Φοιτήτρια: Μαρία Παπανδρέου
Επιβλέπων: Πάνος Δραγώνας
Σχολή: Πανεπιστήμιο Πατρών, 2024
Περίληψη
Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλείας αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας και το πρώτο στην Ελλάδα που ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO το 1986.
Είναι θεμελιωμένος σε ένα από τα φυσικά πλατώματα της δυτικής πλαγιάς του Κωτιλίου όρους, σε υψόμετρο 1130 μ. Το Κωτίλιο, το οποίο υψώνεται βόρεια της Φιγαλείας, ανήκει στον ορεινό όγκο του Λυκαίου, ιερού όρους των αρχαίων Αρκάδων.
Στο Κωτίλιο επικρατούν έντονα καιρικά φαινόμενα τα οποία σε συνδυασμό με τη σύσταση του δομικού υλικού του ναού (ασβεστόλιθος), δημιουργούν τις προϋποθέσεις καταστροφής του μνημείου.
Το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η παρούσα διπλωματική είναι η προστασία του ναού του Επικουρίου Απόλλωνος. Η πρόταση αφορά μόνιμο στέγαστρο, το οποίο μέλλεται να τοποθετηθεί εφόσον περατωθεί το εν εξελίξει έργο αποκατάστασης και φυσικά αφού αφαιρεθεί το υφιστάμενο αδιαφανές στέγαστρο. Βασική πρόθεση, παράλληλα με την προστασία, είναι να αποκαλυφθεί ξανά ο ναός και μην αποκόπτεται το μνημείο από το περιβάλλον του.
Πέρα από το μόνιμο στέγαστρο, προτείνεται η δημιουργία μίας διαδρομής μνήμης με αφορμή και την ύπαρξη των άλλων δύο ναών του Κωτιλίου. Πιο συγκεκριμένα, σχεδιάζεται ένα υπαίθριο θέατρο, προκειμένου να διεξάγονται εκεί εκδηλώσεις, δράσεις και βραδιές αφιερωμένες στον Επικούριο Απόλλωνα, με φόντο τον ίδιο το ναό. Επίσης, -στο σημείο που αρχίζει το μονοπάτι να γίνεται δύσβατο και να αφορά μόνο ορειβατικούς συλλόγους-, τοποθετούνται μεταλλικά σκαλιά, τα οποία γεφυρώνουν τις αποστάσεις και καθιστούν δυνατή πλέον την ανάβαση προς τους ναούς.
Αναλυτικά:
Ο ναός του Επικουρίου Απόλλωνος στις Βάσσες της Φιγαλείας αποτελεί ένα από τα καλύτερα σωζόμενα μνημεία της κλασικής αρχαιότητας και το πρώτο στην Ελλάδα που ανακηρύχθηκε Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς από την UNESCO το 1986. Είναι θεμελιωμένος σε ένα από τα φυσικά πλατώματα της δυτικής πλαγιάς του Κωτιλίου όρους, σε υψόμετρο 1130 μ. Το Κωτίλιο, το οποίο υψώνεται βόρεια της Φιγαλείας, ανήκει στον ορεινό όγκο του Λυκαίου, ιερού όρους των αρχαίων Αρκάδων. Στο Κωτίλιο επικρατούν έντονα καιρικά φαινόμενα τα οποία σε συνδυασμό με τη σύσταση του δομικού υλικού του ναού (ασβεστόλιθος), δημιουργούν τις προϋποθέσεις καταστροφής του μνημείου. Για την άμεση προστασία του μνημείου, η Επιτροπής Συντηρήσεως του Ναού του Επικουρίου Απόλλωνος έλαβε ορισμένα μέτρα όπως την επικάλυψή του μνημείου με προσωρινό πλήρες στέγαστρο (1988), προκειμένου να σταματήσει η διάβρωση του μνημείου από τον παγετό και να προετοιμασθεί η επέμβαση για την αποκατάστασή του. “Τα σωστικά μέτρα ανέστειλαν τη συνεχή εξέλιξη των φαινομένων φθοράς και ανέκοψαν την επιδείνωση της κατάστασης του μνημείου. Τα μέτρα αυτά, άμεσης σωστικής φύσης, παρ’ ότι προστατεύουν προσωρινά το μνημείο, το επιβαρύνουν αισθητικά και το αποκόπτουν από το περιβάλλον του. Aποτελούν μία προσωρινή λύση «υποστήριξης», που δεν αναιρεί την αναγκαιότητα και το αναπόφευκτο μίας επέμβασης.”[1] Η παρούσα διπλωματική εργασία εστιάζει στον ίδιο το ναό και έχει ως στόχο τον ανασχεδιασμό του στεγάστρου. Επιπλέον στοχεύει στην ανάδειξη του αρχαιολογικού του χώρου μέσω κάποιων τοπιακών παρεμβάσεων προκειμένου να ενισχυθεί η εμπειρία της επίσκεψης.
Ο ναός είναι κατασκευασμένος από ντόπιο γκρίζο ασβεστόλιθο. Ως γνωστόν ο ασβεστόλιθος διαβρώνεται όταν έρθει σε επαφή με το βρόχινο νερό. Αυτή η διάβρωση προκαλεί τόσο μηχανικές, όσο και αισθητικές βλάβες, γι’ αυτό, κρίνεται αναγκαία η προστασία του ναού από τη βροχή καθώς και από άλλα ακραία καιρικά φαινόμενα που εκδηλώνονται στην περιοχή λόγω υψομέτρου. Υφιστάμενη κατάσταση Η ΕΣΝΕΑ έχει μεριμνήσει για την προστασία του Ναού κατασκευάζοντας και τοποθετώντας τη δεκαετία του 1980 προσωρινό στέγαστρο, το οποίο βρίσκεται εκεί μέχρι και σήμερα και καλύπτει εξ’ ολοκλήρου το ναό. Το μέτρο αυτό, άμεσης σωστικής φύσης, υιοθετήθηκε, παρ’ ότι επιβαρύνει αισθητικά το μνημείο και το αποκόπτει από το περιβάλλον του.
