Φοιτήτριες: Άννα Κόκα, Γεωργία Κολοκούδια
Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Σοφία Τσιράκη
Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο | Μάρτιος 2018
ΠΕΡΙΛΗΨΗ
Η πρόταση για την δημιουργία μιας σχολής ξυλοναυπηγικής στο ακριτικό νησί του Καστελλόριζου πηγάζει από την προσωπική και ενδελεχή μελέτη του ίδιου του τόπου, της ιστορίας του και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του, όπως είναι η στενή σχέση των κατοίκων τού με το στοιχείο της θάλασσας.
Το Καστελλόριζο έχει 480 εγγεγραμμένους κατοίκους, με κύρια ασχολία τους τον τουρισμό. Η δημιουργία μιας σχολής και η σπουδή πάνω σε μια παραδοσιακή τέχνη όπως είναι η ξυλοναυπηγική μπορεί να έχει ένα διπλό όφελος. Αφενός την διατήρηση και την διάσωση μιας τέχνης που πάει να χαθεί με την πάροδο των χρόνων και αφετέρου την αναζωογόνηση του ίδιου του νησιού.
Το σημείο που επιλέχθηκε για την τοποθέτηση της σχολής έχει μέτωπο προς τη θάλασσα, βρίσκεται δίπλα στο μικρό λιμάνι του νησιού και στο καρνάγιο που λειτουργεί σήμερα και είναι άμεσα προσβάσιμο από το περιορισμένο οδικό δίκτυο του οικισμού.
Επιπλέον, η ύπαρξη ενός πολύ ιδιαίτερου μονοπατιού, που ενώνει τα δύο λιμάνια του Καστελλόριζου και περνάει κάτω από τον βράχο του μεσαιωνικού κάστρου, ήταν καθοριστική και αποτέλεσε το έναυσμα για την σχεδιαστική πρόταση.
Η χρήση του μονοπατιού σαν συνθετικό εργαλείο, η τομή στο βράχο, η βύθιση του κτήριού και η ανάπτυξη της σχολής γύρω από έναν πυκνωτή ήταν τα κύρια στοιχεία, που μέσα από πολλαπλά στάδια και κλίμακες, οδήγησαν στην συγκρότηση την πρότασή μας.
Η κεντρική ιδέα, που ορίζεται από τις χαράξεις του τόπου, οργανώνεται γύρω από έναν πυρήνα και παραλαμβάνει το ίδιο το μονοπάτι, χωρίς να χάνει την επαφή με τη θάλασσα.
ΑΦΟΡΜΗ
Όπως κάθε δημιούργημα έχει μια αφορμή που το γέννησε, έτσι και για μας το έναυσμα για την επιλογή του θέματος και του τόπου για αυτή τη διπλωματική εργασία ήταν ένας συνδυασμός διαφόρων παραγόντων.
Αρχικά, η επιλογή του Καστελλόριζου ως τόπου μελέτης σχετίζεται με μια παρατήρηση για την ελληνική επαρχεία, που χρόνο με το χρόνο, είτε ερημώνεται, είτε συντηρείται λόγω της ενασχόλησής της με τον τουρισμό.
Αυτή η αποκλειστική ασχολία με τον τουρισμό ελλοχεύει πάντοτε και τον κίνδυνο της αλλοίωσης της παράδοσης του κάθε τόπου. Έτσι, η ανατροπή αυτής της συνθήκης στο νησί του Καστελλόριζου αποτέλεσε για μας και το βασικό έναυσμα για την αναζήτηση του είδους της επέμβασής μας.
Πιστεύουμε, λοιπόν, πως η δημιουργία μιας σχολής και η σπουδή πάνω σε μια παραδοσιακή τέχνη όπως είναι η ξυλοναυπηγική μπορεί να έχει ένα διπλό όφελος. Αφενός την διατήρηση και την διάσωση μιας τέχνης που τείνει να χαθεί με την πάροδο των χρόνων και αφετέρου την αναζωογόνηση του ίδιου του τόπου. Η τοποθέτηση μιας νέας χρήσης θα προσελκύσει νέους καθ’ όλη την διάρκεια του χρόνου, αντιμετωπίζοντας έτσι πιο αποτελεσματικά την ερήμωση του χειμώνα.
