Τίτλος: Ενεργοποίηση του παραλιακού μετώπου της Παχειάς Άμμου στην Ιεράπετρα & Κέντρο ενημέρωσης Μινωικών αρχαιοτήτων
Φοιτητής: Νικολουδάκης Μιχάλης
Επιβλέπων: Σκουτέλης Νικόλαος
Πολυτεχνείο Κρήτης, Σχολή Αρχιτεκτόνων Μηχανικών
Ημερομηνία παρουσίασης: 1 Νοεμβρίου 2017
Περίληψη
Η Παχ(ε)ιά Άμμος είναι παραθαλάσσιος οικισμός
του δήμου Ιεράπετρας και έχει αναπτυχθεί στο βόρειο τμήμα του νομού Λασιθίου. Το
τοπωνύμιο "Παχειά Άμμος" οφείλεται στο χαρακτηριστικό της αμμουδιάς
της, η οποία αποτέλεσε έναν από τους λόγους ανάπτυξης του οικισμού στις αρχές
του 20ού αιώνα.
Στην ευρύτερη περιοχή, η αρχαιολογική
σκαπάνη έχει φέρει στο φως πλήθος μινωικών οικισμών (Γουρνιά, Βασιλική, Ψείρα),
καθιστώντας τον οικισμό σταυροδρόμι του τότε και του τώρα, καθώς επίσης της
στεριάς και της θάλασσας.
Η
παρούσα διπλωματική εργασία, στοχεύει αρχικά στη δημιουργία ενός πολιτιστικού
κέντρου, που θα αποτελέσει το ενοποιητικό στοιχείο μιας
ιστορικής
σύνδεσης των λειψάνων των μινωικών οικισμών (Γουρνιά και Ψείρα). Και στη
συνέχεια, στον επανασχεδιασμό του δημόσιου χώρου του οικισμού, που αφόρα κυρίως
το παραλιακό του μέτωπο και τη σχέση του με τον κόλπο του Μεραμπέλλου.
Ως βασικές
σχεδιαστικές κινήσεις αποτέλεσαν η διατήρηση των υφιστάμενων πεζόδρομων και
επέκτασή τους, η δημιουργία πλατώματος στο σημέιο σύνδεσης των πεζόδρομων, η
εγγραφή κέντρου πληροφόρησης εντός των ορίων του λόφου στο τέλος του
υφιστάμενου βασικού παραλιακού πεζόδρομου και η επέκταση των σημερινών
πεζόδρομων στο επίπεδο της θάλασσας.
Παραλιακό μέτωπο Παχειάς Άμμου- Διαχωρισμός τεσσάρων
ενοτήτων
Ενότητα
πρώτη
Ο νέος βραχίονας προστασίας του λιμανιού αποτελεί
το βόρειο όριο της δυτικής ενότητας του παραλιακού μετώπου οριοθετώντας το
λιμάνι και τον αρχικό πυρήνα του οικισμού από την περιοχή της μετέπειτα
εξέλιξης του νότια της εθνικής οδού.
Από το προστατευμένο αυτό τμήμα έχει κανείς εποπτεία ολόκληρου του
παραλιακού μετώπου της Παχειάς Άμμου, παράλληλα με τον κόλπο του Μεραμπέλλου.
Παρατηρούνται τον χειμώνα δυσμενείς καιρικές συνθήκες με αποτέλεσμα την
απομάκρυνση των βαρκών από το λιμάνι.
Ενότητα
δεύτερη
Αποτελεί την ανατολική παρειά του
λιμανιού, ένα μέτωπο εσωστρεφές και βραχώδες που απολήγει στην αμμώδη επιφάνεια
της ακτής. Το σημείο αυτό προστατευμένο
και με κλειστό χαρακτήρα κατέχει επιλεγμένες θέσεις θέασης και εποπτείας
ολόκληρου του κόλπου.
