Τίτλος: Πρόταση Σχεδιασμού Δικτύου Πάρκων Τσέπης, στη Γειτονιά της Γούβας, Αθήνα
Φοιτήτρια: Ειρήνη Παπαδάτου
Επιβλέπων: Κωνσταντίνος Μπούρας
Σχολή: Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής (ΠΑΔΑ), 2024
Περιοχή Μελέτης – Η γειτονιά της Γούβας
Περιοχή μελέτης αποτέλεσε η ευρύτερη περιοχή της Γούβας, καθώς στην καθ’ αυτό περιοχή της Γούβας τα αστικά κενά ήταν περιορισμένα για μελέτη και χαρτογράφηση. Οι 27 χώροι που εντοπίστηκαν για μελέτη αποτελούν χώρους στάθμευσης, μικρά πάρκα, εγκαταλειμμένα οικόπεδα, ή κενούς χώρους από πρώην κτήρια. Στον παρακάτω χάρτη παρατηρούμε τα αστικά κενά που μελετήθηκα και την σχετική θέση μεταξύ τους.
Έπειτα από πολλαπλές επισκέψεις των παραπάνω οικοπέδων, καταγράφτηκαν χαρακτηριστικά στοιχεία του καθενός όπως η προσβασιμότητα τους, η σχέση τους με τα γειτονικά κτήρια και χώρους (γειτνίαση), οι οπτικές τους φυγές και οι ήχοι που παρατηρήθηκαν κατά την επίσκεψή τους και έγινε μία κατηγοριοποίησή τους ως προς την τυπολογία τους. Έτσι δημιουργήθηκε ο παρακάτω τυπολογικός πίνακας που συγκεντρώνει όλα αυτά τα στοιχεία, συνοδευόμενα με φωτογραφίες του κάθε αστικού κενού για καλύτερη κατανόηση του χώρου και των χαρακτηριστικών του. Σε επόμενο βήμα, τα στοιχεία αυτά χρησιμοποιούνται για τον εντοπισμό τριών επικρατών αστικών κενών, που θα αποτελέσουν και τις περιοχές σχεδιασμού.
Κυκλοφορία – διαδρομές
Τα πάρκα τσέπης κατέχουν σημαντικό ρόλο σε μία κοινωνία, παρέχοντας πρόσβαση στη φύση για άτομα που ζουν σε αστικές περιοχές, βελτιώνοντας την ψυχική τους υγεία, αλλά ταυτόχρονα και το αστικό περιβάλλον των μεγαλουπόλεων, όπως η Αθήνα. Ωστόσο, ένα από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα των πάρκων τσέπης το εντοπίζουμε στις γειτονιές όπου αυτά βρίσκονται. Ένα πάρκο τσέπης μπορεί να προσφέρει βελτίωση κυκλοφορίας σε μία γειτονιά., μείωση κίνησης σε πολυσύχναστα σημεία της, ομοιόμορφη κατανομή κυκλοφορίας και παραμονής των κατοίκων σε πολυσύχναστους χώρους της γειτονιάς, όπως μεγάλες πλατείες και πάρκα. Ειδικότερα όταν οι χώροι αυτοί είναι περιορισμένοι, όπως στην περίπτωση της Γούβας, το πρόβλημα συμφόρησης γίνεται ακόμη μεγαλύτερο.
Έτσι λοιπόν, έπειτα από παρατήρηση και καταγραφή δεδομένων κίνησης από κατοίκους της γειτονιάς, δημιουργήθηκαν τα παρακάτω διαγράμματα με τις πιο πιθανές διαδρομές που μπορεί να ακολουθήσει κάποιος για να κινηθεί από ένα σημείο Α σε ένα σημείο Β στη περιοχή μελέτης. Γιατί, όμως, να δημιουργηθούν καινούρια περάσματα εάν υπάρξουν περισσότερα πάρκα τσέπης; Η απάντηση είναι απλή. Συνήθως, κάθε άνθρωπος για να πάει από ένα σημείο Α σε ένα σημείο Β, είναι λογικό, να επιλέξει τη συντομότερη διαδρομή για τον τελικό προορισμό του. Ωστόσο, εάν υπάρχουν εναλλακτικές διαδρομές οι οποίες του είναι πιο ευχάριστες, του προσφέρουν υποσυνείδητα μια ευεξία, δίνοντάς του ένα καταφύγιο από τους αποπνικτικούς ρυθμούς της καθημερινότητας, παρ’ όλο που ίσως να διαρκούν λίγο περισσότερο, είναι πολύ πιθανόν να επιλέξει αυτές αντί της συντομότερης.
