Διπλωματική: Χώροι υποστήριξης δικτύου μεταλλευτικών διαδρόμων Σερίφου
Φοιτήτρια: Πριβαρτιτσιάνη Βασιλική
Επιβλέπουσα: Αλκμήνη Πάκα
Σχολή: ΑΠΘ, 2021
Εισαγωγή
Οι Κυκλάδες είναι νησιά πλούσια σε μεταλλικά ορυκτά καθώς η δυτική εκβιομηχάνιση του 19ου και 20ου αιώνα προκάλεσε τη δημιουργία ορυχείων σε τουλάχιστον 38 νησιά του Αιγαίου. Το ηφαιστειακό τόξο νοτίου Αιγαίου, δίνει μια ιδιαίτερη μορφολογία στο νησιωτικό τοπίο, ενώ δε σταματά να κεντρίζει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας. Η παρούσα εργασία επικεντρώνεται στο νησί της Σερίφου, καθώς εκεί συναντάται ένα πλούσιο απόθεμα μεταλλευτικής κληρονομιάς, το οποίο μέχρι σήμερα έχει αφεθεί στη μοίρα του. Μέσα από τον σχεδιασμό, επιχειρείται η ανάδειξη της αξίας της γεωλογικής και μεταλλευτικής κληρονομιάς του τόπου, και προωθείται ένα μοντέλο εναλλακτικού και ήπιου τουρισμού που βασίζεται στις γεωδιαδρομές και στις πεζοπορικές διαδρομές του νησιού.
Τα κυριότερα μεταλλευτικά κέντρα της Σερίφου αναπτύχθηκαν στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, με το κέντρο των εγκαταστάσεων να βρίσκεται στους προστατευόμενους όρμους του Κουταλά και Μεγάλο Λιβάδι -σήμερα φιλοξενεί ελάχιστους κατοίκους στον Κουταλά και στο Μεγάλο Λιβάδι, ενώ υπάρχει πλήθος ερειπωμένων συνοικήσεων και ορυχείων. Η σύνδεση των οικισμών με το υπόλοιπο νησί γίνεται μέσω δύο κύριων οδών, από το Λιμάνι μέσω του Κουταλά, και από τη Χώρα απευθείας στο Μεγάλο Λιβάδι. Το τοπίο είναι γεμάτο διάτρητα βουνά, κεκλιμένα επίπεδα ραγών κύλισης και πλατώματα που συγκροτούσαν το μεταλλευτικό δίκτυο. Στους δύο οικισμούς, συναντά κανείς τα ερείπια της κατοίκησης των μεταλλωρύχων και του συστήματος φόρτωσης, με τις πλατείες και τις σκάλες φόρτωσης, οι μοναδικές σκάλες που διατηρούνται σήμερα στο νησί. Ένα εντυπωσιακό στοιχείο στο χώρο είναι η υπόγεια στοά του Καλόγερου, που εκτείνεται σε ευθεία γραμμή ενός χιλιομέτρου από το Μεγάλο Λιβάδι μέχρι τον όρμο του Κουταλά, σήμερα είναι προσβάσιμη, ωστόσο χρήζει συντήρησης. Μεταξύ άλλων, υπάρχουν ορισμένα μονοπάτια με ενδιαφέρον, από το Μαλλεάδικο προς τη στοά, και πολλαπλά μονοπάτια στην πλατεία φόρτωσης στο Μεγάλο Λιβάδι. Τέλος, μια πεζοπορική διαδρομή μεταλλευτικού ενδιαφέροντος από τον Ασπρόπυργο μέχρι τον Κουταλά, μήκους 2,5 χλμ.
Πρόταση
Η σχεδιαστική πρόταση βασίστηκε τόσο στη βιωματική ανάγνωση του τοπίου, μέσα από την περιήγηση στο χώρο των μεταλλείων, όσο και στην ιστορία του τόπου και στα απομεινάρια που έχει αφήσει στο τοπίο. Με ποιους τρόπους θα μπορούσε να αναδειχθεί αυτή η κληρονομιά; Η παρούσα εργασία προτείνει την χάραξη δύο νέων διαδρομών, και τη δημιουργία ενός δικτύου μεταλλευτικών διαδρομών μήκους περίπου 15χλμ. που συμπεριλαμβάνει το Trail 3, 3A, και 3Β, αλλά και την υπόγεια στοά και τις επιμέρους συνδέσεις. Το δίκτυο αυτό, σε επόμενο στάδιο, δύναται να επεκταθεί προς τη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, όπου επίσης υπάρχει μεταλλευτικό ενδιαφέρον, και να συνδεθεί με τις υπόλοιπες πεζοπορικές διαδρομές του νησιού. Στόχος είναι η προώθηση ενός μοντέλου ήπιου τουρισμού, η ανάδειξη της μεταλλευτικής κληρονομιάς της Σερίφου και η βαθιά γνωριμία του τόπου μέσα από την πεζοπορία.