Ως προς τις συνθήκες κυκλοφορίας, στην περιοχή παρατηρείται συνύπαρξη
αυτοκινήτων και πεζών επί της ασφαλτοστρωμένης παραλιακής οδού και στη
συνέχεια, ως πεζοδρομημένη διαμόρφωση σε χαμηλότερο επίπεδο επί της παραλίας. Η
επιφάνεια της ακτής χωρισμένη σε επίπεδα είναι αμμώδης και βραχώδης και τα μέρη
της ενώνονται μεταξύ τους μέσω αναβαθμών.
Κατοίκηση- Κοινωνικές Επαφές: Χώρος
περιπάτου για ντόπιους και τουρίστες με δύσκολη ανάβαση λόγω κλίσης στο σημείο
σύνδεσης με το λιμενοβραχίονα. Παρατηρείται μεγάλη προσέλευση τουριστών από
Μάιο έως Οκτώβριο για κολύμβηση και αναψυχή στη μοναδική προσαμμωμένη ακτή
εντός του λιμανιού.
Οι υφιστάμενες
ανθρωπογενείς επεμβάσεις στο τοπίο σχετίζονται με την εκτεταμένη αλλοίωση
της αυτοφυούς βλάστησης στο ανατολικό μέτωπο του βράχου με ...... την άναρχη
κατασκευή ρείθρων και ξύλινων στεγάστρων στον αιγιαλό και τη διαμόρφωση
κρασπέδων και διαβάσεων από άσφαλτο και πλάκες
Ενότητα
τρίτη
Αποτελεί το κεντρικότερο και
παλιότερο τμήμα του οικισμού(πριν το 1930), στο οποίο απολήγει η επαρχιακή οδός
Βασιλικής-Παχειάς Άμμου, η οποία και διασταυρώνεται με την εθνική οδό εντός του
οικισμού. Οι προγενέστερες αποθήκες φύλαξης αγαθών έχουν μετατραπεί σε
επιχειρήσεις ψυχαγωγίας και ταβέρνες. Πρόκειται για μια περιοχή ανοιχτή προς
τον κόλπο του Μεραμπέλου, από την οποία έχει κανείς οπτική επαφή ολόκληρου του
κόλπου και των νησιών Ψείρας και Κόνιδας.
Ως προς τις συνθήκες κυκλοφορίας, στην περιοχή παρατηρείται συνύπαρξη
αυτοκινήτων και πεζών επί της ασφαλτοστρωμένης παραλιακής οδού και των
παράπλευρων πεζοδρόμων της. Λόγω της έλλειψης οργανωμένης στάθμευσης προκύπτει
δυσκολία στην κυκλοφορία από την συμφόρηση της οδού και των πεζοδρομίων της. Επιπρόσθετα
η επιφάνεια της ακτής είναι αμμώδης, κατάλληλη για περίπατο και κολύμβηση.
Κατοίκηση- Κοινωνικές Επαφές: Χώρος, εγκατάστασης εμπορίου
ψυχαγωγίας και μόνιμης κατοικίας, περιπάτου για ντόπιους και τουρίστες, με
πυκνό δίχτυ κοινωνικών επαφών. Παρατηρείται προσέλευση τουριστών κατά την
περίοδο των μηνών Μάιο μέχρι και Οκτώβριο.
Οι υφιστάμενες ανθρωπογενείς επεμβάσεις
στο τοπίο αφορούν ως επί το πλείστον στην δόμηση, τη διαμόρφωση της
οδού και την κατασκευή ρείθρων και ξύλινων στεγάστρων στον αιγιαλό.
Ενότητα
τέταρτη
Πρόκειται για την περιοχή της
παραλίας αμέσως μετά το κεντρικό εμπορικό μέτωπο της περιοχής, με ελάχιστες
επεμβάσεις, που ωστόσο τμηματικά λαμβάνει μέρος στην περιοχή επεξεργασίας
διαμόρφωσης του πολεοδομικού συγκροτήματος. Ο χώρος προβάλλεται σε ένα ανοιχτό
σύστημα ορίζοντα και μακρινής θέασης στην ευρύτερη περιοχή μέχρι τον κόμβο των
οδών Αγ. Νικολάου-Σητείας και Ιεράπετρας ανατολικά. Η παραλία είναι βραχώδης
που καθιστά τον περίπατο και την κολύμβηση αδύνατη.
