Διπλωματική: Συνευρέσεις αγοράς, παραγωγικών και οικιστικών συνθηκών στην λίμνη
Μαλάουι / Market, production and housing synergy at Lake Malawi
Φοιτήτριες: Θωμοπούλου Όλγα,
Σταματιάδη Μαλβίνα
Επιβλέποντες: Γυφτόπουλος Σταύρος,
Βασιλάτος Παναγιώτης
Σχολή: Ε.Μ.Π., 2021
Πολιτισμικό σοκ
(cultural shock): ο αποπροσανατολισμός ο οποίος γίνεται αισθητός από ένα
πρόσωπο το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπο με έναν τρόπο ζωής με τον οποίο, το ίδιο,
δεν έχει εξοικειωθεί. Είναι δυνατόν να γίνει αισθητός κατά την διάρκεια
επίσκεψης σε χώρα του εξωτερικού, ως αποτέλεσμα μετανάστευσης, κατά την διάρκεια
μεταβολής σε κοινωνικό επίπεδο ή, απλώς, λόγω αλλαγής του τρόπου ζωής.
Η διπλωματική εργασία που παρουσιάζεται
θα μπορούσε να πει κανείς ότι έχει ως αφετηρία αυτού του είδους σοκ (το
πολιτισμικό), το οποίο επίδρασε έντονα πάνω στην αρχιτεκτονική μας αντίληψη και
σκέψη ως πρόκληση. Η επίσκεψη στις νότιες αγροτικές επαρχίες της Τανζανίας ήταν
η αιτία που δημιουργήθηκε η αίσθηση ότι γνωρίζουμε μόνο την “δυτική”
αρχιτεκτονική, και αυτόματα εμφανίστηκε ένα εύρος της αρχιτεκτονικής για το
οποίο δεν γνωρίζαμε πόσο θα μας επηρεάσει.
Έχει πραγματικά πολύ ενδιαφέρον ο τρόπος
με τον οποίο συντίθεται το κράτος της Τανζανίας. Παρά την μικρή σε βάθος χρόνου
ιστορίας του, ο όγκος πληροφοριών που προκύπτουν είναι αντιστρόφως ανάλογος
αυτής. Ένα νεοσύστατο κράτος όπως αυτό της Ενωμένης Δημοκρατίας της Τανζανίας,
επειδή βρίσκεται ‘in statu nascendi’, διαθέτει απλουστευμένους μηχανισμούς
λειτουργίας και συνεπώς πιο κοντά στην ανθρώπινη σκέψη πίσω από αυτήν. Ήδη μελετώντας τα τεχνητά όρια που υπάρχουν
στην τανζανική καθημερινότητα, φαίνεται η ανθρώπινη κλίμακά τους. Τα όρια αυτά
δημιουργούνται για την επί τόπου εξυπηρέτηση
αναγκών των ανθρώπων και στην συντριπτική πλειοψηφία τους έχουν μικρή
κλίμακα. Αυτή η μικρή κλίμακα τεχνητών ορίων είναι αυτή που επιτρέπει στους
Τανζανούς να συνεχίζουν να ζουν σε στενή επαφή με την φύση, και η στενή επαφή
των Τανζανών με τη φύση είναι αυτή που αποτρέπει την όποια πιθανή μεγέθυνση
αυτών των ορίων. Την νοητή ισορροπία των
ορίων έρχεται να αποκαταστήσει η υπερμεγέθης κλίμακα στην οποία βρίσκονται τα
φυσικά όρια: Kilimanjaro/ Ινδικός ωκεανός, εποχή βροχών/ εποχή ξηρασίας κτλ.
Η Τανζανία είναι ένας χώρος τον οποίο οι
ντόπιοι νιώθουν τόσο οικείο, μια πραγματικότητα που ορίζεται από το τοπίο, την
παράδοση και την ιστορία, ένας τόπος τον οποίο ο επισκέπτης καλείται να
αποκρυπτογραφήσει και να συμβιβαστεί με τον τρόπο λειτουργίας του, άνθρωποι σε
άμεση σχέση με το τοπίο. Αυτά τα νέα δεδομένα διαμόρφωσαν σχεδόν χωρίς καμία
αμφιβολία την σύνθεση. Σε μια απομακρυσμένη περιοχή από μεγάλες πόλεις, πάνω
στην λίμνη Malawi βρίσκεται το χωριό Ikombe,
του οποίου οι κάτοικοι είναι κυρίως ψαράδες ή κεραμείς. Είναι μία
περιοχή με τροπικό κλίμα, άφθονη βλάστηση και ιδιαίτερα εμπλουτισμένο χώμα που
ευνοεί την δημιουργία κεραμικών.