Παρατηρείται ότι οι συχνές διαδρομές αυξάνονται σημαντικά, στο σύνολο της περιοχής μελέτης, όταν μπαίνουν στην εξίσωση τα πάρκα τσέπης. Έτσι η γειτονιά αποκτάει μεγαλύτερη κινητικότητα σε σημεία της που ήταν νεκρά. Μακροπρόθεσμα αυτό μπορεί να δημιουργήσει ένα πιο ασφαλές περιβάλλον, μια πιο ζωντανή γειτονιά και να αυξήσει τις ανθρώπινες αλληλεπιδράσεις μεταξύ των κατοίκων.
Επιλεγμένα Αστικά Κενά προς δημιουργία πάρκων τσέπης
Έχοντας πλέον μελετήσει το σύνολο των αστικών κενών και της περιοχής μελέτης, καταλήγουμε στην επιλογή τριών αστικών κενών προς πρόταση σχεδιασμού τριών διαφορετικών πάρκων τσέπης που θα λειτουργούν σαν δίκτυο πρασίνου στην ευρύτερη περιοχή της Γούβας. Οι τρεις αυτοί χώροι αποτελούνται από διαφορετικά χαρακτηριστικά στοιχεία και επιλέχθηκαν ως αντιπροσωπευτικοί χώροι ώστε κάθε άλλο αστικό κενό με παρόμοια χαρακτηριστικά να σχεδιαστεί με παρόμοιο τρόπο.
Πάρκο 1 - Λεάγρου 7: Το αστικό κενό δεν συνορεύει άμεσα με κάποιο μικροτοπόσημο, όπως κάποιο σχολείο ή μεγάλο πάρκο, ούτε με κάποιον κεντρικό δρόμο και γι’ αυτό το λόγο επιλέγεται η χρήση του προς σχεδιασμού πάρκου τσέπης στο χώρο αυτό, να είναι σχετική με περισυλλογή, παιχνίδι και κοινωνικοποίηση των κατοίκων εντός της συγκεκριμένης γειτονιάς.
Πάρκο 2 - Ανδροκλέους 23 / Καφαντάρη: Βρίσκεται δίπλα σε μεγάλο πάρκο και μόλις ένα οικοδομικό τετράγωνο μακριά από την οδό Φιλολάου, τον πιο κεντρικό δρόμο της γειτονιάς της Γούβας. Για τον λόγο αυτό η χρήση του προς σχεδιασμού πάρκου τσέπης επιλέχθηκε να έχει να κάνει με μεγαλύτερες κοινωνικές συναθροίσεις, απ’ ότι τα άλλα πάρκα, μικρά πολιτιστικά και κοινωνικά δρώμενα. Ο χώρος είναι αρκετός για την συγκεκριμένη χρήση και η τοποθεσία του ιδανική καθώς αποτελεί πέρασμα και στάση για τους ανθρώπους, δεν ενοχλεί άμεσα την ιδιωτικότητα των γειτονικών πολυκατοικιών και ταυτόχρονα είναι άμεσα προσβάσιμος από κεντρικά σημεία της γειτονιάς.
Πάρκο 3 - Αμφικράτους / Διοκλέους / Δαμαγήτου: Ο συγκεκριμένος χώρος βρίσκεται δίπλα στο 13ο Γυμνάσιο και Λύκειο Αθηνών και για τον λόγω αυτό επιλέχθηκε η χρήση του να είναι σχετική με πέρασμα και μικρή στάση. Τα παιδιά από το σχολείο μπορούν να συγκεντρώνονται, για μικρό χρονικό διάστημα, στο χώρο σε μικρές παρέες πριν ή μετά τη σχολική τους ημέρα.