Ως προς τις συνθήκες κυκλοφορίας εδώ οδηγεί η
παραλιακή οδός της Παχειάς Άμμου, με αραιή κίνηση και ταυτόχρονη συνύπαρξη
πεζών και αυτοκινήτων.
Κατοίκηση-Κοινωνικές
Επαφές: Στην περιοχή επικρατεί έλλειψη εγκαταστάσεων με μόνιμη κατοικία
μόνο σε μακρινά πλάνα, παράλληλα με μια γενική εικόνα ερήμωσης.
Οι ανθρωπογενείς επεμβάσεις στο τοπίο αφορούν επί
το πλείστον την διαμόρφωση της παραλιακής οδού και την φύτευση δέντρων(αλμυρίκια)
στην παραλία.
Επέκταση
Οικισμού
Από το 1950 παρατηρείται οικιστική
ανάπτυξη κατά μήκος του επαρχιακού δρόμου Βασιλικής-Παχειάς Άμμου. Σε αυτή την
επέκταση του οικισμού υπάρχουν επί το πλείστον εγκαταστάσεις μόνιμης κατοικίας,
δίχως να έχουν προσληφθεί μέτρα για χρήσεις δημόσιου χαρακτήρα. Αυτή η
μονομερής(ως προς τις χρήσεις) ανάπτυξη νότια της εθνικής οδού έχει ως
αποτέλεσμα τον διαχωρισμό του νέου οικισμού από το παραλιακό μέτωπο και τον
πυρήνα του παλιότερου. Επιτακτική είναι η ανάγκη σύνδεσης των παραπάνω τμημάτων
του οικισμού. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω ενός δικτύου πεζοδρόμων και
εγκαταστάσεων που προορίζονται για δημόσια χρήση και θα έρθουν να συνδεθούν με
τους ήδη υπάρχοντες ανάλογους χώρους στον πυρήνα του οικισμού.
Ανάλυση πρότασης
Η πρόταση διαχωρίζεται σε τρία βασικά επίπεδα.. Η
λογική σχεδιασμού της πρότασης βασίζεται στη διαμόρφωση των τριών αυτών
διαφορετικών επιπέδων, που συνδέονται μεταξύ τους μέσω ενός συστήματος από
ράμπες, σκάλες και στενούς διαδρόμους.
Το επίπεδο του νερού(+/- 0.00). Στο επίπεδο αυτό κατασκευάζεται μια πλωτή πλατφόρμα που παρέχει πρόσβαση
στους επισκέπτες για ψυχαγωγία, περίπατο και κολύμβηση,
Το χαμηλό επίπεδο περιπάτου. Αυτό το επίπεδο,
απευθύνεται κυρίως στους πεζούς, αποτελώντας το μεγαλύτερο μέρος της πρότασης,
προσφέροντας μια ζώνη περιπάτου με πολιτιστικές χρήσεις και χρήσεις αναψυχής,
πάντα με θέα τον κόλπο του Μεραμπέλλου.
Το υψηλότερο επίπεδο. Σε αυτό το επίπεδο, απολήγει τμήμα
πρώην ανηφορικού δρόμου, που έχει μετατραπεί σε πεζόδρομο και αποτελεί σημείο
στάσης. Επιπρόσθετα, αποτελεί σημείο σύνδεσης με το εσωτερικό του οικισμού.
Ανάγνωση των ενοτήτων του χώρου και σύνδεση αυτών
1η-2η ενότητα: Σχεδιασμός κέντρου πληροφόρησης και
εγγραφής στον εσωστρεφή χαρακτήρα του λόφου. Σχεδιασμός σε δύο επίπεδα, σε
εκείνο της κύριας έκθεσης και επί του δώματος. Αντιμετώπιση του βορρά και
προστασία της έκθεσης μέσω αυτής της εγγραφής, εντός πάντα του λιμενοβραχίονα.