Για την υποστήριξη του δικτύου αλλά και την ανάδειξη της κληρονομιάς της Σερίφου, προτείνεται η δημιουργία ενός Κέντρου Έρευνας στο Μεγάλο Λιβάδι, με στόχο την προσέλκυση και της επιστημονικής ερευνητικής κοινότητας και τη στέγαση ενός ανθρώπινου δυναμικού που ήδη δραστηριοποιείται στις Κυκλάδες. Επιπλέον δημιουργείται ένα σημείο αναφοράς ανάμεσα στον οικισμό του Κουταλά και Μεγάλο Λιβάδι, στο ακρωτήρι του Άσπρου Κάβου, με στόχο την ενημέρωση των επισκεπτών για το χώρο των μεταλλείων. Δημιουργούνται επίσης, δύο μικρότερες παρεμβάσεις, ένα Info point στην είσοδο στα μεταλλεία και πριν το Κέντρο Έρευνας, καθώς και ένα σημείο στάσης στη διασταύρωση των δύο νέων διαδρομών Trail 3A και 3B.
Οι χώροι υποστήριξης των διαδρόμων τοποθετούνται σε κομβικά σημεία, αναδεικνύοντας ήδη υπάρχοντα μονοπάτια, και ενώνοντάς τα τελευταία με νέες χαράξεις, προκειμένου να διευκολυνθεί η πρόσβαση στα εγκαταλελειμμένα ορυχεία. Ουσιαστικά, οι νέες διαδρομές Trail 3A, 3B δημιουργούν μια νέα σύνδεση που σκαρφαλώνει τον λόφο και ενώνει τον όρμο του Μαλλεάδικου με του Μεγάλου Λιβαδιού, διασχίζοντας την κορυφογραμμή.
Συνοψίζοντας, κύριο μέλημα της παρούσας σχεδιαστικής πρότασης είναι ο επισκέπτης να προσανατολιστεί σχετικά με την ιστορία του τόπου, να δει πράγματα που πρέπει να γνωρίσει γι’ αυτό το μέρος σε μια περιήγηση 2-3 ωρών. Το δίκτυο αυτό χτίζεται, πρώτον για την ανάδειξη της ιστορίας του νησιού, για την αναβίωση αυτών των τόπων από ένα κοινό με γεωλογικό και ιστορικό ενδιαφέρον, που βλέπει πέρα από την παραλία και τη θάλασσα των νησιών. Τα νησιά αυτά έχουν ιστορία, τα υλικά κατάλοιπα της ιστορίας τους έχουν σημαντική βιωματική συσχέτιση, και η παρούσα πρόταση θέλει αυτά να προταχθούν αραιώνοντας αυτόν τον καθημερινό φόρτο των καλοκαιρινών μηνών.
Στόχος των παρεμβάσεων, τόσο του μεταλλευτικού δικτύου μονοπατιών όσο και των χώρων υποστήριξης, είναι να αντιληφθεί ο κόσμος ότι αυτό το τοπίο είναι άξιο θέασης, εμπειρίας, αντίληψης και ότι αυτό μπορεί να υλοποιηθεί με τη στροφή στην έρευνα, εξ’ ου και το κέντρο έρευνας, καθώς υπάρχει ένα ζωηρότατο ενδιαφέρον για τη γεωλογική ιστορία του αιγαίου, από ανθρώπους εντός και εκτός Ελλάδος -απλά δεν υπάρχουν οι υποδομές που θα μπορούσαν να φιλοξενήσουν και να προκρίνουν αυτήν την εμπειρία έναντι ενός εύκολου κέρδους. Η πρόταση αυτή πρωτίστως αφορά τους ντόπιους, για να καταλάβουν αυτοί τη διασπορά τους και τους επιγόνους των παλιών ανθρώπων που δούλεψαν και μόχθησαν γι’ αυτόν τον τόπο.