Τέλος, η επιλογή του Καστελλόριζου δεν θα μπορούσε να μην σχετίζεται και με τα προσωπικά μας βιώματα στο νησί. Η βαθιά σύνδεση και αγάπη μας για τον τόπο δημιούργησε την ανάγκη μας να επέμβουμε σε αυτόν.
Ο ΤΟΠΟΣ
Το νησί του Καστελλόριζου αποτελεί το ανατολικότερο άκρο της Ελλάδας. Απέχει μόλις 20 λεπτά από την πόλη του Κας, στα παράλια της Τουρκίας, ενώ η ακτοπλοϊκή σύνδεση με το κοντινότερο νησί της Ρόδου, διαρκεί 4 ώρες και πραγματοποιείται δύο φορές την εβδομάδα. Στο νησί υπάρχει μόνο ένας οικισμός και ένα εξαιρετικά περιορισμένο οδικό δίκτυο.
Η μελέτη της ιστορίας του από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα αναδεικνύει την στενή σχέση των κατοίκων με την θάλασσα. Το Καστελλόριζο αποτελείται από ένα μεγάλο και άγονο βράχο και η ύπαρξη του λιμανιού είχε πάντα ζωτική σημασία για την ανάπτυξή του. Παρά τις συνεχόμενες εναλλαγές των ξένων κατακτητών, το νησί διένυσε περιόδους μεγάλης ακμής, οι οποίες συνδέονται με την ναυτιλία και το θαλάσσιο εμπόριο.
Ενδιαφέρον έχει το γεγονός πως το νησί μέχρι τις αρχές του 20ού αιώνα απαριθμούσε περίπου 10 000 κατοίκους, ενώ σήμερα μόλις 400. Αυτό οφείλεται στην ολοκληρωτική ερήμωση και καταστροφή του κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ο οικισμός αναπτύσσεται γύρω από τα δύο μικρά φυσικά λιμάνια του νησιού, ουσιαστικά σε μια λεπτή λωρίδα γης ανάμεσα στην θάλασσα και το ψηλό βράχο. Σήμερα, ιδιαίτερη πύκνωση υπάρχει γύρω από το μεγάλο λιμάνι, όπου και παρουσιάζονται και οι περισσότερες χρήσεις εστίασης, αναψυχής και τουρισμού. Το δίκτυο αποτελείται κυρίως από μονοπάτια, και έναν βασικό οδικό δρόμο που ενώνει τα δύο λιμάνια και το αεροδρόμιο.
Αυτό που κάνει το Καστελλόριζο έναν τόσο ιδιαίτερο τόπο είναι η μαγευτική ατμόσφαιρα που το κατακλύζει. Είναι οι άνθρωποι, είναι τα χρώματα, είναι το φως, είναι οι υφές, είναι ο ουρανός, είναι ο βράχος, είναι η θάλασσα.
Η μελέτη της ταυτότητας του τόπου, μέσα από τη προσωπική μας εμπειρία ήταν καθοριστικής σημασίας για τις μετέπειτα συνθετικές μας επιλογές.
ΟΙ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΜΑΣ
1.Πληθυσμός
Μόνιμος: 498
Εποχιακός: < 1.348
Ετήσιος τουρισμός: 4.759
2. Οικονομία
Η μόνη σχέση της οικονομίας του νησιού με τον πρωτογενή τομέα γίνεται μέσω της αλιείας, ενώ κατά κύριο λόγο η οικονομία στηρίζεται στον τουρισμό της θερινής περιόδου.
3. Ερήμωση
Η ακραία διακύμανση του πληθυσμού από την καλοκαιρινή στη χειμερινή περίοδο διαμορφώνει μια εικόνα ερήμωσης και εγκατάλειψης τη μεγαλύτερη περίοδο του έτους.
4. Έλλειψη εγκαταστάσεων και υποδομών
Έλλειψη κλειστού πολυχώρου για πολιτιστικές δράσεις που γίνονται κυρίως τη θερινή περίοδο και παντελής έλλειψη υποδομών για εκδηλώσεις πολιτισμού καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.