Το κύριο πρόβλημα που αντιμετωπίζει η παρούσα διπλωματική είναι η προστασία του ναού του Επικουρίου Απόλλωνος. Η πρόταση αφορά μόνιμο στέγαστρο, το οποίο μέλλεται να τοποθετηθεί εφόσον περατωθεί το εν εξελίξει έργο αποκατάστασης. Βασική πρόθεση, παράλληλα με την προστασία, είναι να αποκαλυφθεί ξανά ο ναός και να μην αποκόπτεται το μνημείο από το περιβάλλον του. Πέρα από το μόνιμο στέγαστρο, προτείνεται η δημιουργία μίας διαδρομής μνήμης με αφορμή και την ύπαρξη των άλλων δύο ναών του Κωτιλίου. Πιο συγκεκριμένα, σχεδιάζεται ένα υπαίθριο θέατρο, προκειμένου να διεξάγονται εκεί εκδηλώσεις, δράσεις και βραδιές αφιερωμένες στον Επικούριο Απόλλωνα, με φόντο τον ίδιο το ναό. Επίσης, -στο σημείο που αρχίζει το μονοπάτι να γίνεται δύσβατο και ορειβατικούς τοποθετούνται να αφορά μόνο συλλόγους-, μεταλλικά σκαλιά, τα οποία γεφυρώνουν τις αποστάσεις και καθιστούν δυνατή ανάβαση προς πλέον τους την ναούς.
Προτείνεται μόνιμο στέγαστρο μεταλλικής κατασκευής που αποστασιοποιείται μορφολογικά από το ναό, ωστόσο σέβεται και λαμβάνει υπόψη τη γεωμετρία και τις αναλογίες του μνημείου προκειμένου να παραμένει ο ναός το κύριο έκθεμα στα μάτια των επισκεπτών. Το σύνολο των υποστυλωμάτων του στεγάστρου είναι 28 (10+10 κατά μήκος των μακρών πλευρών και 6+6 κατά μήκος των μικρών πλευρών) κυλινδρικής διατομής. Η χωροθέτηση των υποστυλωμάτων βασίζεται σε ορθογωνικό κάνναβο, ως απόρροια της γεωμετρικής μελέτης που προηγήθηκε και αποβλέπει στην αρμονική παράταξή τους σε σχέση με τους αρχαίους κίονες. Για τα υποστυλώματα επιλέχθηκε η μικρότερη δυνατή διατομή που αφενός είναι ικανή να φέρει τα φορτία, αφετέρου δεν ανταγωνίζεται το πάχος των κιόνων του αρχαίου μνημείου.
Λόγω των μεγάλων διαστάσεων, κρίνεται αναγκαία η τοποθέτηση μεταλλικών δικτυωμάτων στην οροφή (6 στην κατεύθυνση Β-Ν και 10 στην κατεύθυνση Α-Δ). Όλα τα δικτυώματα θα είναι καλυμμένα με ψευδοροφή, ώστε να μην είναι ορατά από τους επισκέπτες. Το ελεύθερο ύψος των υποστυλωμάτων υπολογίζεται περί τα 12 μέτρα, λαμβάνοντας υπόψιν ότι το μόνιμο στέγαστρο θα τοποθετηθεί αφότου τελειώσει το έργο αποκατάστασης του ναού, το οποίο περιλαμβάνει μέρος των αετωμάτων.
Το προτεινόμενο στέγαστρο είναι ανοιχτού τύπου, με πρόβολο έτσι ώστε αφενός να προστατεύει το μνημείο από τα ακραία καιρικά φαινόμενα της περιοχής (βροχή, χιόνι) και αφετέρου να μην δημιουργούνται θερμοκηπιακές συνθήκες εντός του, όπως η υγρασία που εγκλωβίζεται με το υφιστάμενο στέγαστρο και πλήττει το μνημείο.
___________________________________________________________________________
Abstract
The Temple of Epicurean Apollo at Bassae in Phigaleia is one of the best-preserved monuments of classical antiquity and the first in Greece to be declared a UNESCO World Heritage Site in 1986. It is located on a natural plateau on the western slope of Mount Kotilion, at an altitude of 1130 meters. Mount Kotilion, north of Phigaleia, is part of the Lykaion mountain range, a sacred area for the ancient Arcadians. Severe weather conditions and the limestone material of the temple create a risk of damage to the monument.
This thesis addresses the protection of the Temple of Epicurean Apollo. The proposal includes a permanent shelter to be installed after the current restoration project is completed, replacing the existing opaque cover. The goal is to protect the temple while reconnecting it with its environment. Additionally, a memory path is proposed, featuring an open-air theater for events dedicated to Epicurean Apollo, and metal steps to facilitate access to the temples for visitors.
[1] Σβολόπουλος, Δ., Αρχιτεκτονική μελέτη ναού Επικουρίου Απόλλωνος Βασσών, τ. 1, ΥΠ.ΠΟ. – Ε.Σ.Ν.Ε.Α., Αθήνα, 1995, σ. 95.
