Δ028.23 | ΤΟΠΟΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΥ | ΜΟΝΑΣΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ ΣΤΗ ΝΑΞΟ

Φοιτήτριες: ΜΕΤΑΞΙΑ ΠΗΛΙΟΥΡΑ | ΑΘΗΝΑ ΝΤΑΒΑΝΑ
Επιβλέπων: Β. ΓΚΙΚΑΠΕΠΠΑΣ
Σχολή: Ε.Μ.Π. 2023

 

Η παρούσα διπλωματική εργασία εστιάζει στην δημιουργία ενός μοναστικού συνόλου, μιας κοινότητας συνδεδεμένης με την ορθόδοξη πίστη. Αφετηρία αποτέλεσε η αναζήτηση εκείνου του σημείου όπου συναντάται το Ιερό, μέσα από τα χαρακτηριστικά του τόπου, τη θέαση της γραμμής του ορίζοντα και τη στροφή προς την Ανατολή. Κατά αυτό τον τρόπο επιλέγεται η Νάξος, ως νησίδα συνύπαρξης διαφορετικών θρησκευτικοτήτων -ορθόδοξης, καθολικής και αρχαίας θρησκείας-, στην ανατολικότερη της χερσόνησο. Εκεί, στα όρια της βραχώδους τοπιογραφίας, πρόθεσή μας συνιστά η εγγραφή ενός σχήματος που ξεπροβάλλει από το τοπίο, στρέφεται προς την Ανατολή, και δημιουργεί, σε συνδυασμό με το βράχο, περίκεντρη διάταξη στο εσωτερικό του. Μέσα σε αυτό το περίκλειστο κενό τοποθετούμε την εκκλησία ως το κέντρο της ζωής, ενώ γύρω της αναπτύσσουμε καθ’ ύψος όλες τις υπόλοιπες λειτουργίες του μοναστικού βίου. Σε συνέχεια της αναζήτησης του Ιερού, εκτείνουμε κι άλλο τη σύνθεσή μας, τοποθετώντας το ξωκλήσι στην ακρότατη βραχονησίδα του κάβου, μυώντας το χρήστη σε μια σχέση προσωπική με το θείο, πέρα από έναν τόπο σχηματοποιημένο.

Μοναστικός βίος – Τυπολογία μοναστηριών

Πρώτο βήμα στην προσέγγιση του θέματος ήταν να προσδιορίσουμε την έννοια της Άσκησης και να κατανοήσουμε την μοναστική δομή. Ο Κ. Παπαϊωάννου στο «Τα ελληνικά μοναστήρια ως αρχιτεκτονικές συνθέσεις» αναφέρει:

«Η ζωή του αναχωρητή πρέπει να έχει σαν βασικά γνωρίσματα την απόλυτη προσήλωση στην έννοια του θείου και την στροφή προς τα έσω.»

Στην ίδια διατριβή ορίζει την άσκηση ως την ηθελημένη υποβολή του ατόμου σε δοκιμασίες, ώστε να έχει την ευκαιρία να ασκήσει την πίστη του στην προσπάθεια του να τις υπομείνει. Συνεπώς, η εργασία της άσκησης είναι κατ’ επέκταση η εργασία του εαυτού.
Ένα μοναστήρι προσομοιάζει έναν μικρό κόσμο, συμπυκνωμένο σε ένα σημείο γης. Η μοναστηριακήκοινωνία είναι κλειστή, εσωστρεφής και με αυτόν τον τρόπο εκφράζει το βασικό ιδεώδες του μοναχισμού,δηλαδή τη φυγή από τα εγκόσμια και τη στροφή προς τα έσω.

Τυπικά, ένα ορθόδοξο μοναστήρι σχηματίζεται ως εξής:
Στην περιφέρεια του σχήματος παρατίθενται τα επιμέρους κτίσματα, ώστε να απομονώνουν την κοινότητα από τον έξω κόσμο. Αυτή η περιφερειακή γραμμική ανάπτυξη τους επιτρέπει να αφήνεται στο εσωτερικό ένας μεγάλος ενιαίος ελεύθερος χώρος, η μοναστηριακή αυλή, που αποτελεί και το ζωτικό του συνόλου. Στην τελευταία ανοίγονται τα περιβάλλοντα κτίσματα και σ’ αυτήν συγκεντρώνεται όλη η ζωή και η κίνηση των μοναχών. Στην μέση της τοποθετείται το κτίριο της εκκλησίας της μονής, το λεγόμενο καθολικό. Αυτό συνήθως είναι ανεξάρτητο από τα άλλα και η δεσπόζουσα κεντροβαρική θέση του το καθιστά κυρίαρχο στοιχείο του συνόλου.

Ανάλυση περιοχής: Νάξος

Στην Νάξο εντοπίζουμε έναν πολύ αισθητηριακό τόπο, που χαρακτηρίζεται από το ανάγλυφο του τοπίου, τους έντονους ανέμους και την άμεση σχέση με τη θάλασσα. Έντονη είναι επίσης η θρησκευτική ταυτότητα του νησιού καθώς σε αυτό συνυπάρχουν τα διαφορετικά δόγματα του ορθόδοξου, του καθολικού χριστιανισμού και παράλληλα η ταυτότητα της αρχαίας θρησκείας. Για τον τόπο παρέμβασης προσπαθούμε να προσεγγίσουμε το πιο ανατολικό σημείο του νησιού. Η ανατολή συνιστά καίριο προσανατολισμό για την θρησκεία. Σημαντική για εμάς είναι η σχέση που έχει εκείνη με το φως, καθώς ενσαρκώνει το φως που αναγεννάται. Όταν πλησιάζουμε το ανατολικότερο σημείο της Νάξου, ανεμπόδιστη καθίσταται και η σχέση με τον ορίζοντα. Το βλέμμα αφήνεται ελεύθερο να περιπλανηθεί σε κάτι άπιαστο, μια μεγάλη οριζόντια ευθεία, η οποία βρίσκεται σε άμεση σχέση με τον παρατηρητή, δίνοντάς του ένα σημείο αναφοράς.