Χρήστες και ανάγκες χρηστών | Ερωτηματολόγιο – Εγχειρίδιο αστικού σχεδιασμού
Ένα εγχειρίδιο σχεδιασμού για πάρκα τσέπης σε μια συγκεκριμένη γειτονιά εστιάζει σε καινοτόμες σχεδιαστικές ιδέες προσαρμοσμένες στα μοναδικά χαρακτηριστικά κάθε πάρκου, όπως οι είσοδοι πάρκων, η ακουστική και η οπτική αισθητική και άλλα στοιχεία. Αυτό το εγχειρίδιο περιγράφει στρατηγικές για τη δημιουργία ελκυστικών χώρων ‘αποσύνδεσης’, ενσωματώνοντας χαλαρωτικούς ήχους όπως υδάτινα στοιχεία ή πράσινους τοίχους και για ενίσχυση της οπτικής απήχησης μέσω κατάλληλα επιλεγμένων φυτών και καλλιτεχνικών εγκαταστάσεων. Αναδεικνύοντας ένα ή περισσότερα από αυτά τα χαρακτηριστικά, κάθε πάρκο έχει σχεδιαστεί για να εμπλουτίζει τις αισθητικές και αισθητηριακές εμπειρίες της γειτονιάς. Είναι σημαντικό αυτά τα πάρκα τσέπης να σχεδιάζονται με συνεπείς κατευθυντήριες γραμμές και όχι μεμονωμένα για να διασφαλίζουν ένα αρμονικό και συνεκτικό πράσινο δίκτυο. Αυτή η ομοιομορφία επιτρέπει ένα ομοιόμορφο και συνδεδεμένο αστικό οικοσύστημα ή δίκτυο, ενισχύοντας την μετακίνηση και τη χρηστικότητα για τους κατοίκους, διατηρώντας παράλληλα μια ενοποιημένη οπτική και θεματική ταυτότητα σε όλα τα πάρκα. Τα οφέλη περιλαμβάνουν τη βελτίωση της ποιότητας του αέρα, τη μείωση των αστικών θερμικών νησίδων και την αύξηση της βιοποικιλότητας. Αυτοί οι χώροι πρασίνου προσφέρουν επίσης ευκαιρίες αναψυχής, προωθούν τη σωματική δραστηριότητα και ενισχύουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις μεταξύ των κατοίκων. Στο σύνολο δημιουργήθηκαν 17 διαφορετικές σχεδιαστικοί παράμετροι για τον σχεδιασμό. Παρακάτω βλέπουμε ορισμένες από τις παραμέτρους του εγχειριδίου.
Με το παρόν εγχειρίδιο σχεδιασμού, ο σχεδιαστής μπορεί να καθοδηγηθεί να σχεδιάσει ένα πάρκο τσέπης που ανήκει στο ίδιο δίκτυο πάρκων τσέπης που έχουν μελετηθεί. Σε περιπτώσεις όπου το εγχειρίδιο δεν διευκολύνει στη λήψη αποφάσεων προς σχεδιασμό ή δεν περιλαμβάνει κάποια περίπτωση πάρκου, προτείνεται ο συνδυασμός διαφορετικών στοιχείων του εγχειριδίου μεταξύ τους ή με την προσωπική εκτίμηση του σχεδιαστή.
Μεθοδολογία επιλογής και τοποθέτησης σημείων
• Εντοπισμός σημείων
• Προβολή τους πάνω στην προεκταμένη περίμετρο του οικοπέδου
• Ένωση σημείων για την δημιουργία γραμμών, όπως εξυπηρετούν τις παραμέτρους του εγχειριδίου αστικού σχεδιασμού
Παρακάτω βλέπουμε ποια σημεία προτιμάται να επιλέγονται.
Στην περίπτωση που το πάρκο έχει πολλές γωνιές, τότε αν τα υπόλοιπα σημεία επαρκούν, τοποθετούνται μόνο οι είσοδοι του πάρκου, εάν τα υπόλοιπα σημεία δεν επαρκούν τότε τοποθετούνται όλες τις γωνιές. Η ίδια προϋπόθεση ισχύει και για τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά σημεία, επιλέγονται τα πιο χρήσιμα σημεία που ταυτόχρονα δεν επικαλύπτονται από άλλα. Παρακάτω βλέπουμε πως τοποθετούνται τα σημεία στα επιλεγμένα προς σχεδιασμό αστικά κενά. Έτσι εξασφαλίζεται ένας ελάχιστος αριθμός σημείων για κάθε πιθανό χώρο μελλοντικού σχεδιασμού.