5. Αλλοίωση Παράδοσης
Σε μια κοινωνία που αναπτύσσεται και εξαρτάται αποκλειστικά από τουριστικές δραστηριότητες, είναι εμφανής ο κίνδυνος αλλοίωσης της παράδοσης, είτε λόγω του εφήμερου κέρδους, είτε λόγω άγνοιας των αξιών που τη δημιούργησε.
ΞΥΛΟΝΑΥΠΗΓΙΚΗ
Η ξυλοναυπηγική είναι μια παραδοσιακή τέχνη που ασκείται για αιώνες στον ελλαδικό χώρο, τα τελευταία χρόνια όμως, φαίνεται να παρακμάζει. Μέσα από τη μελέτη της ξυλοναυπηγικής τέχνης και της διαδικασίας κατασκευής ενός ξύλινου σκάφους, κατανοήσαμε καλύτερα τις κτηριολογικές ανάγκες που απαιτούνται ώστε να λειτουργήσει μια τέτοια σχολή και εντοπίσαμε και τη θέληση των μαστόρων να διδάξουν αυτή την τέχνη σε νεότερους.
Η διαδικασία της ναυπήγησης ενός ξύλινου σκάφους χωρίζεται σε μερικά στάδια:
α. Στο σχεδιασμό του σκάφους και των ναυπηγικών του γραμμών
β. Στην κοπή και την συναρμολόγηση των ξύλων, για τον κύριο και δευτερεύον φορέα του σκάφους
γ. στο πέτσωμα και το καλαφάτισμα.
ΤΟ ΚΤΗΡΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ
Η εκτενής μελέτη μας για το νησί του Καστελλόριζου και για την τέχνη της ξυλοναυπηγικής μας καθόρισε και τον χαρακτήρα του κτηρίου που προτείνουμε, όπως επίσης και το ποιο θα ήταν το καταλληλότερο σημείο στο νησί για την τοποθέτησή του.
Αρχικά, ήταν ιδιαίτερα σημαντικό να σκιαγραφηθεί ένα κτηριολογικό πρόγραμμα που να απαντά στις ανάγκες μιας σύγχρονης σχολής ξυλοναυπηγικής, στην οποία οι φοιτητές θα αποκτήσουν βαθιά και σφαιρική γνώση του αντικειμένου. Αυτό επιτυγχάνετε μέσα από την διδασκαλία των παραδοσιακών μεθόδων κατασκευής ξύλινων σκαφών, και ταυτόχρονα με την εισαγωγή των φοιτητών στις βασικές επιστημονικές γνώσεις της Ναυπηγικής και της εξοικείωσης τους με τις νέες τεχνολογίες σχεδιασμού και επεξεργασίας του ξύλου.
Επιπρόσθετα, υπάρχει η ανάγκη το κτήριο που προτείνουμε να λειτουργεί και ως ένας πυκνωτής πολιτισμού για ολόκληρο το νησί, καλύπτοντας τις ελλείψεις του Καστελλόριζου για εγκαταστάσεις αυτού του χαρακτήρα.
ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΜΕΛΕΤΗΣ
Το σημείο που επιλέχθηκε για την δημιουργία της σχολής πληρούσε όλα τα κριτήρια που είχαμε θέσει στην αρχή της έρευνάς μας.
Αρχικός μας στόχος, ήταν να βρεθεί ένας αρκετά μεγάλος σε έκταση χώρος εντός του οικισμού, για την καλύτερη σύνδεση του κτηρίου με την κοινότητα, αλλά όχι στο κέντρο του για μπορεί να παρέχει τις απαραίτητες συνθήκες ιδιωτικότητας για τους σπουδαστές.
Πολύ σημαντικό ήταν βέβαια το γεγονός ότι έπρεπε να έχει καλή σχέση με την θάλασσα και να συνδέεται άμεσα με το μικρό λιμάνι του οικισμού και το σημείο όπου σήμερα λειτουργεί το καρνάγιο.
Τέλος, για λειτουργικούς λόγους έπρεπε να βρεθεί ένα σημείο που θα μπορεί να εξυπηρετείται από το οδικό δίκτυο του νησιού το οποίο είναι πολύ περιορισμένο.