Συνθετικά πρόκειται για ένα κέντρο με
αγορά, κατοικίες, αλλά το κύριο μέρος του θέματος έχει η παραγωγική μονάδα
κονσερβοποίησης ψαριών, η οποία θα τροφοδοτείται από τους ήδη υπάρχοντες
ψαράδες της περιοχής με τα ψάρια που δεν καταφέρνουν να πουλήσουν φρέσκα, Αντί
να αποξηράνουν στον ήλιο την ψαριά τους και να χάσει μεγάλο μέρος της
διατροφικής της αξίας, μπορεί να κονσερβοποιηθεί και να προωθηθεί στην ενδοχώρα
που υπό άλλες συνθήκες δεν έχει πρόσβαση σε ψάρια. Το πεδίο που έχει επιλεχθεί
διασχίζεται από ένα κανάλι το οποίο διαχωρίζει την κλίμακα, το δημόσιο και το
ιδιωτικό. Ένας κύριος άξονας που λειτουργεί ως ο βασικός διάδρομος
προεκτείνεται μέσα στην λίμνη δημιουργώντας την κύρια προβλήτα και οργανώνοντας
όλη την σύνθεση. Το δάπεδο αυτού του διαδρόμου αποτελείται από ένα ιδιότυπο terazzo
με θραύσματα κεραμικών και άλλα φυσικά υλικά της περιοχής.
Η παραγωγική μονάδα είναι σχεδιασμένη με
απλότητα, για να δοθεί σημασία στα στάδια παραγωγής. Ένας περιμετρικός
υπερμπατικός τούβλινος τοίχος που δεν ακουμπά το ισχυρό στέγαστρο από σκυρόδεμα
και ένας μεταλλικός σκελετός από δοκάρια και υποστυλώματα αποτελούν τα βασικά
στοιχεία του κτιρίου. Εσωτερικά, κυριαρχεί ο ιμάντας τροφοδοσίας και μεταφοράς
του προϊόντος, που ως τρισδιάστατη κορδέλα το μεταφέρει από το πρώτο μέχρι το
τελευταίο στάδιο επεξεργασίας του. Κάθε στάδιο της διαδικασίας φιλοξενείται,
ανάλογα με την σειρά του, σε ένα μικρότερο ορθογώνιο της κάτοψης. Τα ευαίσθητα
στάδια όπως το ψήσιμο, το γέμισμα και το αεροστεγές κλείσιμο, λειτουργούν με
την λογική “box in a box” για να διασφαλιστούν η υγιεινή, ενώ τα υπόλοιπα
διαχωρίζονται με μια ελαφριά υπερύψωση από το δάπεδο. Για τον φωτισμό της μονάδας υπάρχουν φωτιστικές σχισμές με
τριγωνική τομή στο στέγαστρο με μέριμνα για την αλλαγή της διεύθυνσης του ήλιου
τον χειμώνα και το καλοκαίρι (λόγω του ότι η σύνθεση βρίσκεται στο νότιο
ημισφαίριο). Το κενό που δημιουργείται μεταξύ του περιμετρικού τοίχου και του
στεγάστρου συμβάλλει τόσο στην απομάκρυνση των οσμών, όσο και στην διατήρηση
σταθερής θερμοκρασίας στο εσωτερικό της μονάδας.
Σε άμεση σύνδεση με την παραγωγική μονάδα
βρίσκεται το κτίριο της διοίκησης. Είναι
το κτίριο όπου υπάρχουν τα αναγκαία γραφεία για την λειτουργία της μονάδας, τα
αποδυτήρια των εργαζομένων και ο χώρος διαλείμματός τους, ένα μικρό
παρασκευαστήριο αλλά και ένα εστιατόριο τόσο για τους επισκέπτες του κέντρου
όσο και για τους εργαζόμενους. Συνδέεται με την παραγωγική μονάδα μέσω ενός
κεντρικού διαδρόμου, που ξεκινώντας από την είσοδο του κτιρίου, οδηγεί στην
είσοδο των εργαζομένων στην παραγωγική μονάδα. Η κάτοψη μορφής “Γ”
χρησιμοποιείται για να μεταφέρει το ενδιαφέρον στην αυλή που δημιουργείται.
Έχουν σχεδιαστεί δύο παραμετρικά χωρίσματα από τούβλα, τα οποία εξυπηρετούν δύο
διαφορετικές ανάγκες. Το πρώτο διαχωρίζει τον χώρο διαλείμματος από την αυλή,
και σκοπός του είναι να επιτρέπει στο φως να εισχωρεί, αλλά ταυτόχρονα να
διασφαλίζεται όσο δυνατόν περισσότερο η ιδιωτικότητα και η ησυχία που είναι
απαραίτητη για το διάλειμμα των εργαζομένων. Το δεύτερο διαχωρίζει την αυλή από
τον κεντρικό διάδρομο της σύνθεσης. Το μοτίβο αφαίρεσης που χρησιμοποιήθηκε
έχει ως σκοπό την κίνηση της περιέργειας του περαστικού για την αυλή που υπάρχει
πίσω από αυτόν. Προτείνεται επίσης και ένα καλούπι για την δημιουργία των
τούβλων έτσι που μία παραδοσιακή τεχνική θα χρησιμοποιηθεί για τον σχεδιασμό
ενός βιομηχανικού προϊόντος. Τα φέροντα στοιχεία ακολουθούν παρόμοια λογική με
αυτή που ήδη αναφέρθηκε, δηλαδή μεταλλικά υποστυλώματα και δοκάρια και
μπατικοί, σε αυτή την περίπτωση, τοίχοι. Το στέγαστρο αποτελείται από δύο
στρώσεις κυματοειδούς λαμαρίνας για την επίτευξη μόνωσης από τον δυνατό ήλιο,
και στα ανοίγματα η σκίαση επιτυγχάνεται με καλάμια.