Μεταφορά μεθοδολογίας σχεδιασμού στα αστικά κενά
Με οδηγό το εγχειρίδιο σχεδιασμού, τις ανάγκες των χρηστών σε κάθε πάρκο και τη μεθοδολογία σχεδιασμού , επιλέχθηκαν οι παρακάτω χαράξεις στα τρία επιλεγμένα προς σχεδιασμό πάρκα, που φαίνεται να εξυπηρετούν τις προϋποθέσεις του εγχειριδίου.
Κεντρική Ιδέα
Γούβα -> Γούρνα –>συγκέντρωση νερού -> Έλος -> Κατακορυφότητα, αιώρηση / πλωτότητα, ένωση, αντανάκλαση
Όπως προαναφέρθηκε στην προηγούμενη ενότητα, στη γειτονιά της Γούβας θεωρείται πως παλαιότερα υπήρχε κάποιο έλος, το οποίο με τα χρόνια αλλοιώθηκε καλύφθηκε ή και εξαφανίστηκε. Βασιζόμενοι σε αυτό το στοιχείο προέκυψε και η κεντρική ιδέα σχεδιασμού της παρούσας εργασίας. Σκοπός είναι η αναπαράσταση, με έμμεσο τρόπο, αυτής της παλαιάς εικόνας της Γούβας καθώς και η δημιουργία θεματικών πάρκων αναψυχής με οικολογική - πολιτιστική διάσταση. Για να καταλήξουμε στο τρόπο που χρησιμοποιείται στην εργασία η έννοια του έλους χρειάστηκε να γίνει έρευνα και καταγραφή της σημασίας του έλους και μετάφρασή της σε σχεδιαστικά χαρακτηριστικά και στοιχεία στο χώρο.
Η ταυτότητα των πάρκων τσέπης – Στοιχεία | Elements
Έχοντας καταλήξει στην κεντρική ιδέα του «έλους», και τις ποιότητες που αυτό το στοιχείο προσφέρει στην παρούσα μελέτη σχεδιασμού, δημιουργήθηκε η ανάγκη για πιο λειτουργική, πρακτική αποτύπωση των χρήσεων στα προς σχεδιασμό πάρκα τσέπης. Με την χρήση χαρακτηριστικών στοιχείων, που τραβούν την προσοχή και δημιουργούν ένα εστιακό σημείο στον κάθε σχεδιασμό, σε συνδυασμό πάντα με τα στοιχεία της ιδέας του «έλους» και την μεθοδολογία σχεδιασμού, επιτυγχάνεται η ανάδειξη μίας αναγνωριστικής ταυτότητας των πάρκων. Με τα στοιχεία αυτά, ο περαστικός ή χρήστης, μπορεί να αντιληφθεί άμεσα ότι πρόκειται για ένα σύνολο, δίκτυο πάρκων με κοινό σχεδιασμό, κι έτσι επιτυγχάνεται και ο βασικός στόχος της δημιουργίας ενός δικτύου πάρκων.
Η ταυτότητα των στοιχείων προκύπτει από τις έννοιες της αιώρησης, της κατακορυφότητας και της αντανάκλασης που είδαμε παραπάνω στην έννοια του «έλους», καθώς και με τις ενώσεις διαφορετικών υλικοτήτων μεταξύ τους.