Αυτό που ήταν καθοριστικό για την επιλογή του συγκεκριμένου χώρου ήταν και η ύπαρξη ενός πολύ ιδιαίτερου και όμορφου μονοπατιού που ξεκινούσε από τον φάρο, στο μεγάλο λιμάνι, περνούσε κάτω από τον κόκκινο βράχο στον οποίον υψώνεται το μεσαιωνικό κάστρο και σταματούσε λίγο πριν το δικό μας σημείο επέμβασης.
ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΙΔΕΑ
Η χρήση του μονοπατιού σαν συνθετικό εργαλείο και η ανάπτυξη της σχολής γύρω από έναν πυκνωτή ήταν τα κύρια στοιχεία, που μέσα από πολλαπλά στάδια και κλίμακες, καταφέραμε να συγκροτήσουμε την πρότασή μας.
Η κεντρική ιδέα, που ορίζεται από τις χαράξεις του τόπου, οργανώνεται γύρω από έναν πυρήνα, παραλαμβάνει αλλά και άμεσα ορίζεται από το ίδιο το μονοπάτι έχοντας πάντα επαφή με τη θάλασσα.
1. Βασικές χαράξεις και συνδέσεις
α. Χάραξη μονοπατιού (Το μονοπάτι οριοθετεί το οικόπεδο, ενοποιεί τα δυο λιμάνια και αναδεικνύει τον δημόσιο χαρακτήρα της σχολής).
β. Άμεση σχέση με το παλιό καρνάγιο.
γ. Μέτωπο προς τη θάλασσα.
2. Τομή στο έδαφος – δημιουργία ενιαίου επιπέδου
Αφαιρείται κομμάτι του βράχου και τοποθετούνται δύο τοιχία που υπακούουν στις υπάρχουσες χαράξεις του τόπου, δημιουργώντας έτσι ένα ενιαίο επίπεδο, χωρίς κλίσεις δίπλα στη θάλασσα και προστατευμένο από αυτή.
3. Κτηριακή μάζα
Δημιουργία του βασικού κτιριακού όγκου της σχολή- στο δώμα του οποίου αναπτύσσεται η δημόσιά πορεία, ως συνέχεια του υπάρχοντος μονοπατιού. Το κτήριο, σε συνδυασμό με τα τοιχία σχηματίζουν το κεντρικό αίθριο της σχολής
4. Πλάγιες συμπληρωματικές πτέρυγες
Εκατέρωθεν του αίθριου, αναπτύσσονται δυο πτέρυγες που απαντούν στο λειτουργικό πρόγραμμα της σχολής και ενισχύουν τον πυρήνα της.
5. Ημιυπαίθριος χώρος- πυρήνας
Με ένα ελαφρύ στέγαστρο πάνω από τον πυρήνα της σχολής δημιουργείται ένας μεγάλος Ημιυπαίθριος χώρος που ενοποιεί τη σχολή και σηματοδοτεί το κέντρο του.
ΤΟ ΚΤΗΡΙΟ
Το κτήριο διαθέτει δύο σημεία εισόδου, ένα στο ισόγειο (που φτάνει κάνεις εκεί διασχίζοντας το αίθριο της σχολής ερχόμενος από το λιμάνι, στο Μαντράκι) και ένα στον όροφο από το δώμα του κτηρίου (στο οποίο καταλήγει το μονοπάτι που ξεκινάει από το κύριο λιμάνι).
Τοιχία που ολισθαίνουν, ορίζουν κάθε φορά την διαδρομή και σηματοδοτούν τις δύο εισόδους.
Φτάνοντας κάποιος στο ισόγειο, στον διώροφο χώρο εισόδου, μπορεί να κινηθεί είτε προς τα δεξιά, στο χώρο του καφέ και του foyer και να συναντήσει το αμφιθέατρο με όψη προς τη θάλασσα, είτε προς τα αριστερά, προς τους χώρους της σχολής.