Με παρόμοια υλικά με το κτίριο της
διοίκηση και ορθογώνια κάτοψη βρίσκεται το κέντρο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης
για την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση τόσο των ντόπιων, όσο και των
επισκεπτών.. Το κέντρο αυτό έχει ως σκοπό την ανταπόδοση στο οικοσύστημα της
λίμνης και την ελαχιστοποίηση του αποτυπώματος του συνθετικού θέματος σε αυτήν.
Όλα τα υλικά (ξύλο, πατημένο χώμα, καλάμια,
μεταλλικά στοιχεία, οπτόπλινθοι) που έχουν χρησιμοποιηθεί και ο τρόπος που έχουν εφαρμοστεί, είναι
τέτοιος ώστε σε πιθανή παύση λειτουργίας του θέματος να μπορούν να αφαιρεθούν
σχεδόν εξ ολοκλήρου από το πεδίο χωρίς να αφήσουν ίχνη ή να το παραμορφώσουν
(πχ. πασσαλόπηξη μεταλλικών υποστυλωμάτων χωρίς θεμέλιο από σκυρόδεμα).
Μεγάλο μέρος της σύνθεσης ήταν σκόπιμο να
καταλαμβάνει ο δημόσιος χώρος, ώστε να μπορέσει η κοινωνία να οικειοποιηθεί το
εγχείρημα ευκολότερα. Η αγορά καταλαμβάνει μεγάλο μέρος του μετώπου της
σύνθεσης με το κανάλι που οδηγεί στην λίμνη. Χωρίζεται λειτουργικά σε αγορά
τροφίμων και αγορά κεραμικών. Αποτελείται από έναν κάναβο μεταλλικών και
ξύλινων υποστυλωμάτων και στεγάστρων στην αγορά τροφίμων και κεραμικών
αντίστοιχα. Η βασική πρόθεση είναι ένα παιχνίδι φωτός και σκιάς όπου παίρνει
και τον ρόλο του “οδηγού” από πάγκο σε πάγκο με τελικό προορισμό το υπαίθριο
θέατρο. Το θέατρο λειτουργεί αντιστικτικά τόσο με το σχήμα του όσο και με τον
προσανατολισμό του (θέαση προς το βουνό). Η σημασία του είναι ιδιαίτερη, καθώς οι
πολλαπλές χρήσεις που μπορεί να πάρει όπως χορός, προβολή ταινίας,
συγκεντρώσεις, αθλητικές εκδηλώσεις είναι και οι πιο αγαπητές από την κοινωνία
της περιοχής.
Στο παραλίμνιο μέτωπο υπάρχει μια συλλογή
κατασκευών που εξυπηρετούν συγκεκριμένες λειτουργίες, όπως για παράδειγμα οι
προβλήτες, ένα μικρό ξύλινο παρατηρητήριο στην άκρη της λίμνης, οι γέφυρες που
διασχίζουν το κανάλι, μεταλλικοί οδηγοί για την προσάραξη των μικρών ξύλινων
σκαφών των ψαράδων, ο τοίχος στήριξης στο κανάλι, καθώς και παραλίμνιες διαδρομές
και μονοπάτια.
Στην απέναντι όχθη του καναλιού υπάρχουν
οι κατοικίες για προσωρινή χρήση από τους εργαζόμενους, τους επισκέπτες, τους
πωλητές και τους εκθέτες. Είναι τυποποιημένες και επαναλαμβανόμενες
προσπαθώντας να δημιουργήσουν μια μικρογραφία χωριού. Οι κατοικίες υπάρχουν σε
δύο διαστάσεις πάνω σε κάναβο, ενώ οι αλληλοτομίες τους είναι πάντα αίθρια.
Στις κατοικίες υπάρχουν μόνο χώροι ύπνου και διημέρευσης, ενώ η κουζίνα και οι
υγροί χώροι βρίσκονται πάντα σε άλλα κτίρια. Ανάμεσα από συστάδες κατοικιών και
των άλλων βοηθητικών χώρων βρίσκονται κάποια στεγασμένα πλατώματα που
λειτουργούν ως χώροι συγκέντρωσης και γεφυρώνουν την διαφορά κλίμακας που
υπάρχει ανάμεσα στις δύο όχθες του καναλιού.