Προσέγγιση του άκρου

Η χερσόνησος στην οποία τοποθετούμε την πρότασή μας βρίσκεται μεταξύ δύο οικιστικών περιοχών, της Μουτσούνας στα νότια και του Αζαλάστα βόρεια. Ονομάζεται κάβος σταυρός, λόγω της σταυροειδούς απόληξής της. Εκεί εντοπίζουμε τοπίο ακραίο σημείο, το όριο, το άκρο, την άσκηση, το ιερό, τον ορίζοντα, το φως.

Αναζήτηση του Πνεύματος

Στην απόπειρα μας να εντοπίσουμε το κατάλληλο τόπο για το μοναστήρι, κινηθήκαμε και με βάση τη βιωματική εμπειρία. Η επίσκεψη στη περιοχή, γεννά την επιθυμία εξερεύνησής της εξ ολοκλήρου, μέχρι το ανατολικότερό της άκρο. Καθώς το φως ανατέλλει, μεταδίδει τις βαπτιστικές του ιδιότητες, σε μια περιπλάνηση εσωτερική. Τα υλικά του τόπου, οι πέτρες, το χώμα, το νερό, καθαγιάζονται και αλληγορούν με ιερά αντικείμενα όπως το φυτίλι, το κερί και το μέταλλο. Μέσω της αρχιτεκτονικής γλώσσας (σχέδιο, διαγράμματα, μακέτα) προσπαθούμε να μεταφέρουμε αυτή την υπερβατική εμπειρία της περιοχής, αναδεικνύοντας το “δαιμόνιο”(geniusloci) που τη περιέχει.

Ανάλυση ανάγλυφου

Το έδαφος της περιοχής έχει υποστεί ποικίλες μετατοπίσεις, οφειλόμενες στα ρεύματα και τη θάλασσα, οδηγώντας στην δημιουργία ενός δραματικού τοπίου. Μέσα από τις διαδοχικές τομές του ανάγλυφου, προσπαθούμε να το σχηματοποιήσουμε.

Πρόταση

Το συγκρότημα αναπτύσσεται σε πέντε επίπεδα. Στο επίπεδο τις εισόδου σχηματίζεται η κύρια πλατεία του μοναστηριού, η οποία περικλείεται ανατολικά και νότια από το ίδιο το κτιριακό συγκρότημα και στα βορειοδυτικά από το φυσικό έδαφος και το καθολικό το οποίο εντοπίζουμε σκαμμένο μέσα στον βράχο. Στο επίπεδο αυτό εντοπίζουμε το αρχονταρίκι, το οποίο προορίζεται για την υποδοχή και κέρασμα των επισκεπτών, έναν εκθεσιακό χώρο με πωλητήριο προϊόντων παραγωγής του μοναστηριού και μια βιβλιοθήκη, η οποία αναπτύσσεται σε δύο επίπεδα και προορίζεται για αποθήκευση συγγραμμάτων και για χρήση των μοναχών. Τρία από τα υπόλοιπα τέσσερα επίπεδα βρίσκονται κάτω από το επίπεδο της εισόδου.

Αναλυτικότερα, από την πλατεία και κατεβαίνοντας, στο πρώτο επίπεδο έχουμε τους χώρους φιλοξενίας στο ανατολικό σκέλος και στο δυτικό μια σειρά από εργαστήρια στα οποία οι μοναχοί επεξεργάζονται πρώτες ύλες για να παράγουν προϊόντα για δική τους χρήση αλλά και για να τα πουλούν στο εκθετήριο-πωλητήριο. Σκαμμένο στο βράχο υπάρχει ένα νεκροταφείο, σε άμεση σχέση με την πλατεία και το καθολικό, καθώς βρίσκεται ακριβώς από κάτω. Με αυτή την χειρονομία επιχειρούμε να δώσουμε έμφαση στην έντονη σύνδεση που υπάρχει μεταξύ ζωής και θανάτου. Στο δεύτερο και το τρίτο επίπεδο παρατάσσονται στο ανατολικό σκέλος του κτιρίου τα κελιά των μοναχών ενώ στο δυτικό βρίσκουμε υπόσκαφους αποθηκευτικούς χώρους. Στο επίπεδο πάνω από το επίπεδο της εισόδου, δημιουργούμε μία δεύτερη πλατεία, στην οποία εκτονώνεται η τράπεζα και το δεύτερο επίπεδο της βιβλιοθήκης. Από αυτή την πλατεία ξεκινάει ένα μονοπάτι το οποίο οδηγεί τον περιηγητή σε ένα πιο ακραίο σημείο, όπου βρίσκει ένα παρεκκλήσι. Μέσω αυτής της διαδρομής είναι πιο έντονη η αίσθηση της άσκησης, της προσέγγισης του άκρου, του ορίζοντα.