Οι χώροι της σχολής έχουν τοποθετηθεί σε τρεις διαφορετικές διακριτές ζώνες ανάλογα με τη λειτουργία τους. Αρχικά, συναντάμε σε σειρά τις αίθουσες διδασκαλίας και το εργαστήριο υπολογιστών. Έπειτα, ανοιχτός σε κάτοψη, βρίσκεται ο χώρος σχεδιαστηρίων και η σάλα και τέλος στον απέναντι υπόσκαφο όγκο τοποθετείται το εργαστήριο κοπής και επεξεργασίας του ξύλου και συναρμολόγησης των ξύλινων σκαφών. Το εργαστήριο αυτό μπορεί και να απομονώνεται τελείως για λόγους όχλησης.
Ωστόσο και οι τρείς αυτές ζώνες ανοίγονται και επικοινωνούν άμεσα με το κεντρικό αίθριο, στο οποίο, όποτε το επιτρέπει ο καιρός, θα γίνονται οι κατασκευές των σκαφών κάτω από το ξύλινο στέγαστρο.
Στον όροφο του κτηρίου συναντάει κανείς από τη μια μεριά διοικητικές χρήσεις και τις αίθουσες καθηγητών και από την άλλη, στο πιο ήσυχο κομμάτι του κτηρίου και με θέα προς τη θάλασσα, τη βιβλιοθήκη και το αναγνωστήριο.
Ο φέρον οργανισμός του κτηρίου αποτελείται από τοιχία εμφανούς οπλισμένου σκυροδέματος, σε έναν κάναβο 10 μέτρων, για να επιτρέπουν τη δημιουργία ευρύχωρων και μεταβλητών εσωτερικών χώρων για τις λειτουργικές απαιτήσεις του ξυλοναυπηγείου.
Όλα τα συμπληρωματικά στοιχεία του κτηρίου κατασκευάζονται από ξύλο. Επιλέγονται κάθετες, ξύλινες περσίδες για τις όψεις, ενώ το στέγαστρο, στον πυρήνα της σχολής, είναι κατασκευασμένο και αυτό εξολοκλήρου από ξύλο.
ABSTRACT
The proposal for the establishment of a wooden shipbuilding school in the border island of Kastellorizo originates from the personal and thorough study of the place itself, its history and its particular characteristics, such as the close relationship of its inhabitants with the element of the sea.
Kastellorizo has 480 registered residents, with their main occupation in tourism. Creating a school and studying a traditional craft such as shipbuilding can have a double benefit. On the one hand, the preservation and rescue of an art that goes away over the years and on the other hand the revival of the island itself.
The site chosen for the creation of the school has a frontage to the sea, it is next to the small port of the island and the shipyard that operates today and is directly accessible from the limited road network of the settlement. Moreover, the existence of a very special path that joins the two ports of Kastellorizo and passes under the rock of the medieval castle was decisive and was the starting point for the design proposal.
Using the path as a synthetic tool, cutting into the rock, immersing the building and developing the school around a capacitor were the main elements that, through multiple stages and scales, led to the formation of our proposal.
The main concept, defined by the axes of the site is organized around a center and receives the path itself, without losing contact with the sea. The building has two entrance points, one on the ground floor, where you can cross the school's atrium from the small harbor and one on the floor from the roof of the building, from the path that starts from the main port. Arriving at the ground floor in the two-story entry hall, you can either go right to the cafeteria and foyer and arrive at the amphitheater facing the sea, or to the left towards the school.
The teaching spaces have been placed in three distinct zones according to their function. Initially, we meet the classrooms and the computer lab. Then open in the ground plan, there is the designing hall. Finally, the laboratory for cutting and processing wood and assembling the wooden boats is placed in the opposite cave volume. This laboratory may be completely isolated for reasons of nuisance. However, these three zones are opened and communicate directly with the central patio, where whenever possible, the construction of the boats will be made under the wooden roof. On the first floor of the building are located the administration offices and the teachers' rooms and on the other site, in the quieter part of the building with a beautiful sea view the library and the reading hall.
The structural system of the building consists of walls and beams of exposed reinforced concrete on a 10-meter grid, to allow the creation of spacious and transportable interiors for the operational requirements of the wood workshop. All the additional elements of the building are made out of wood. Vertical wooden blinds are selected for the facades, while the shelter at the core of the school is made entirely of wood.