Σχεδιασμός
Πάρκο Τσέπης 1, 2 ,3
Οργανογράμματα
Δημιουργήθηκαν οργανογράμματα χρήσεων για κάθε ένα από τα 3 σχεδιασμένα πάρκα τσέπης με βάση το εγχειρίδο σχεδιασμού και πως οι χρήσεις αυτές αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Συνδυασμός οργανογραμμάτων και παραμέτρων από το εγχειρίδιο σχεδιασμού για την οργάνωση των κατόψεων
Έπειτα από δοκιμές τοποθέτησης των οργανογραμμάτων στις επιλεγμένες κατόψεις, έγινε διαχωρισμός χρήσεων, με βάση το εγχειρίδιο σχεδιασμού και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που παρατηρήθηκαν στον κάθε χώρο. Κάθε χρήση προκύπτει από κάποια ανάγκη ή συγκεκριμένη παρατήρηση και δημιουργείται πάντα με τελική παράμετρο τους χρήστες. Βλέπουμε την πρωταρχική τοποθέτηση των χρήσεων σε κάθε ένα από τα 3 σχεδιασμένα πάρκα.
Σχέδια και προπλάσματα προς καλύτερη κατανόηση των χώρων
Για τα 3 πάρκα τσέπης υλοποιήθηκαν προπλάσματα κλίμακας 1:200 για την καλύτερη κατανόηση του χώρου και της σχέσης τους με τον περιβάλλοντα αστικό ιστό. Κατά τη διαδικασία αυτή, πάρθηκαν σημαντικές αποφάσεις για τις ποιότητες, τα υλικά και τις χρήσεις του κάθε πάρκου. Παρακάτω βλέπουμε ορισμένα εξ αυτών.
Σχέδια 1:200
Αρχικά προπλάσματα κλίμακας 1:200, πάρκα τσέπης 1 και 2
Τελικό πρόπλασμα κλίμακας 1:200, πάρκο τσέπης 3
Τελικό πρόπλασμα κλίμακας 1:200, πάρκο τσέπης 2
Inspiration brainstorming moodboard
Στη συνέχεια εντοπίστηκαν υλοποιημένες σχεδιαστικές προτάσεις για να λειτουργήσουν σαν αφορμή για τις σχεδιαστικές προτάσεις που υλοποιήθηκαν. Βλέπουμε το παράδειγμα του πάρκου τσέπης 1 , που σχεδιάστηκε σαν χώρος για παιχνίδι, εκμάθηση και κοινωνικοποίηση. Παρόμοια και για τα άλλα δύο πάρκα τσέπης.
Σχέδια 1:500 | Τα πάρκα τσέπης στον αστικό ιστό
Τελικά Σχέδια | Κλίμακα 1:100 & Φωτορεαλιστικά
Πάρκο Τσέπης 1
Πάρκο Τσέπης 2
Πάρκο Τσέπης 3
Υλικότητες και Ενώσεις
Για τα τρία πάρκα τσέπης ακολουθήθηκαν κοινές σχεδιαστικές γραμμές ως αναφορά τις υλικότητες και τις ενώσεις των υλικών. Σε γενικές γραμμές προτείνονται όσο το δυνατόν πιο φυσικά υλικά, φιλικά προς το περιβάλλον, που να μπορούν να αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με ομαλές μεταβάσεις καθώς και με μεταβάσεις από φυσικά υλικά όπως το γρασίδι σε πιο τεχνητά όπως το χυτό σκυρόδεμα. Ταυτόχρονα, σημαντικά στοιχεία του σχεδιασμού ήταν το νερό, η πέτρα και το ξύλο. Παρακάτω βλέπουμε τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν στα τρία πάρκα και τις ενώσεις τους.
Φωτισμός
Για τον φωτισμό των τριών πάρκων, καθώς πρόκειται για δημόσιους χώρους, προτείνονται δυο ήδη φωτισμού. Κύριο φωτισμό αποτελούν ξύλινες κολώνες με κατακόρυφη τομή απ’ όπου διαχέεται το φως. Η τοποθέτησή τους βασίζεται στο σχεδιασμό κάθε πάρκου και αναλόγως τις κινήσεις και τις χρήσεις σε αυτό. Ακόμη, χρησιμοποιείται δευτερεύον βοηθητικός φωτισμός, δίνοντας μια διαφορετική αισθητική στο πάρκο κατά τις νυχτερινές ώρες. Παρακάτω βλέπουμε μια φωτορεαλιστική απεικόνιση του πάρκου τσέπης 3, σε πρωινή και νυχτερινή ώρα, με χρήση μόνο βοηθητικού φωτισμού.
Εδώ μπορείτε να βρείτε ολόκληρη την διπλωματική εργασία:
