenroom”.
 |
ΕΙΚΟΝΑ 9 | Κατόψεις 1ου ορόφου (πάνω) και 2ου ορόφου (κάτω) |
 |
ΕΙΚΟΝΑ 10 | Άποψη από τον χώρο υποδοχής του ξενοδοχείου |
 |
ΕΙΚΟΝΑ 11 | Τομή ΒΒ (πάνω)_Αποψη από το Green Room, την αφετηρία του οδοιπορικού (κάτω) |
 |
ΕΙΚΟΝΑ 12 | Τομή ΑΑ |
 |
ΕΙΚΟΝΑ 13 | Κάτοψη 3ου επιπέδου |
 |
ΕΙΚΟΝΑ 14 | Άποψη από το διαμορφωμένο δώμα |
Η Νεκρή Ζώνη έχει αποτελέσει έως σήμερα τον κοινό τόπο
μέσα στον οποίο εκφράζονται οι ανάγκες της επαναπροσέγγισης και της συμφιλίωσης. Ομάδες προερχόμενες και από τις δύο κοινότητες του νησιού έχουν αναπτύξει στα
εδάφη της έναν διάλογο που φιλοδοξεί να επανεκκινήσει συνολικά την πληθυσμιακή ώσμωση. Οι διαφορετικοί τόποι της Νεκρής Ζώνης μπορεί να γίνουν το υπόβαθρο
διαλόγου και ευκαιριών αξιοποίησης. Το οδοιπορικό μέσα στη ζώνη δύναται να
αποτελέσει τη ραχοκοκαλιά που θα εμπλουτίσει το περιεχόμενο των διαλόγων
αυτών.
 |
ΕΙΚΟΝΑ 15 | Φωτογραφίες μακέτας |
__________________________________________________________________________
Title: Behind the veil… An itinerary
in the Buffer Zone of Cyprus
Name:Andreas Giagkou
Course: Diploma thesis
Supervisor: Venetia Tsakalidou
School/Department: Aristotle
University of Thessaloniki / Department of Architecture, 2020
Accompanying text
The project aims to reimagine the boundary of Cyprus Buffer Zone as a
social condenser and to design in the Buffer Zone an itinerary, a travelling
route crossing the island from East to its West coasts. Commonly known as the
No Man’s land, Buffer Zone stands neglected in the center of the island, acting
as a social and geographical limit between the north and the south part.
Instead of a consistent homogenous stripe, Buffer Zone consists of a range of
natural landscapes varying in colors, textures and historical narratives.
Buffer zone lies within the valley of Mesaoria, between the mountains of
Troodos and Pentadaktylos. During the Miocene, Mesaoria submerged under the sea
due to the corrosion of mountains’ matter. According to the Greek geographer
Eratosthenis, the valley was then transformed into a forested area. The
following period was characterized by the urbanization of the valley and the
evolution of copper industry during 2000 B.C. The energy demands of copper
mining and the shipping activity led to the gradual harvesting of the forests
and the loss of a significant green lung.Mesaoria became the grain field of the
island and a travelling place, where caravans with animals transported goods
from the coasts. In 1900 B.C. its rural landscape was further altered through
the appearance of engines and planes. In 1974, life in the heart of Mesaoria
was interrupted. A 180 km long Buffer Zone was created in the valley and
divided Cyprus geographically and socially. The only traces admitting Buffer
Zone’s diverse past are now condensed in a single line. Natural and artificial
landscapes (coasts, forests, copper mines, fields, scattered villages, Nicosia
and the airport) appear successively between its boundaries.
As long as I consider Buffer Zone an interim and transitional space, but
also a place of historical revelations and transitions, I propose the creation
of an itinerary, a traveling route articulated on the imaginary line defined by
the points on which United Nations observation posts are standing. Moderate
interventions transform observation posts from points of control, to social
condensers. Among them, Nicosia International Airport plays a predominant role
and is redesigned as the hotel and origin of the Buffer Zone route. Once upon a
time, the airport was a gate towards making a journey in the world. In this
project is transformed into a gate for one to make an experiential journey in
time.
The concept of limit, its fluidity and its ability to create mystery is
being further researched through the redesign of the observation posts, as
stations of the itinerary. Buffer Zone constitutes an unfolding limit with
intensive variations. The limit thickens and dilutes. Yet it is still
invulnerable. The “unfolding” conception decodes the Buffer Zone limit and
becomes a compositional design tool. A new three-dimensional façade, encloses
like a “veil” the observation posts, signifying thus history and the secret
aspects of an unapproachable land.
Buffer Zone has been for a long time the common place of rapprochement
and reconciliation. It has facilitated several discussions and negotiations
between the two communities of the island who strive to achieve a national
osmosis. The different natural landscapes of the Buffer Zone could constitute
the active space of these dialogs and opportunities. The Buffer Zone route
could form a backbone to enrich the content of these dialogs.