2η-3η ενότητα: Σε αυτό το σημείο της πρότασης,
αναπτύσσεται στη σύνδεση των πεζόδρομων, ένα πλάτωμα, μια πλατεία. Στην πλατεία
αυτήν, αναπτύσσεται ένα μέτωπο, κάποιες δομές, που με τις χρήσεις που αποκτούν,
προσδίδουν λειτουργικότερο χαρακτήρα στην πλατεία, ενώ παράλληλα την
προστατεύουν από το βορρά.
3η-4η ενότητα: Σε αυτό το σημείο της πρότασης,
αναπτύσσεται μέρος του βασικού παραλιακού πεζόδρομου και καταλήγει στα ενδότερα
του οικισμού και στην πλατεία. Εδώ, προτείνονται σημεία στάσης και φύτευσης
κατά μήκος του πεζόδρομου, στα οποία ο επισκέπτης έχει εποπτεία ολόκληρου του
κόλπυ του Μεραμπέλλου. Επιπρόσθετα, προτείνεται μια αλληλουχία ελαφριών
κατασκευών για τις εμπορικές ανάγκες της περιοχής.
Αρχές Σχεδιασμού
Κάνναβος - Κανονικότητα: Ακολουθία της αρχής της
καννάβου και σχεδιασμός ορθοκανονικού συστήματος, που μετατρέπεται στην αρχή
της κανονικότητας και των οριζόντιων δομών, καθώς το κτίριο εγγράφεται στο λόφο
και διατηρεί τον έγκλειστο χαρακτήρα του.
Προστατευμένο Περιέχον: Σύνθεση ενός διπόλου προστατευμένων
δημόσιων χώρων. Από τη μία, το περιέχον της πλατείας, που προστατεύεται με τα
τοιχία από το βορρά και από την άλλη, η κύρια έκθεση που προστατεύεται μέσω της
ίδιας της κατασκευής, λόγω της εγγραφής και του έγκλειστου χαρακτήρα της.
Κάδρα θεάσεων: Σχεδιασμός κάδρων θέασης, που
συμβάλλουν στην οπτική σύνδεση του ατόμου με τον περίγυρό του, δίχως να
εμποδίζεται η βιωματική εμπλοκή, καθώς ο σχεδιασμός υλοποιείται στη στάθμη του
εδάφους.
Δάπεδο: Αφετηρία όλων αποτέλεσε η ομοιογένεια - συσχέτιση
των υπαρχόντων πλακιδίων του πεζόδρομου με ένα σκίτσο πρότασης για το Lagoon Park στη Βενετία, στο οποίο
το συνδετήριο ρευστό στοιχείο μετατρεπόταν σε φέρον και ορθοκανονικό,
δημιουργώντας ένα σύστημα και δεύτερον, η αποκάλυψη δεκάδων κατόψεων κατοικιών
του μινωικού οικισμού της Ψείρας, που προσκόμησα από το Αμερικανικό Ινστιτούτο.
Υλικότητα:
Σκυρόδεμα, πλήρωση με αναφορά στους πεζόδρομους
εντός του οικισμού, που έχουν χυτή τσιμεντοκονία.
Λευκός πορόλιθος Σητείας, για το μοτίβο ως αναφορά
στα πέτρινα λείψανα του μινωικού οικισμού.
Ανάπτυγμα Δομών: Πέραν της ανάγκης για τη δημιουργία
μετώπου στην πλατεία για λόγους λειτουργικότητας και προστασίας, θεώρησα
σημαντικό το ανάπτυγμα τμήματος του μοτίβου - pattern και τη δημιουργία δομών, καθώς το σημείο αυτό αποτελεί
σταυροδρόμι και κέντρο ενδιαφέροντος, καθώς κανείς έχει την πρώτη επαφή με τη
νήσο Ψείρα, ερχόμενος από τα Γουρνιά, και στο σημείο αυτό απολήγουν οι
πεζόδρομοι. Επιπρόσθετα, λόγω του χαμηλότερου επιπέδου εντός της πλατείας,
δίνεται παρόμοια αίσθηση με εκείνη εντός της αρχαιολογικής σκαπάνης.
